بخشی از مقاله
چکیده
قارچ هاي مایکوریزا و باکتري هاي محرك رشد به عنوان میکروارگانیسم هاي مفید در ساختمان خاك، نقش مهمی در فرآیندهاي زیستی گیاه بخصوص در محیط ریشه دارند. در همین راستا پژوهشی با بررسی تاثیر قارچ گلوموس موسه آ و باکتري آزسپریلیوم لیپوفروم بر صفات مورفوفیزیولوژیکی گیاه حسن یوسف - Coleus blumei - در شرایط گلخانهاي بر پایه طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار طراحی و اجرا گردید. نتایج بیانگر تاثیر معنی دار قارچ گلوموسه آ با باکتري محرك رشد آزسپریلیوم لیپوفروم بر رنگیزههاي فتوسنتزي و محتواي نسبی آب برگ بود . - P<0.01 -
بهطوريکه بیشترین میزان محتواي نسبی آب مربوط به تیمارهاي همزیست قارچ مایکوریزا و باکتري محرك رشد با گیاه حسن یوسف بود و نسبت به شاهد به ترتیب افزایش12/4 و10/2 درصدي نشان دادند. ارتفاع بوته نیز با تأثیر پذیري از تغییرات مثبت فیزیولوژیکی گیاه نسبت به شاهد افزایش 15 درصدي داشت. براساس نتایج آزمایش مبنی بر تاثیر مثبت تلقیح بستر گیاهان آپارتمانی با محركهاي زیستی و بهبود پارامترهاي مورفوفیزیولوژیکی، آزمایشات تکمیلی جهت کاهش استفاده از کودهاي شیمیایی در گیاهان مذکور توصیه میگردد.
کلمات کلیدي: قارچ هايمایکوریزا، باکتري هايمحركرشد، پتانسیل آبی گیاه، رنگیزههاي فتوسنتزي
مقدمه
استفاده از کودهاي بیولوژیک براي پویایی ساختمان خاك، تعادل و مصرف بهینه کودهاي شیمیایی - Wu et al. , 2005 - و در نهایت افزایش عملکرد و بهبود کیفت محصولات کشاورزي را فراهم میسازد - . - Compant et al., 2010 بنابراین جوامع میکروبی در یک اکوسیستم بدلیل نقش مهمی که در فرآیندهاي زیستی خاك و رشد گیاه دارند، حائز اهمیت است - Mandal et al., . - 2007 کودهاي زیستی در حقیقت مادهاي شامل انواع مختلف ریز موجودات آزادزي هستند - Vessey, 2003 - که توانایی تبدیل عناصر غذایی پر مصرف را از فرم غیر قابل دسترس به فرم قابل دسترس طی فرآیندهاي بیولوژیکی داشته و منجر به توسعه سیستم ریشهاي و استقرار بهتر گیاه میگردند - راجنداران و دواراج . - 2004
گونههاي باکتریایی که داراي قابلیت همیاري با گیاه هستند متعلق به جنس ازتوباکتر، آزوسپیریلوم، سودوموناس و باسیلوس میباشند Vinutha, 2005 . - Tilak et al., 2005 - گزارش نمود که تلقیح گیاه ریحان با گونههاي مختلف ازتوباکتر و قارچ گلوموس سبب افزایش زیست توده و سرعت رشد گیاه گردید. خرم دل و همکاران - 1387 - نیز در مطالعه اثر آزوسپیریلوم و ازتوباکتر و قارچ مایکوریزا بر گیاه سیاهدانه مشاهده نمودند کاربرد کودهاي زیستی منجر به افزایش ارتفاع، شاخص سطح برگ، تجمع ماده خشک و سرعت رشد محصول نسبت به شاهد گردیدند. با توجه به حساس بودن گیاهان زینتی نسبت به تنشهاي محیطی پرورش گیاهان با استفاده از باکتريهاي محرك رشد و قارچهاي مایکوریزا راهکاري مناسب در افزایش بهروري اقتصادي این محصولات محسوب میشود. بنابراین هدف از انجام آزمایش بررسی تاثیر قارچ گلوموس موسه آ و باکتري آزسپریلیوم لیپوفرومبر برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه حسن یوسف میباشد، که از جمله گیاهان مهم زینتی متعلق به خانواده Lamiaceae هستند.
مواد و روشها
این پژوهش به منظور بررسی اثر قارچ مایکوریزا - Glomus mossea - و باکتري محرك رشد - Azospirillium lipoferom - بر پارامترهاي فیزیولوژیکی گیاه حسن یوسف - Coleus blumei - ، درگلخانهاي تحقیقاتی گروه علوم باغبانی بر پایه طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار اجرا گردید. بر همین اساس گیاهان حسن یوسف با توجه به تیمارهاي آزمایش شامل 45 گرم از مایهي تلقیح باکتري، 75 گرم از مایه تلقیح قارچی و کاربرد توأم قارچ و باکتري به همراه شاهد در گلدان هاي 3 - لیتر - ، حاوي خاك استریل شده کشت و مورد بررسی قرار گرفتند. طی آزمایش صفات رنگیزه هاي فتوسنتزي - Georg, 1995 - محتواي نسبی آب برگ - Ritchie et al., 1990 - و ارتفاع بوته مورد سنجش قرار گرفت.
نتایج و بحث
رنگیزههاي فتوسنتزي:
نتایج تجزیه واریانس نشان داد،کلروفیل a ، b و کل بطور معنیداري تحت تاثیر باکتري محرك رشد - باکتري آزسپریلیوم لیپوفروم - قرار گرفت - - P<0.01؛ بطوریکه بیشترین میزان کلروفیل a ، b و کل در گیاهان تلقیح شده با باکتري آزسپریلیوم لیپوفروم مشاهده گردید. همچنین در تیمار قارچ مایکوریزا - گلوموس موسه آ - ، نیز کلرفیل a ، b و کل از نظر عددي نسبت به شاهد افزایش نشان داد اما از نظر آماري داراي اختلاف معنیداري نبود - شکل. - 1
همزیستی قارچهاي مایکوریزا و باکتريهاي محرك رشد به عنوان یک چاله متابولیسمی عمل میکند که موجب جابهجایی قاعده گراي محصولات فتوسنتزي به سمت ریشه هاشده وبدین سان محرکی براي انجام فعالیت فتوسنتزي بیشترباشد - Allen et al., . - 1992 همچنین باعث افزایش هورمونهاي سیتوکینین و جیبرلین در گیاه شده که افزایش این هورمونها به ویژه سیتوکینین میتواند شدت فتوسنتز را توسط باز شدن روزنههاي هوایی که برجابه جایی و تنظیم محتواي کلروفیل مؤثر است، بهبود بخشد . - Allen et al., 1992 - افزایش معنیدار کلروفیل گیاه در پاسخ به تلقیح با قارچ میکوریزا و باکترهاي محرك رشد در مطالعات پژوهشگران مختلف گزارش شده است - Allen et al., 1992; Abdel-fattah et al., 2002; Selvaraj et al., 2006 - ، که با نتایج این تحقیق مطابقت و همخوانی دارد.
محتواي نسبی آب و ارتفاع گیاه:
نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد، محتواي نسبی آب برگ، به عنوان شاخص مهمی از وضعیت آب گیاه بطور معنیداري تحت تأثیر قارچ مایکوریزا - گلوموس موسه آ - و باکتري محرك رشد - باکتري آزوسپریلیوم لیپوفروم - قرار گرفت - P<0.01 - ؛ بطوریکه بیشترین میزان محتواي نسبی آب برگ در گیاهان تلقیح شده با کلوموس موسه آ و باکتري آزوسپریلیوم لیپوفروم مشاهده گردید. این در حالی بود که با استفاده توأم قارچ گلوموس موسه آ و باکتري آزوسپریلیوم لیپوفروم تغییرات محتواي نسبی آب برگ نامطلوب بوده و نسبت به شاهد کاهش حدود 9 درصدي نشان داد - شکل. - A2نتایج
تجزیه واریانس دادهها نشان داد که ارتفاع گیاه حسن یوسف بطور معنیداري تحت تاثیر باکتري محرك رشد - آزسپریلیوم لیپوفروم - و قارچ مایکوریزا - گلوموس موسه آ - قرار گرفت - P<0.01 - ؛ بطوریکه بیشترین ارتفاع مربوط به تیمار تلقیح باکتري آزسپریلیوم لیپوفروم و قارچ گلوموس موسه آ، با خاك محیط ریشه گیاه حسن یوسف بود، که نسبت به شاهد افزایش حدود 15 درصدي داشت - شکل . - B2مطالعات رجالی - 1382 - نشان داد که گیاهان داراي همزیستی میکوریزي نسبت به گیاهان غیرمیکوریزي داراي پتانسیل آبی مطلوب تري هستند، بطوریکه در گیاهان میکوریزي معمولا اندامهاي گیاه توسعه بیشتري پیدا کرده و سطح برگ افزایش یافته که خود باعث افزایش تعرق گیاهان میکوریزي میشود و از طرف دیگر سیستم ریشهاي در گیاهان میکوریزي توسعه بیشتري یافته و سطح تماس باخاكرا افزایشمیدهد.
همچنین در گیاهان میکوریزي به دلیل افزایش فتوسنتز و تولید بیشتر مواد فتوسنتزي به ازاي واحد آب مصرفی، کارایی مصرف آب نیز افزایش می یابد . - Miller, 1999 - عبدول فتاح و همکاران - 2002 - گزارش کردند که با تلقیح گیاه باقلا با قارچ مایکوریز، کلونیزاسیون ریشه، تولید ماده خشک و میزان رنگدانههاي فتوسنتزي، به طور معنی داري نسبت به شاهد افزایش مییابد؛ بنابراین همیاري قارچ مایکوریزا و باکتريهاي محرك رشد گیاه موجب افزایش واحد سطح فتوسنتز و رنگیزههاي فتوسنتزي و بهبود وضعیت آبی گیاه و همچنین کارایی بهتر سیستم ریشه در جذب عناصر معدنی میشود - Kremer et - al, 2010 ; Hoflich et al., 2007 که درنتیجه افزایش رشد گیاه را به همراه دارد.
نتیجه گیري
براساس نتایج آزمایش مبنی بر تاثیر مثبت تلقیح بستر گیاهان آپارتمانی با محركهاي زیستی، میتواند در بهبود پارامترهاي مورفوفیزیولوژیکی و آزمایشات تکمیلی جهتکاهش استفاده ازکودهايشیمیایی در گیاهانمذکور توصیهمیگردد.
