مقاله آرامسازی ترافیک ، گامی در جهت پیاده مداری و زیست پذیر کردن خیابان ها

بخشی از مقاله

"آرامسازی ترافیک، گامی در جهت پیاده مداری و زیست پذیر کردن خیابان ها"

چکیده:

فضاهای شهری، به مفهوم صحنه ای است که فعالیتهای عمومی زندگی شهری در آنها به وقوع می پیوندد .خیابانهای یک شهر بستر فعالیتهای انسانی هستند .این فضاهای پویا در مقابل فضای ثابت و بی حرکت، محل کار و سکونت به عنوان فضایی می باشند که تحرک و جنب و جوش در آنها بسیاراست و بستر تعاملات اجتماعی در آنها فراهم می باشد . همچنین امروزه استفاده از وسایل حمل و نقل (خصوصی و عمومی) در فضاهای شهری با رفت و آمد مردم عجین شده و آن را در برخی موارد به معضلی اجتناب ناپذیر مبدل ساخته و اختلالاتی را در فضا های شهری به وجود آورده است. از این رو کارشناسان ترافیک و برنامه ریزان شهری در صدد رفع این مشکل برآمدند و از پدیده آرامسازی ترافیک به عنوان یک اصل مدیریت ترافیک با هدف کاهش آثار زیانبار ترافیک موتوری و ارتقاء کیفیت محیط زیست در خیابانها و محله های شهری بهره جستند و راهکار های متعددی را در این زمینه ارائه نمودند که یکی از دیدگاه های مطرح در این خصوص خیابان های زندگی یا زیست پذیر می باشد که به بیان ساده می توان خیابان های زندگی را دیدگاهی در طراحی دانست که به وسیله راهکارهای مختلف سعی در تغییر نحوه ی عمل خیابان ها و کاهش تسلط وسایل نقلیه موتوری از طریق کاهش سرعت آنها و تشویق آنان به رفتاری که نشان گر پذیرش اولویت پیاده باشد، دانست. در مقاله حاضر به بیان ویژگی های خیابان های زندگی که شامل پهنه امن خانگی، فضاهای مشترک و وونرف می باشد خواهیم پرداخت و راهکار هایی در این خصوص ارائه خواهیم کرد.

واژگان کلیدی: آرامسازی ترافیک، خیابان های زندگی، وونرف، فضای مشترک،پهنه امن خانگی

1

مقدمه

خیابان زندگی، خیابانی است که در آن برخلاف بیشتر خیابانهای قرن بیستم نیازهای رانندگان نسبت به نیازهای کل استفاده کنندگان خیابان در اولویت دوم قرار دارد. خیابان زندگی بدنبال تامین منافع پیاده و دوچرخه سواران می باشد و فضایی است اجتماعی، که مردم می توانند یکدیگر را ملاقات کنند و کودکان نیز قادر به بازی بدون خطر هستند. این خیابانها هنوز برای استفاده وسایل نقلیه در دسترس هستند با این حال هدف از طراحی این خیابانها کاهش سرعت و تسلط حمل ونقل موتوری است. در این خیابانها با استفاده از فضای مشترک و مرزبندی ایجاد پهنه امن خانگی و وونرف تاحد زیادی ترافیک خودرو کاهش می یابد.

طرح های ملی یا اصول مشابه خیابان های زندگی3

1. وونرف 4 یا آرامسازی ترافیک5

2. پهنه امن خانگی6

3. فضای مشترک7

(1 ریشه و سابقه و نحوه شکل گیری

(1-1 تاریخچه جنبش وونرف

این مبحث در اروپا از اواخر دهه 60 میلادی با حرکتی بسیار آهسته آغاز شد. شهروندان ناراضی در هلند برخی خیابانهای مسکونی را در مقابل رفت و آمد خودروها مسدود کردند. این حرکت به طراحی خیابانهایی با عنوان "خیابانهای آهسته در اروپا " در اواخر دهه 70 انجامید.

حداکثر سرعت در این گونه خیابانها بین 20 تا 30 مایل بر ساعت بود. برنامه آرامسازی ترافیک با وضع قوانینی برای اتوبانهای داخل شهری در برخی شهرهای آلمان و دانمارک در دهه 80 میلادی ادامه پیدا کرد. در همین دوران طرحهایی برای اصلاح راههای شریانی داخل شهری در آلمان و فرانسه اجرا شدند.

در آمریکا مطالعاتی در این زمینه در دهه 60 و 70 در مناطقی مثل برکلی8، سیا9، سیاتل10 صورت گرفت. اولین تحقیقات ملی و رسمی بر روی آرام سازی در حدود دهه 80 تکمیل شد.

2

با شروع دهه 80 قرن بیستم میلادی رویکرد پیشین حمل و نقل خودرومدار با چالشهای جدی مواجه گردید و توجه به تعدیل حرکت وسایل نقلیه موتوری در شهرها بویژه در محلات مسکونی بعنوان یک اصل مطرح شد و از همین رو، دیدگاه هایی که برهمسازی میان حرکت سواره و پیاده تکیه دارند در همین دوره بسط یافتند.

یکی از مهمترین نظریه های ارائه شده در این دوران، الگوی وونرف یا آرام سازی ترافیک است که گرچـه بـه لحـاظ نظـری در اواخر 1960تبیین گردید اما از اوایل 1980 جنبه عمومی و اجرایی به خود گرفت.

(2-1 تاریخچه ی پهنه امن خانگی

انگلیس در اواخر دهه 1990، راهکار محوطه مسکونی را با مفهوم ابتکاری (منطقه امن خانگی) یا منطقه قابل سکونت مطرح کرد. این ایده توسط دو سازمان غیرانتفاعی یعنی مؤسسه حمل و نقل 2000 و انجمن کودکان حمایت شد. نتایج اولیه حاکی از افزایش شمار کودکان در حال بازی در بیش از نیمی از مناطق قابل سکونت بود. در برخی از این مناطق میزان جرم و جنایت کاهش و فعالیت های اجتماعی نظیر جمع آوری زباله، جشنواره ها و گردهمایی های خیابانی افزایش یافت. (مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد،(289:1389

(3-1 تاریخچه فضاهای مشترک

با شروع انقلاب صنعتی و اختراع اتومبیل ها، به واسطه ی استفاده بسیار از اتومبیل در جهت انجام سفرهای درون شهری، به تدریج اولویت عابر پیاده در فضای شهری و تخصیص فضایی جهت عبور و مرور پیاده ها کمرنگ شد و به واسطه ی این امر از کیفیت فضایی عرصه های عمومی شهر، فضاهای باز شهری و فضاهایی که مختص عابرین پیاده کاسته شد. بنابراین نظریات و دیدگاههای معاصر با ارائه ضوابط و اصولی سعی در بهبود وضعیت پیاده مداری در فضاهای شهری نموده اند.

(2 مبانی نظری

(1-2 مفهوم وونرف

وونرفها که در واقع خیابانهای واحد همسایگی طراحی شده جهت محدود کردن سرعت خودرو و اولویت بخشی به حرکت پیاده و زندگی روزانـه سـاکنان هـستند بـویـژه در دو کشور آلمان و هلند از گسترش زیادی برخوردار بوده اند. "وونرف در آلمان یا فنلاند به خیابان یا مجموعه ای از خیابـانهـا در یـک شهرک یا شهر اطلاق می شود که عابرین پیاده و دوچرخه سواران اولویت قانونی بر راکبان وسایل نقلیـه موتـوری دارنـد. تا سـال 1999، کشور هلند بیش از 6000 طرح وونرف را به اجرا گذاشته بود .” هدف این طرح کاهش تلفات ناشی از برخورداتومبیل با افراد پیاده خصوصا کودکان در حین بازی بخاطر سرعت بالا و فقدان محدودیتهای بازدارنده در خیابانهای محلی است.

3

(تصویر:1 تابلو های نشان دهنده محدوده وونرف)

(2-2 مفهوم پهنه امن خانگی

در اغلب کشورهای اروپایی، منطقه امن خانگی بعنوان بخشی از یک راهبرد شهری گسترده تر جهت کاهش حجم ترافیک و افزایش امنیت و قابلیت سکونت به کار می روند (مانند طرحهای کاهش ترافیک یا برنامه های ایجاد مسیرهای امن به سمت مدرسه). در حقیقت، موضوع مهم این است که منطقه امن خانگی را نه تنها نباید یک معیار واحد در نظر گرفت، بلکه باید آن را بعنوان بخشی از یک مفهوم گسترده تر جهت کاهش حجم ترافیک و ترویج فرهنگ پیاده روی و دوچرخه سواری دانست. (Alan

M & Edward J, 2004 :7)

منطقه خانگی عبارت است از:

. منطقه ای در یک ناحیه مسکونی.

. منطقه ای که در آن محدودیت سرعت تا میزان حداکثر 30 km/h اعمال می شود.

. منطقه ای با زیربناهای طراحی شده برای کاهش سرعت.

. منطقه ای با فضای سرسبز (درختان، بوته زارها و ...).

. منطقه ای با زیربناهای طراحی شده جهت پیشگیری از ترافیک غیرمحلی.

. منطقه ای که در آن پارک کردن تنها در مکانهای علامت گذاری شده و خاص مجاز است.

. منطقه ای که در آن میهمان بودن اتومبیل / راننده اتومبیل امری واضحی است.

. منطقه ای که برای افزایش تعاملات اجتماعی طراحی شده است.

. منطقه ای که شیوه ی طراحی آن دسترسی همه افراد ساکن به این منطقه را امکانپذیر ساخته است.

. منطقه ای با ترافیک ترکیبی

برای اینکه بتوان نام منطقه خانگی را به ناحیه ای اطلاق کرد، ناحیه ی مذکور باید حداقل 7 مورد از ویژگیهای فهرست شده بالا را دارا باشد که مورد اول یعنی ناحیه ثابت، الزامی است. (Reiter, 2012:5)

4

(3-2 مفهوم فضای مشترک

فضای مشترک یک مفهوم طراحی شهری است که هدف آن استفاده یکپارچه از فضای عمومی است. در این روش مهندسان ترافیک، برنامه ریزان شهری و متخصصین از سایر رشته ها که در ساماندهی فضای شهری نقش دارند، در مراحل طراحی خیابان ها و میادین، با بهره وران نهایی از فضاهای عمومی مشورت می کنند و تأکید خاص آنان بر مشارکت ذی نفعان وطراحی یکپارچه با توجه به نیازهای گروههای متنوع مرم و توجه به سن، جنس و ناتوانی جسمی می باشد.

در این محدوده، تمامی موانع سنتی بین وسایل نقلیه موتوری، عابرین پیاده و دیگر استفاده کنندگان از راه بر چیده می شوند. بدین ترتیب تجهیزات و سامانه های مدیریت حق تقدم راه، از قبیل جداول، خطوط، تابلوها و علائم به وسیله ی یک فضای عمومی یکپارچه ی قابل درک وپیاده محور جایگزین می گردد. به نحوی که قدم زدن، دوچرخه سواری، خرید و راندن ماشین در یک فضای مشترککاملاً امکان پذیر می باشد، بی آنکه عابرین پیاده و دوچرخه سواران احساس ناامنی کنند. (سعیدی رضوانی،(1390

با توجه به موارد فوق، دپارتمان حمل و نقل بریتانیا تعریف زیر را برای فضای مشترک ارائه نموده است:

فضای مشترک، خیابان یا مکانی می باشد که به گونه ای طراحی شده است تا حرکت افراد پیاده به راحتی در فضای پیاده روها صورت گرفته، تسلط وسایل نقلیه موتوری کاهش یافته و همه ی بهره وران قادر به استفاده ی بهینه از این فضا باشند. منظور از سطح مشترک در فضای مشترک، کف سازی است که در آن هیچ جدول یا اختلاف سطحی که پیاده ها و سواره ها را جدا کند، وجود ندارد. (دپارتمان حمل و نقل بریتانیا، (2011

(تصویر :2تابلو های معرفی کننده فضای مشترک)

(3 روش و اصول طراحی

(1-3 اصول طراحی وونرف

5

مهمترین اهداف آرامسازی افزایش سطح ایمنی، کاهش تعداد و شدت تصادفات در معابر شهری است. علاوه براین، روشهای مختلف آرامسازی، اهداف دیگری از جمله کاهش میزان تخلفات، افزایش ایمنی عابران و دوچرخه سواران، ایجاد رفتار صحیح در رانندگان، کاهش سرعت وسایل نقلیه، کاهش تداخل و برخورد میان استفاده کنندگان از معابر، کاهش تقاضا و … را نیز دنبال میکنند.

اساس طراحی وونرف بر ایجاد خیابان های پیاده و فضاهای جمعی قرار دارد که همراه بامنظرسازی و استقرار تجهیزات جدید خیابانی، قلمروی امن و زیبا برای بازی کودکان، آسایش سالمندان، گذران اوقات فراغت و توسعه پیوندهای اجتماعی و عاطفی پدید می آورد و به همین دلیل با استقبال عامه روبرو شده است.

پنج ویژگی در اکثر وونرف ها وجود دارد. این موارد عبارتند از:

1. ایجاد دروازه های مشخص تا هویت محله را ابراز نموده، تقویت کرده، به رانندگان نشان دهد آنان مهمانانی در محله هستند.
2. اضافه نمودن منحنی هایی به خطوط عبوری تا بصورت عمدی خط دید راننده را بشکند.

3. استفاده از عناصری مانند نیمکت ها، تجهیزات بازی، میله ها و پوشش گیاهی که یک هدف دوگانه کاهش سرعت ترافیک درعین ایجاد تسهیلاتی برای ساکنان را تامین نموده و محیطی پیاده مدارتر را ایجاد نماید.
4. بازداشتن رانندگان از حرکت با سرعت از طریق حذف جداول خیابانی ممتد و هدایت آنان با میله ها، مبلمان خیابانی، درختان و کفسازیهای متفاوت.
5. فراهم نمودن پارکینگ ضروری است اما با فضاهای متناوب بطوریکه خیابان طوری شروع نشود که احساس محوطه پارکینگ را ایجاد نماید.

مهمترین اهداف آرامسازی افزایش سطح ایمنی، کاهش تعداد و شدت تصادفات در معابر شهری است. علاوه براین، روشهای مختلف آرامسازی، اهداف دیگری از جمله کاهش میزان تخلفات، افزایش ایمنی عابران و دوچرخه سواران، ایجاد رفتار صحیح در رانندگان، کاهش سرعت وسایل نقلیه، کاهش تداخل و برخورد میان استفاده کنندگان از معابر، کاهش تقاضا و … را نیز دنبال میکنند.

(2-3 اصول طراحی منطقه امن خانگی

1. ایجاد عقب نشینی و تقاطع های هم سطح بدون جدول حاشیه ای جداکننده

2. حمایت جابجایی دو طرفه در خیابان

3. راه ها در یک قلمرو سکونت امن باید حداقلی معقول از عرض را برای عبور و مرور داشته باشند.

4. در مسیرهایی به طول کمتر از 30 متر عرض سواره روی قلمرو سکونت امن می تواند به باریکی 7/3متر باشد.

5. فاصله بین وسایل آرام سازی ترافیک و فضای قابل دید روبروی راننده نباید بیشتر از 30متر باشد.

6

6. طراحی در این فضا باید به گونه ای باشد که سرعت نهایی 20کیلومتر بر ساعت فراهم شود.

7. در نظر گرفتن تعداد کافی پارکینگ.

8. استفاده از علایم آشکار خوانا برای معرفی منطقه مسکونی

9. نقاط تقاطع باید به خوبی مشخص شود و هیچ حق تقدمی برای اتومبیل ها در نظر گرفته نشود، این امر موجب می گردد، دوچرخه سواران، پیاده ها و نیز رانندگان با دید همراه با احتیاط به تقاطع وارد شوند و حق تقدم را گفتمانی بدست آورند. (نوری پیام و فرد، (91:1388

1. ایجاد مناظر سبز در محیط ضروری ست.

.11 طراحی و پیاده سازی مناظر قلمرو سکونت امن، به گونه ای باشد که هدف تقویت فعالیت در خیابان را دنبال کند.

21. دقت در انتخاب سایت و محافظت از محل های بازی کودکان حائز اهمیت بسیاری است. تمامی محیط باید پتانسیل بازی را داشته باشد البته به همراه فعالیت های مرتبطی که برای آرامش مردم مزاحمتی ایجاد ننماید. تجهیزات بازی کودکان باید با مشورت با ساکنین جانمایی شود و اگر طرح توسعه ای جدید است باید با خریداران و ساکنین آینده آن مشورت صورت گیرد.

31. بهتر است قلمرو امن سکونت امن با درها و پنجره های جلویی خانه ها مجاور باشد تا نظارت بر فضای عمومی اعمال شده و نیز حس زندگی مشترک و به هم وابسته همسایگان با یکدیگر از طریق ارتباط مستقیم ورودی ها به خیابان تقویت گردد. خیابان با این روش به نقطه کانونی توجهات مردم به فعالیت ها تبدیل گشته که این امر در افزایش امنیت محیط مؤثر خواهد بود. (نوری پیام و فرد، (91:1388

مهمترین اهداف ایجاد منطقه امن خانگی عبارتند از :

- تسلط اتومبیل در خیابان های مسکونی را کاهش داده یا از بین می برد.

- تعاملات اجتماعی را تقویت می کند.

- باعث تنوع فعالیت های ساکنین و افزایش استفاده ی آنها از خیابانها می شود.

- انزوای اجتماعی به خصوص در میان افراد مسن را کاهش می دهد.

- باعث افزایش فرصت فعالیت و بازیهای خلاقانه کودکان می شود.

- باعث کاهش چشمگیر سرعت ترافیکی می شود.

- باعث افزایش امنیت مناطق مسکونی و شاید مهمتر از آن افزایش درک ساکنان از امنیت شود.

- افراد جامعه - شامل کودکان، افرادمسن و افراد ناتوان و معلول- را قادر می سازد تایک محیط زندگی عاری از اتومبیل برای خود بسازند.

7

- افراد را به پیاده روی و دوچرخه سواری در محدوده منطقه خود تا مناطق نزدیک ترغیب می کند.

- باعث افزایش کیفیت محیط زندگی می شود

- تقاضا برای زندگی شهرنشینی را افزایش می دهد. (Reiter, 2012:13)

(1-2-3 تفاوت بین مفهوم وونرف و منطقه امن خانگی

بین مفهوم حیاط مسکونی یا همان وونرف هلندی و منطقه امن خانگی (منطقه قابل سکونت) مرز باریکی وجود دارد. در هلند این مفهوم بر ایجاد مکانی برای آرامسازی ترافیک تأکید دارد، در حالی که در انگلیس علاوه بر روانی ترافیک و کاهش تصادف گسترش تعاملات اجتماعی نیز مدنظر می باشد. (مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد،(289:1389

(3-3 اصول طراحی فضای مشترک

(1-3-3 مزایای استفاده از فضای مشترک

از مهمترین مزایای استفاده از فضای مشترک می توان به موارد زیر اشاره نمود:

. افزایش خوانایی خیابان.

. افزایش پیاده روی.

. تأکید بر ایجاد خیابان به عنوان یک فضای اجتماعی.

. افزایش جذابیت های عرصه ی عمومی.

. افزایش حس مکان.

. کاهش سرعت ترافیک.

. ایجاد محیط امن برای همه کاربران راه؛.

. بهبود دسترسی برای دوچرخه سواری.

. کاهش اختلاف سطح که باعث می شود همه ی مردم بتوانند تحرک بهتری داشته باشند.

. امکان استفاده ی بهتر از رنگ ها.

. دسترسی بهتر به پارکینگ دوچرخه و جای نشستن.

. کاهش نیاز خیابان به علائم.

. افزایش سطح سلامتی با ترغیب سطوح بالاتر حرکت فعال.

(2-3-3 اطلاعات مورد نیاز

اطلاعاتی که لازم است قبل از طراحی فضاهای مشترک جمع آوری شود به شرح زیر استْ

8

. میزان سرعت و حجم ترافیک

. اندازه گیری حجم ترافیک شامل پیاده ها، دوچرخه و تقاطع های عابر پیاده، ترکیب پیاده ها، ترافیک شبانه و فعالیت پیاده در شب، تولید کننده های عمده ترافیک از جمله بیمارستان، مدارس، مراکز تجاری و تفریحی؟
. کاربری زمین لبه ی معبر

. تحلیل الگوهای ترافیکی محدوده ی بلافصل

عناصر و عواملی که لازم است در طرح فضای مشترک به آنها توجه شود نیز شامل موارد زیر استْ

. حرکت پیاده در طول و عرض خیابان

. در نظرگرفتن مکانهایی برای فعالیت های اجتماعی

. در نظرگرفتن مکانهایی برای مکث و توقف و استراحت
. پیش بینی کردن فضایی برای برگزاری رویدادها از جمله بازارها

. پیش بینی کردن فضایی برای مکث وسایل نقلیه از جمله دوچرخه ها، پارکینگ، بارگیری و ایستگاه های اتوبوس

بازنگری، در محدوده فضای مشترک یکی دیگر از مراحل برنامه ریزی محدوده می باشد، این بازنگری که مدتی بعد از اجرا انجام می شود، می تواند نشان دهد که چگونه تعدادی از شاخص های مدنظر از قبیل بهبود پیاده روی، بهبود تجارت و ؟؟؟ تجلی پیدا کرده است، همچنین بازنگری شامل عوامل اجتماعی از قبیل ادراک مردم از اصلاحات انجام شده می باشد ؟از سوی دیگر گفت و گو با ذینفعان باید ادامه پیدا کند تا از بازخورد آنها مطلع شویم و مشکلات اجرایی که نیاز به اصلاح دارد، بیان شود چنین بازخوردی می تواند طرح های آینده را هم تحت تأثیر قراردهد.

(3-3-3 ملاحظات در طراحی فضاهای مشترک

. پارکینگ دوچرخه ْبهترین مکان برای پارکینگ دوچرخه نزدیک به ورودی های فضای مشترک می باشد البته باید پارکینگ های دیگر با تعداد کمتری جای پارک در طول مسیر ایجاد شوند”؟باید به این نکته توجه نمود که پارکینگ های دوچرخه نباید مانع پیاده روی شوند؟ “

. حمل و نقل عمومی ْفضای مشترک می تواند خودش به عنوان یک مسیر اتوبوس مورد استفاده قرار گیرد و ایستگاه های اتوبوس بدون تجهیزات فراوان و متناسب با محیط فضای مشترک، می توانند در داخل محدوده مکان یابی شوند؟

. بارگیری مغازه های اطراف ْبهتر است بارگیری در زمانی انجام شود که مزاحمت کمتری برای فعالیت های دیگر و عبور و مرور داشته باشد؟
. تعبیه مکانهای نشستن ْتوصیه می شود فضاهای نشستن جهت گفت و گو، انتظار، رفع خستگی و ؟؟؟ در هر ًٌ متر ایجاد شود؟
. علائم ترافیکی ْعلائم ترافیکی فقط در ابتدا و انتهای محدوده باید مورد استفاده قرار گیرد و جهت آسایش فکری بیشتر بهره وران از استفاده علائم داخل محدوده جلوگیری شود؟