بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق با هدف شناسایی و تعیین مناسبترین روش برای شکست خواب و بهبود جوانهزنی بذر گیاه مرتعی شبدر سفید - Trifolium repens - انجام شد. بذر این گونه از مراتع علفزار فندقلو واقع در استان اردبیل در اوایل تیرماه 1397 جمعآوری شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی در پتریدیش انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل سرمادهی، اسیدسولفوریک و ترکیب اسید جیبرلیک با نیترات پتاسیم بودند. در پایان دوره آزمایش صفات طول ریشهچه، طول ساقهچه، طول گیاهچه، درصد جوانهزنی، وزن تر گیاهچه اندازهگیری شدند. نتایج نشان داد که استفاده از روش سرمادهی تاثیر بیشتری معنیداری بر شکست خواب بذر و بهبود درصد جوانهزنی بذر گونه T. repens داشت.
مقدمه
مراتع حیاتیترین بستر توسعه پایدار و از پیچیدهترین و ارزشمندترین منابع تجدیدشونده هستند . - 7 - امروزه در کشور ما حفاظت از اکوسیستمهای مرتعی به صورت طبیعی و یا با دخالت کم انسانی مورد توجه قرار گرفته است . - 7 - اصلاح چراگاههای تخریبیافته با انتخاب بذر گندمیان غیرمهاجم و گونههای بقولات امکانپذیر است . - 6 - کاشت بذر یکی از بهترین انتخابها برای اقدامات بهبود این اراضی است . - 8 - یکی از مشکلات بذر در بسیاری از گیاهان مرتعی خواب بذر میباشد. خواب بذر در واقع یک پدیده فیزیولوژیکی است که بذرهای بسیاری از گیاهان زراعی یا خودرو با آن مواجه هستند .
سازگاری گیاهان مرتعی برای زیستن در شرایط خاص محیطی - عوامل زنده و غیر زنده - سبب پیدایش سازگاریهای ویژه خواب بذر شده است . - 2 - خواب بذر میتواند یک عامل محدود کننده مهم برای پراکنش بذر باشد - . - 3 پوسته بذور گیاهان خانواده پروانهآسامعمولاً سخت و نسبت به آب و گازها نفوذناپذیر است - خیاط مقدم و همکاران، . - 1393 برای تکثیر و کشت این گیاهان، رهایی از خواب و جوانهزنی یکنواخت بذرها ضروری میباشد
بنا به گزارش ربیعی - 1391 - شبدر سفید - Trifolium repens - از بقولات علوفهای مرغوب است که انتشار نسبتا گستردهای در بخش شمالی و مرکزی کشور دارد. این گونه مقاومت زیادی نسبت به سرما و یخبندان داشته و ریشههای افقی آن گرههای تثبیت کننده ازت به وجود میآورد که موجب تقویت خاک و رشد و توسعه بیشتر گیاهان دیگر به ویژه گندمیان میگردد. شبدر سفید مورد رغبت چرای انواع گروههای دام میباشد.
یکی از مشکلاتی که در زمینه تکثیر این گونه وجود دارد آن است که بذر آن دارای پوسته سخت و درنتیجه دوره پسرسی یا خواب است. بنابراین استفاده از روشهای مناسب برای شکست خواب آن ضروری است. اسعدی و حشمتی - 1394 - اثر تیمارهای نیترات پتاسیم، جیبرلیک اسید، تیوره و سرمادهی بر شکستن خواب و تحریک جوانهزنی بذر آویشن خراسانی و آویشن شیرازی را مورد مطالعه قرار دادند و در بین تیمارها نتیجه گرفتند که اسید جیبرلیک 100ppm و دوره سرمادهی 10 و 20 روزه برای آویشن خراسانی و برای آویشن شیرازی تیمارهای نیترات پتاسیم و سرمادهی 10 و 20 روزه بیشترین اثر مثبت را بر شکستن خواب و جوانه زنی بذر داشتند.
همچنین طبق آزمایشی که خیاط مقدم و همکاران - 1393 - بر روی شکستن خواب بذر گیاه گون به صورت سرمادهی در سه روش سرما دهی مرطوب، اسید جیبرلیک و خراشدهی انجام دادند. بیشترین جوانهزنی از ترکیب دو روش پیشسرمادهی مرطوب 14 روز با اسید جیبرلیک 1000 پیپیام بدست آمد. هدف از اجرای این پژوهش بررسی روشهای سرمادهی، اسیدسولفوریک و ترکیب اسید جیبرلیک با نیترات پتاسیم بر روی شکست خواب بذر شبدر سفید بود.
مواد و روشها
پژوهش حاضر در شهریور سال 1397 در آزمایشگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی به صورت آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار انجام شد. بذرهای شبدر سفید در اوایل تیرماه از جنگل فندقلو واقع در شرق استان اردبیل، 35 کیلومتری شهر اردبیل و 10 کیلومتری جنوب شهرستان نمین جمعآوری شد. تیمارهای شکست خواب بذر با سه روش مختلف اسید سولفوریک، اسید جیبرلیک با نیترات پتاسیم و دوره سرمادهی 7 روزه انجام گردید. در تیمار اول بذرها ضدعفونی شده و با آب مقطر شستشو داده شد سپس در اسید H2SO4 غلیظ به مدت 5 دقیقه خیسانده شده، با آب مقطر مجددا شستشو داده شد. سپس داخل پتریدیش همراه با کاغذ صافی و رطوبت کشت شد.
همچنین در تیمار دوم بذرها پس از شستشو به مدت 72 ساعت در مخلوط اسید جیبرلیک و KNO3 با غلظتهای 0/2 و 0/3 گرم در لیتر قرار گرفتند، بعد از 72 ساعت بذرها با آب مقطر شستشو داده شده سپس در داخل پتریدیش کشت شدند. در تیمار سوم بذرها پس از ضدعفونی شدن به مدت 7 روز با رطوبت نسبی داخل پتریدیش در دمای -16 C قرار گرفتند و پس از 7 روز از سرمادهی در دمای اتاق 25 C قرار گرفت. شمارش بذرهای جوانهزده هر روز انجام گرفت و تا زمان ثبات جوانهزنی شمارش ادامه یافت. طول ساقهچه و طول ریشهچه با خطکش بر حسب میلیمتر اندازهگیری شد. فاکتورهای مختلف با روابط زیر محاسبه شدند.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس اثر تیمارها بر خصوصیات رشد گیاهچه در جدول 1 ارائه شده است. همانطور که نتایج نشان میدهد اثر تیمارها بر فاکتورهای درصد جوانهزنی، شاخص وزنی بنیه گیاهچه، وزن تر، محتوای آب بافتی، طول ریشهچه و متوسط جوانهزنی روزانه معنیدار شده است. همچنین اثر تیمارها بر روی فاکتور طولی گیاهچه و ساقهچه معنیدار نبود.
جدول -1 تجزیه واریانس اثر تیمارهای مختلف بر خصوصیات رشد گونه شبدر سفید
به طور کلی نتایج اثر تیمارهای سرمادهی، اسید سولفوریک و ترکیب جیبرلیک اسید با نیتراتپتاسیم بر شکست خواب بذر Trifolium repens معنیدار شد. بیشترین درصد جوانهزنی - %30 - و شاخص وزنی بنیه گیاهچه - 0/36 - در تیمار سرمادهی مشاهده شد. بیشترین مقدار طول ریشهچه 17 - میلیمتر - در تیمار اسید سولفوریک مشاهده شد. بیشترین مقدار محتوای بافتی - 93/33 - در تیمار اسید جیبرلیک با نیترات پتاسیم بود. در این ارتباط رای و خانال - 1997 - 1 بیان کردند که تخریب مکانیکی یعنی اصطحکاک بذرها با سمباده بیشترین تاثیر را بر روی قدرت جوانهزنی بذرها داشت. و حدود 75 درصد بذرها جوانه زد.
همچنین ولیجویس و همکاران - 2018 - در مطالعه بررسی تاثیر اسید سولفوریک و جیبرلیک اسید و نیترات پتاسیم بر شکست خواب شبدر قرمز و رایگراس ایتالیایی بیان کردند که اسید سولفوریک و اسید جیبرلیک سبب شکست خواب بذر این گونهها شدند و به طور قابل ملاحظه ای قدرت جوانهزنی را بهبود بخشیدند. بنابر تحقیق حاضر توصیه میشود برای شکستن خواب بذر شبدر سفید از سرمادهی مرطوب استفاده شود.
