بخشی از مقاله
مقدمه
دانههاي روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخائر غنی اسید چرب، حاوي پروتئین نیز می باشند در این میان کلزا به عنوان یکی از مهمترین گیاهان روغنی در سطح جهان مطرح می باشد.
یکی از عوامل مؤثر در عملکرد و کیفیت محصولات زراعی، وجود تعادل بین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه می باشد
کلزا نیاز فراوان به ازت داشته و غالبا به عنوان گیاهی با نیاز بالاي ازت مورد توجه است. هر تن بذر کلزا حدود دو برابر نیاز یک تن دانه گندم، ازت از خاك برداشت میکند. در کشتهاي آبی در شرایطی که رشد کلزا مطلوب باشد، مصرف بالاي ازت شاید لازم و اقتصادي باشد ولی در شرایط خشک که پتانسیل تولید کلزا پائین است مقدار کود کمتر مورد نیاز بوده است و واکنش نسبت به مصرف کود ازته کمتر خواهد بود
دانش شهرکی - 1387 - طی بررسی اثر تراکم و زمان مصرف نیتروژن بر برخی خصوصیات کلزا عنوان میکند که تیمارهاي مختلف زمان مصرف نیتروژن بر عملکرد دانه در سطح 5 درصد معنیدار شده و مصرف نیتروژن طی سه نوبت نسبت به سایر تیمارها برتري نشان دادند و مصرف این روش نیتروژن از طریق افزایش تعداد خورجین در واحد سطح منجر به افزایش عملکرد دانه گردیده است.
باي بوردي و ملکوتی - 1382 - تاثیر مقادیر مختلف ازت و منگنز بر روي دو رقم کلزاي پائیزه بررسی کرده و بیان میکند که از میان تیمارهاي مختلف بکار رفته تاثیر سطوح مختلف ازت بر عملکرد محصول در سطح احتمال یک درصد معنی دار بوده و بیشترین عملکرد با کاربرد 300 کیلوگرم در هکتار ازت بدست آمد. محسن آبادي وهمکاران - 1380 - طی تحقیقی نتیجه می گیرند که ازت روي عملکرد دانه، روغن، پروتئین، درصد پروتئین و درصد روغن اثر معنیداري داشته و با افزایش ازت اجزاء ذکر شده به جز درصد روغن افزایش یافته است. ازت از طریق افزایش تعداد غلاف تاثیر بیشتري روي عملکرد دانه داشته و بالاترین عملکرد دانه در مقدار 150 کیلوگرم ازت حاصل گردید.
دانشمند و همکاران - 1385 - طی بررسی اثر تنش آبی و مقادیر مختلف کود نیتروژن بر عملکرد دانه، اجزاء عملکرد، جذب نیتروژن و کارایی مصرف آب و نیتروژن در دو رقم کلزا نتیجه می گیرند که افزایش میزان مصرف نیتروژن از صفر به 225 کیلوگرم در هکتار و افزایش میزان رطوبت خاك سبب افزایش تولید ماده خشک کل شد که این افزایش با افزایش عملکرد دانه همراه بوده است. افزایش عملکرد دانه عمدتا به دلیل افزایش تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در هر خورجین میباشد.
با توجه به اینکه در حال حاضر ارقام پیشنهادي کلزا نسبت به گذشته تغییر کرده و ارقام جدید از پتانسیل تولید دانه بیشتري نسبت به قبل برخوردارند و با توجه به کلی بودن توصیه کودي گذشته مؤسسه براي کود نیتروژن در گیاه کلزا و با توجه به گزارشاتی که از سوي بخش اجرا میرسد ضروري است که در برنامه توصیه کودي نیتروژن براي گیاه کلزا تجدید نظر شده و این تصحیح هم از لحاظ مقدار و هم از لحاظ منطقه پیشنهادي لازم است انجام گیرد تا بتوان مدل قبلی توصیه کودي را بهبود بخشید و عملکرد اپتیمم را بدست آورد و نیز اثرات زیست محیطی این کود را کاهش داد.
در مناطق گرم به نظر میرسد باید بیشتر مقدار کود به قبل تقسیط آخر اختصاص یابد یا تقسیط آخر حذف گردد و کوددهی به سمت پایه و رزت سوق داده شود. بنابراین این آزمایش با هدف بهبود کوددهی نیتروژن در مناطق گرم و افزایش دانه و روغن و بررسی اثرات متقابل مقادیر متفاوت نیتروژن و عملکرد روغن و درصد روغن تولیدي دانه کلزا در استان یزد انجام شده است.
مواد و روشها
کلیه به منظور اجراي این آزمایش در اواخر تابستان یک نمونه مرکب خاك جهت تجزیههاي شیمیایی و فیزیکی برداشته و مقدار عناصر در آن اندازهگیري شد. آزمایش به صورت طرح بلوكهاي کامل تصادفی در قالب فاکتوریل در سه تکرار انجام شد. این طرح شامل دو فاکتور بوده، فاکتور اول مقدار نیتروژن در سه سطح نیتروژن 300 kgNha-1 - ، 240، - 180 از منبع کود اوره و فاکتور دوم نحوه تقسیط کود - پایه، رزت، قبل گلدهی - داراي 7 تیمار -1 - پایه 1، رزت 0، قبل از گلدهی - 2 0 پایه 2/3، رزت 1/3، قبل از گلدهی 0، -3 پایه 1/3، رزت 2/3 قبل از گلدهی 0، -4 پایه 1/3، رزت 1/3، قبل از گلدهی 1/3، -5 پایه 0، رزت 1/2، قبل از گلدهی -6 1/2 پایه 0، رزت 2/3، قبل از گلدهی -7 1/3 پایه 0، رزت 1/3، قبل از گلدهی - 2/3 میباشد.
عناصر دیگر بر اساس آزمون خاك مصرف شد بدین صورت که بر اساس ملکوتی و سپهر - 1382 - و با توجه به عملکرد مورد انتظار منطقه 2/6 تن در هکتار فسفر بر مبناي کود سوپرفسفات میزان 25 کیلوگرم در هکتار و پتاسیم بر منباي کود سولفات پتاسیم 180 کیلوگرم در هکتار مصرف شد. این طرح در قطعه زمینی به مساحت 650 مترمربع که بعداز شخم و دیسک به 63 کرت 12 مترمربع - 5*2/4 - سه ردیف 21 تایی تقسیم شد، انجام گرفت .
کشت به صورت دستپاش و رقم آن RGS و عملیات زراعی در مرحله داشت شامل مبارزه با علفهاي هرز و آفات به طور منظم و یکنواخت براي کرتها و همچنین آبیاري طبق عرف منطقه 8 روز یکبار انجام شد. پس از پایان دوره رشد جهت اندازهگیري عملکرد دانه از هر کرت به مساحت 1 مترمربع برداشت شد.
نتایج و بحث
بررسی دادههاي عملکرد دانه نشان میدهد که با افزایش مقدار ازت مقدار عملکرد دانه افزایش یافته است و بیشترین عملکرد مربوط به تیمار سطح ازت 300 کیلوگرم در هکتار میباشد . ولی از نظر آماري اختلاف معنیداري بین سه سطح ازت دیده نمیشود
جدول -1 مقایسه میانگین عملکرد دانه کلزا در مقادیر مختلف نیتروژن - آزمون دانکن در سطح - %5
روش تقسیط نیتروژن بر عملکرد دانه تاثیر داشته بطوریکه تیمارهاي ششم و هفتم بیشترین عملکرد و تیمار اول کمترین میزان عملکرد داشتهاند. مقایسه میانگین ها که به روش دانکن انجام شده بیانگر معنیدار بودن اثر اصلی روش تقسیط نیتروژن بر عملکرد میباشد
جدول -2 مقایسه میانگین عملکرد دانه کلزا در زمانهاي مختلف مصرف نیتروژن با آزمون دانکن - در سطح - %5
اثر متقابل روش تقسیط و مقدار نیتروژن بر عملکرد دانه در سطح 300 کیلوگرم معنیدار بوده و بیشترین عملکرد مربوط به نحوه تقسیط T7 - پایه 0، رزت 1/3، قبل از گلدهی - 2/3 بوده است - جدول . - 3 این اثر متقابل در دو سطح دیگر معنی دار نبوده ولی در سطح 240 کیلوگرم نیتروژن، بیشترین عملکرد نیز مربوط یه نحوه تقسیط T7 بوده و در سطح 180 کیلوگرم نیتروژن، نحوه تقسیط - T6 پایه 0، رزت 2/3 ، قبل از گلدهی - 1/3 بیشترین عملکرد داشته است.
جدول -3 اثر متقابل روش تقسیط و مقدار مصرف نیتروژن بر عملکرد دانه - دانکن در سطح - %5
با توجه به نتایح بدست آمده از آنالیز دادهها افزابش نیتروژن باعث افزایش عملکرد شده است که این نتیجه مطابق با نتایج دیگر محققین از جمله بايبوردي و ملکوتی - 1382 - ، محسنآبادي وهمکاران - 1380 - میباشد. نکته مهمتر اینکه تقسیط نیتروژن اثر معنیداري روي عملکرد داشته و باعث افزایش آن شده است
