بخشی از مقاله
خلاصه
افکار عمومی پدیده ای است اجتماعی که جایگاه مهمی در سیاست گذاری های عمومی دولت ها بخصوص دولت های مبتنی بر دموکراسی داشته و درغالب تصمیم گیری ها موثر بوده و توجه به آن یکی از شاخصه های توسعه جامعه مدنی به شمار می رود. تحقیقات نشان داده اند ، افکار عمومی در جرایمی نظیر جرایم خشونت آمیز و تجاوز جنسی بر استقلال قضایی وتصمیم گیری کیفری قضات که لازمه عدالت کیفری است ،تاثیر می گذارند. در تحقیق حاضر ، با توجه به اهمیت این تاثیری پذیری و پیامد های آن بر دستگاه عدالت کیفری موضوع را در حقوق کیفری دو کشور ایران و رومانی مورد بررسی قرار داده ایم.
کلمات کلیدی: عوامل فراقانونی، تصمیم گیری قضایی، افکار عمومی، دستگاه عدالت کیفری ،ترس از جرم
مقدمه
افکار عمومی که از آن با عنوان صدای مردم و قضاوت عمومی نیز تعبیر می شود از جمله پدیده های روانی جمعی است که جایگاه مهمی در سیاست گذاری های عمومی دولت ها بخصوص دولت های مبتنی بردموکراسی داشته و درغالب تصمیم گیری ها دخالت داده می شود. امروزه نقش افکار عمومی در بقا و زوال حکومت ها پر اهمیت است، به طوری که حکومت ها غالباً سعی می کنندخود را پاسخگوی مطالبات افکار عمومی میدانند.افکار عمومی در مفهوم امروزی اولین باردرآستانه انقلاب فرانسه مطرح شد - لازار، ٌََََُْ - که منحصربه قشر روشنفکر و فرهیخته جامعه بودکه درمحافل عمومی نظیر کافه ها به تحلیل نقادانه امور حکومتی و روشنگری قشر ناآگاه جامعه می پرداختند . روندآگاهی اقشارمختلف جامعه پس از پیروزی انقلاب فرانسه ،با رشد و گسترش سواد و رسانه ها ی جمعی متحول واز انحصار قشر وطبقه خاص جامعه خارج شده وعمومیت پیدا کرد.
امروزه افکار عمومی مورد مطالعه علوم دانشمندان علوم سیاسی ، اجتماعی و روانشناسی قرار گرفته است . در حوزه حقوق کیفری نیز با تبین مفاهیمی اهمیت تحقیق وبررسی در این علم نیز نمایان می شود. یکی از موضوعات مهم در حقوق کیفری ، عدالت کیفری است . عدالت کیفری ملازمه باتصمیم گیری قضایی دارد و با حفظ استقلال قضایی قضات میسر می شود. استقلال قضایی یعنی عدم دخالت وتاثیر عواملی فراقانونی در فرآیند تصمیم گیری قضایی است.فرآیند تصمیم گیری ، روندی است که طی آن قضات در خصوص موضوع کیفری راه حلی را انتخاب می کنند که مبتنی بر عوامل قانونی - نظیر نوع جرم، میزان خطرناکی جرم ، شخصیت مجرم ، عوامل مشدده و مخففه - است. این روند گاهی ممکن است تحت تاثیر عواملی فراقانونی نظیر تجربیات شخصی قضات ، رسانه های جمعی ، اظهارات کارگزاران عالی قضایی و افکار عمومی قرارگیرد.
افکار عمومی در حوزه عدالت کیفری زمانی شکل می گیرد که دستگاه عدالت کیفری در مبارزه با جرایمی نظیر جرایم خشونت آمیز و تجاوز جنسی ناکارآمد جلوه کند و ترس از جرم در میان مردم شیوع پیدا کند و احساس نا امنی عمومی دامن گیر مردم شود.تحت این شرایط ،افکار عمومی بر دستگاه عدالت کیفری فشار آورده و خواستار برخورد سریع و شدید کیفری با مجرمین می شود. تمسک دستگاه عدالت کیفری به مطالبات کیفر گرایانه افکار عمومی منجر به عوام گرایی کیفری، امنیت گرایی کیفری ،مخدوش شدن استقلال قضایی، تفسیر موسع قوانین جزایی، نادیده گرفتن اصل قانونی بودن جرایم ومجازات ها و نادیده گرفتن حقوق دفاعی متهم می شود.
تحقیق حاضر باتوجه به اهمیت عدالت کیفری و آثار ناشی از تاثیر افکار عمومی بر تصمیات قضایی قضات برمبنای تاکیدات قانون اساسی ایران طی اصول 164،36وٌّّ وبندٌ ماده ٍْ قانون جزای رومانی و نظرات دانشمندان علوم سیاسی ، اجتماعی و حقوق کیفری بخصوص نظریه ترس از جرم و امنیت گرایی و عوام گرایی کیفری انجام گرفته است.سوالات اساسی تحقیق عبارتند از : چگونه افکار عمومی بر تصمیم گیری کیفری تاثیر می گذارند؟ گرایش دستگاه عدالت کیفری به سمت شدت گرایی کیفری باتمسک به خواست افکار عمومی چه پیامدهایی به دنبال دارد؟ بستر ها و زمینه های تاثیر گذاری افکار عمومی کدامند؟ ویزگی های سیاست کیفری متاثر از افکار عمومی چیست؟توجه به مطالبات افکار عمومی برای دستگاه عدالت کیفری از اهمیتی برخوردار است ؟
مطالب تحقیق رادر سه بخش ارائه کرده ایم.ابتدا در بخش اول به تبیین فرآیند تصمیم گیری کیفری قضات پرداخته ایم،در بخش دوم بسترهای و عوامل شکل گیری و کیفر گرایی افکار عمومی را بحث کرده ودر بخش سوم پیامدهای تاثیر گذاری افکار عمومی در تصمیم گیری کیفری را مورد بررسی قرار داده ایم ودر خاتمه پس از نتیجه گیری از تحقیق پیشنهاداتی را ارائه نموده ایم .
ٌ. فرایند تصمیم گیری قضایی
با توجه به نقد وبررسی های به عمل آمده در خصوص فرایند تصمیم گیری در دهه های اخیرو با توجه به تمایز در انواع مختلف تصمیم گیریها - تصمیم گیری های فردی و سازمانی، تصمیم گیری های درون شخصی وبرون شخصی، تصمیم برنامه ریزی شده و نوآورانه، تصمیم گیری تحلیلی و شهودی و غیره - ، مکانیسم تصمیم گیری قضایی، به عنوان روند منطقی و عقلانی توصیف شده است که مبتنی بر عوامل و عناصر ی که منحصراً توسط قانون ارائه شده است، استوار می باشد. به عنوان مثالبند - ٌ - ماده - ٍْ - قانون مجازات رومانی بیان میدارد که قضات باید در سرتاسر فرآیند صدور حکم،عواملینظیر محدوده مجازات، میزان خطرناکی جرم، شخصیت مجرم،عوامل تخفیف دهنده ویا تشدید کننده ای راکه در این قانون پیش بینی شده است در نظر بگیرند - دروبک و نورسا، داگلاس، ًًٍَ -
.بنابراین تمسک به عوامل فراقانونی در تصمیم گیری کیفری نوعی انحراف ار مسیر منطقی تصمیم گیری و گرایش به عوام گرایی ویا حتی عوام فریبی کیفری محسوب می شود.در حقوق ایران نیز اصل یکصدو شصت و ششم قانون اساسی مقرر می دارد: »احکام دادگاه هها باید مستدل و مستند به مواد قانون و اصولی باشد که بر اساس آن، حکم صادر شده است.« بر این اساس فرایند صدور حکم را قانون اساسی روشن کرده است که باید بر اساس قانون باشد. همچنین بر اساس اصل سی و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران : » حکم به مجازات و اجرای آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد.
«بر این اساس، فرایند تصمیم گیری قضایی به عنوان زنجیره ای از استدلال منطقی برای یک نتیجه گیری، همانطوری که در علم ریاضی رخ می دهد، توصیف شده است، با این وجود چنین قانونگرایی از آغاز، با شروع و ورود به قرن بیستم مورد انتقاد قرار گرفت، زمانی که برخی از تحقیقات و مشاهدات نشان دادهاند که فرایند تصمیم گیری قاضی عمیقاً تحت تاثیر برخی عوامل فراقانونی - اجتماعی، روانی، اقتصادی و حتی عوامل زیستی و فیزیولوژیکی - قرار دارد. - میهای جان میشل و همکاران، ًٌٍٍ، َُّ - .بنابراین در فرایند تصمیم گیری صرفاً این عوامل قانونی نیست که در تصمیمات قضایی موثر است بلکه عواملی فراقانونی نیز می تواند در روند تصمیم گیری موثر واقع شود.
یکی از این عوامل افکار عمومی است که در ادامه بهطور مبسوط مورد بررسی قرار گرفته است.ٍ. روند شکل گیری وکیفرگرایی افکار عمومی شکل گیری افکار عمومی نیازمند شرایطی است .این شرایط در حوزه سیاست کیفری بیشتر بر اساس احساس نا امنی عمومی در جامعه شکل می گیرد . نا امنی ممکن است حتی باوجود امنیت عمومی نیز در میان مردم وجود داشته باشد . در این خصوص نظریاتی مبتنی بر ترس از جرم عوامل شکل گیری وکیفرگرایی افکار عمومی را توجیه می کند.
ترس از جرم و نظریه های مبتنی بر آن
ترس از جرم
پر واضح است که وقوع جرم در جامعه موجب ایجاد اختلال در نظم وامنیت عمومی در جامعه می شود. میزان خطر و نا امنی ناشی از جرایم بسته به نوع جرم متفاوت است . تحقیقات نشان داده است ترس از جرم امروزه مهمتر از خود جرم باعث ایجاد ناامنی در جامعه می شود - نیکو کار ،ًٌَُ: ٌُ - . در واقع این نگرانی افکار عمومی از بزه دیدگی احتمالی است که موجب احساس نامنی گسترده می شود. ترس از جرم باعث پایین آمدن زندگی فردی و اجتماعی افراد شده و حقوق و آزادی های اساسی آنها به خطر می افتد، مثلاً رفت وآمد آزادانه،حق ارتباط با دیگران ، اشتغال و فعالیت اقتصادی ، تفریح و غیره افراد که جزء حقوق ذاتی و اساسی محسوب می شود با احساس ناامنی ناشی از ترس از یزه دیده واقع شدن محدود می شود.
این احساس ناامنی ومحدودیت ها زمانی که مراجع رسمی متولی حفظ و حراست و حمایت از حقوق اساسی خود از جمله منابع ترس آقرین باشد ، محدودیت ها و نا امنی ها تشدید می شود - غلامی ، ًٌٌٌَُْ - . این موضوع در ماجرای زورگیری های اخیر در تهران به صورت استفاده رسانه ها و مقامات قضایی و پلیس از الفاظ و عناوین وحشت آفرین نظیر اشرار، خفاش شب وغیره قابل تطبیق است.البته گاهی سیاست مداران با مدیریت وهدایت ترس از جرم سیاست های خودرا اعمال می کنند.به طوری که گاهی میزان ارتکاب جرایمی نظیر اختلاس وارتشاء هرچند زیاد است اما در جامعه کمتر جلوه داده می شود تا در افکار عمومی ایجاد بد بینی نسبت به دولت نکند . این امر موجب انحراف افکار عمومی از جرایم یقه سفیدی به سمت جرایم خیابانی می شود - مهدی پور ، ٌٍَُ: ٌُ - .براین اساس پدیده ترس از
