بخشی از مقاله
بررسی اثر محلول پاشی با عناصر آهن و روی بر رشد رویشی گیاه دارویی مرزه در تراکمهای مختلف
چکیده:
این پژوهش به منظور بررسی تأثیر محلول پاشی عناصر آهن و روی بر صفات کمی وکیفی گیاه مرزه در تراکم های مختلف، به صورت آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در بهار و تابستان سال 91 در قزوین اجرا شد. محلول پاشی در چهار سطح :M1) آب خالص ، : M 2 آهن و : M 3 روی و :M4 آهن + روی) به عنوان کرت های اصلی و تراکم گیاهی در 4 سطح 50 :P1) ، 75 :P2، 100 :P3 و 125 : P4 بوته در متر مربع) در کرت های فرعی قرار گرفتند. نمونه برداری ها در سه مرحله (چین اول، چین دوم،15 روز قبل ازرسیدگی و مرحله برداشت نهایی) صورت گرفت. نتایج نمونه برداری های مرحله دوم (چین دوم ) نشان داد که محلول پاشی عناصر ریز مغذی باعث افزایش وزن تر برگ، وزن خشک برگ و تعداد برگ در بوته شد. همچنین نتایج بیانگر این بود که تراکم گیاهی نیز اثر معنی داری بر وزن تر برگ، وزن خشک برگ، وزن تر بوته، وزن خشک بوته و تعداد برگ داشت و با افزایش تراکم بوته کلیه این صفات کاهش یافتند.
واژه های کلیدی: مرزه، محلول پاشی، عناصر ریزمغذی، تراکم بوته، وزن تر بوته
مقدمه:
مرزه (Satureja hortensis L.)، گیاهی است علفی و یکساله که منشأ آن شرق مدیترانه و جنوب اروپاست (امیدبیگی، .(1379 پیکر رویشی این گیاه حاوی مواد موثره ای است که سبب عرق و رفع نقرص می گردد. این گیاه ضد نفخ بوده و به هضم غذا نیز کمک می کند (فاکرباهر و همکاران، .(1380 از اسانس مرزه در صنایع کنسروسازی و نوشابه سازی استفاده می شود. اسانس این گیاه خاصیت ضد میکروبی داشته و مانع از رشد برخی از باکتریها می شود.
کمبود مقادیر مناسبی از عناصر ریز مغذی همانند روی، آهن، مس و منگنز در محیط ریشه سبب اختلال در رشد و عملکرد این گیاه خواهد شد (ملکوتی و همکاران، .(1378 امروزه به سبب پایین بودن غلظت عناصر ریزمغذی در دانه گندم که غذای اصلی مردم ایران می باشد، ظهور و گسترش بسیاری از بیماری ها همانند سنگ کلیه، کم خونی، خستگی مفرط و بیماری های گوارشی در کشور شایع شده است (ملکوتی و لطف اللهی، .(1378 کمبود عناصر ریزمغذی به طور عمده در خاک های آهکی مشاهده می شود (ملکوتی و مجیدی، .(1377 بنابراین هدف از مصرف این گونه عناصر در فرایند تولید محصولات زراعی علاوه بر افزایش تولید، بهبود کمی و کیفی محصولات زراعی علاوه بر افزایش تولید، بهبود کمی و کیفی محصولات و همچنین غنی سازی آنها را نیز به دنبال دارد.
روی از جمله عناصر کم مصرف و ضروری برای رشد گیاه محسوب می شوند. کمبود روی به خاطر pH بالا، حضور بی کربنات فراوان در آب های آبیاری، مصرف فراوان و بیش از حد کود های فسفاته و در نهایت عدم رواج مصرف کود های محتوی روی عمومیت دارد (ملکوتی و لطف اللهی، .(1378 یکی از وظایف روی در گیاه تبدیل اسیدهای آمینه به پروتئین است که با کمک آنزیم هایی چون آنزیم RNA فسفراز از این فعل و انفعالات مهم قابل انجام است. در اکثر مناطق کشور، جذب عنصر ریز مغذی دچار اختلال می شود. از این رو محلول پاشی این عناصر تأثیر زیادی بر کمیت و کیفیت گیاهان زراعی و باغی دارد. مصرف خاکی عناصر ریز مغذی علاوه بر پایین بودن راندمان انتقال آن به گیاه، از لحاظ اقتصادی نیز بسیار پرهزینه است و از این رو می توان از روش های جایگزین مانند محلول پاشی بهره جست.
تراکم گیاهی از عواملی است که در رشد و نمو و عملکرد گیاهان نقش مهمی را دارد ، بطوریکه طبق گزارش محققان با انتخاب تراکم مناسب برای هر گیاه اجزای عملکرد بطور معنی داری افزایش می یابد .تراکم بوته و آرایش کاشت عواملی هستند که باید باهم مورد توجه قرار گیرند ، یعنی ضمن توجه به تعداد بوته در واحد سطح باید به آرایش بوته ها روی خطوط کاشت توجه شود. آرایش کاشت از طریق تغییر فواصل کشت در روی ردیف و بین کاشت حاصل می شود. (کوچکی ،.(1376 ایجاد یک پوشش گیاهی موثر مستلزم آن است که در تراکم و روش کاش دقت لازم صورت پذیرد. نور برای تولید کلروفیل و انجام فتوسنتز لازم است. ظاهراً شدت نور نسبتاً کم موجب تحریک فتوسنتز و نور شدید باعث از بین رفتن کلروفیل در برگ ها می شود. بر این اساس با کاهش
شدت نور تا حد معین مقدار مقدار تولید کلروفیل در واحد زمان یا در واحد سطح برگ افزایش می یابد و کاهش نور به میزان بیشتر از آن سبب افت کلروفیل تولیدی و نهایتاً فتوسنتز می شود. رقابت برای نور را عامل افت عملکرد در توزیع نامتعادل بوته دانسته اند (دیلون و همکاران، 1981 و ژوزف و همکاران، .(1985 بنابراین هدف از این پژوهش، ارزیابی پاسخ رویشی گیاه مرزه نسبت به محلول پاشی عناصر ریز مغذی در شرایط تراکم های مختلف گیاهی در منطقه قزوین بود.
مواد و روشها
این تحقیق در روستای دولت آباد تاکستان واقع در استان قزوین در بهار و تابستان 1391 انجام گرفت. این آزمایش بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا شد. عامل محلول پاشی در چهار سطح :M1) آب خالص ، : M 2 آهن و : M 3 روی و :M4 آهن + روی) به عنوان کرت های اصلی و عامل تراکم گیاهی در 4 سطح 50 :P1) ، 75 :P2، 100 :P3 و : P 4 125 بوته در متر مربع) در کرت های فرعی قرار گرفتند. نمونه برداری ها در چهار مرحله (چین اول، چین دوم، 15 روز قبل از رسیدگی و مرحله برداشت نهایی) صورت گرفت.
قبل از عملیات آماده سازی و کاشت آنالیز خاک (ماکرو و میکرو) از دو عمق 0 تا 30 و 30 تا 60 سانتی متر انجام شد که نتایج آن در جدول 1 آمده است. عملیات کاشت در تاریخ 91/3/8 انجام شد. قبل از عملیات کاشت، 130 کیلوگرم کود فسفات و 100 کیلوگرم در هکتار کود پتاسیم به خاک داده شد و سپس با دیسک با خاک مخلوط گردید. بعد دیسک زدن مجدد زمین جهت خرد کردن بیشتر کلوخه ها، لولر زده شد و برای مشخص شدن محدوده کرتها عملیات فاروئر انجام شد. صفات مورد بررسی شامل وزن تر بوته، وزن تر برگ، وزن خشک بوته، وزن خشک بوته و تعداد برگ در بوته بودند که مربوط به نمونه برداری در مرحله دوم می باشد.
تجزیه واریانس داده ها براساس آزمایش کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی و مقایسه میانگین ها با آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح یک درصد و پنج درصد توسط نرم افزار SAS انجام گرفت. همچنین کلیه منحنی ها ونمودارها توسط نرم افزار Excel رسم گردیدند.
جدول-1 نتایج آزمایش خاک مربوط به مزرعه آزمایشی
نتایج تجزیه خاک در عمق
نوع تجزیه 0-30 30-60
سانتیمتری سانتیمتری
هدایت الکتریکی خاک EC(ds/m) 0/724 1/774
واکنش کل اشباع pH 7/6 7/1
کربن آلی O.C% 0/82 0/78
درصد ازت کل N total 0/08 0/08
فسفر قابل جذب P(p.p.m) 0/33 0/04
پتاسیم قابل جذب P(p.p.m) 465 343
کلاس بافت خاک Si.C.L C.L
درصد رس C 40 40
درصد سیلت Si 42 36
درصد شن S 18 24
آهن Fe 3/648 2/70
روی Zn 0/45 0/018
مس Cu 0/131 0/107
منگنز Mg 0/486 0/729
کلسیم Ca 2 7
نتایج و بحث
نتایج مقایسه میانگین تیمارها در مرحله دوم نمونه برداری نشان داد که وزن تر بوته تحت تأثیر تراکم بوته در سطح %1 قرار گرفت، اما اثر محلول پاشی و اثر متقابل آن با تراکم بوته معنی دار نبود (جدول .(2 نتایج مقایسه میانگین تراکم بوته بر وزن تر برگ نشان داد که با افزایش تراکم بوته، وزن تر بوته کاهش یافت. به طوری که بیشترین وزن تر برگ از تراکم 50 بوته در متر مربع با میانگین 1730 گرم در متر مربع بیشترین مقدار را دارا بود که با تراکم 75 بوته در متر مربع با میانگین 1691 گرم در متر مربع در یک گروه آماری مشترک قرار گرفتند. همچنین تراکم 125 بوته در متر مربع با میانگین 1525 گرم در متر مربع کمتین وزن تر بوته را به خود اختصاص داد (نمودار .(1
نتایج تجزیه واریانس در مرحله دوم نمونه برداری نشان داد که اثر محلول پاشی (در سطح (%5، تراکم بوته (در سطح (%1 و اثر متقابل تیمارها (در سطح (%5 بر وزن تر برگ معنی دار بودند (جدول .(2 بررسی نمودار مقایسه میانگین اثر متقابل تراکم بوته و محلول پاشی نشان داد که محلول پاشی عناصر ریز مغذی باعث افزایش وزن تر گردید. همچنین با افزایش تراکم بوته، وزن تر برگ کاهش معنی داری داشت. نتایج نشان داد که در شرایط محلول پاشی عناصر آهن + روی تفاوت معنی داری بین تراکم های مختلف اعمال شده مشاهده نگردید و استفاده از محلول پاشی توانست بطور موثری کاهش وزن تر برگ ناشی از افزایش تراکم بوته را جبران کند (نمودار .(2
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که وزن خشک بوته در مرحله دوم نمونه برداری تنها تحت تأثیر تراکم بوته (در سطح (%1 قرار گرفت و اثر محلول پاشی و اثر متقابل تیمارها بر این صفت معنی دار نبود (جدول .(2 بررسی ها نشان داد که با افزایش تراکم بوته
از 50 به 125 بوته در متر مربع وزن خشک بوته به طور معنی داری کاهش یافت. بیشترین وزن خشک بوته از تراکم 50 بوته در هکتار با میانگین 309/2 گرم در متر مربع حاصل شد و کمترین مقدار نیز متعلق به تراکم 125 بوته با میانگین 262/1 گرم در متر مربع بود (نمودار .(3
بررسی جدول تجزیه واریانس ساده نشان می دهد که اثر محلول پاشی (در سطح (%5 و تراکم بوته (در سطح (%1 بر وزن خشک برگ معنی دار بودند، اما اثر متقابل بین تیمارها معنی دار نبودند (جدول .(2 بررسی نمودار مقایسه میانگین اثر محلول پاشی بر وزن خشک برگ بیانگر این بود که استفاده از عناصر ریزمغذی بصورت محلول پاشی باعث افزایش وزن خشک برگ گردید. بیشترین وزن خشک برگ از تیمار محلول پاشی آهن + روی با میانگین 119/1 گرم در متر مربع حاصل شد و کمترین میزان نیز متعلق به تیمار آب خالص بود (نمودار .(4 نتایج نشان داد که با افزایش تراکم بوته، وزن خشک برگ کاهش یافت و بیشترین وزن خشک برگ از تیمار تراکم 50 بوته در متر مربع با میانگین 144/1 گرم در مترمربع بدست آمد و کمترین مقدار نیز متعلق به تراکم 125 بوته در متر مربع با میانگین 119/1 گرم در متر مربع بود (نمودار .(5
نتایج تجزیه واریانس در مرحله دوم نمونه برداری نشان داد که اثر محلول پاشی عناصر ریز مغذی (در سطح (%5 و تراکم بوته (در سطح (%1 بر تعداد برگ در بوته معنی دار بود، اما اثر متقابل بین تیمارها معنی دار نبودند (جدول .(2 نتایج نشان داد که محلول پاشی عناصر آهن + روی با میانگین 346/1 برگ بیشترین تعداد برگ را به خود اختصاص داد که با تیمار محلول پاشی روی در یک گروه آماری قرار گرفت و کمترین میزان نیز متعلق به عدم محلول پاشی (آب خالص) بود (نمودار .(6 نتایج نشان داد که با افزایش تراکم بوته، تعداد برگ در بوته کاهش یافت و بیشترین تعداد برگ از تراکم 50 بوته در متر مربع با میانگین 319/5 برگ حاصل شد و کمترین تعداد برگ در بوته نیز متعلق به تراکم 125 بوته در متر مربع بود (نمودار .(7
جدول -2 میانگین مربعات صفات وزن تر بوته، وزن تر برگ، وزن خشک بوته، وزن خشک برگ و تعداد برگ در بوته در مرحله دوم نمونه برداری
منبع تغییرات درجه آزادی وزن تر بوته وزن تر برگ وزن خشک بوته وزن خشک برگ تعداد برگ در بوته
تکرار 2 26743/757 2423/082 11049/480 94/304 232/583
محلول پاشی 3 328379/309 ns 143783/522 * 2375/449 ns 6353/622 * 23453/255 *
اشتباه 6 89202/432 25597/917 1035/721 1273/978 4656/292
تراکم 3 98359/322 ** 39394/499 ** 5130/469 ** 1473/866 ** 6799/436 **
محلول پاشی × تراکم 9 11579/123 ns 4623/826 * 429/151 ns 150/083 ns 700/010 ns
اشتباه 24 20245/722 1637/583 259/315 78/266 337/955
ضریب تغییرات %8/68 %4/14 %5/65 %6/70 %6/21
ns ، * و ** به ترتیب بیانگر غیرمعنی دار و معنی دار در سطح %5 و %1 می باشند.
