بخشی از مقاله
چکیده
اصل مهلت معقول دادرسی به مفهوم رسیدگی در کوتاهترین زمان ممکن در عین حفظ کیفیت دادرسی و برخورداری طرفین از حقوق دفاعی بدون هرگونه عجله و شتابزدگی از معیارهای دادرسی عادلانه به عنوان یکی از حقوق شهروندی در نظام حقوق کیفری ایران و فرانسه تلقی میشود. در راستای شناسایی مهمترین مبانی این موضوع در حقوق ایران میتوان به قانون اساسی، قانون حفظ آزادیهای مشروع و حقوق شهروندی، قانون آیین دادرسی کیفری، منشور حقوق شهروندی و میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی و در حقوق فرانسه، به قانون اساسی، قانون آیین دادرسی کیفری، میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی و کنوانسیون اروپایی حقوق بشر اشاره نمود. اعمال این اصل در مرحله پیشدادرسی به عملکرد کلیه کنشگران مربوط میگردد از جمله، دادستان از طریق برخی اقدامات و دستورات از جمله کیفرخواست شفاهی و اقدامات جایگزین تعقیب، بازپرس از طریق رعایت مهلتهای مقرر در قانون اعم از فوری و مقید به زمان، از شروع تحقیقات تا ختم آن و سایر افراد دخیل در فرایند کیفری اعم از شهود، کارشناسان و وکلای دادگستری با تقید به انجام وظایف محوله قانونی در مواعد قانونی و قضایی فوری یا مقید به زمان، میتوانند تا حد مطلوبی به تحقق مهلت معقول در دادرسیهای کیفری و در نهایت جلوهای از حقوق شهروندی در پرتوی دادرسی عادلانه جامه عمل بپوشانند.
کلمات کلیدی؛ مهلت معقول دادرسی، حقوق شهروندی، دادرسی منصفانه، کیفرخواست شفاهی، جایگزینهای تعقیب کیفری
-1 درآمد
به موجب مبانی حقوق شهروندی و مستندات موجود در این زمینه حق بر برخورداری از دادرسی عادلانه از مصادیق حقوق شهروندی بوده که از این جهت، رعایت مهلت معقول در دادرسی-های کیفری به ویژه در مرحله پیشدادرسی میتواند به مثابه یکی از حقوق حایز اهمیت در این چارچوب هم نسبت به متهم و هم نسبت به شاکی مدنظر قرار گیرد. در این راستا، حقوق کیفری در پرتو مبانی گوناگونو از طریق مبادی و افراد مختلف ِ درگیر در فرایند کیفری میتواند زمینهساز این امر گردد. بدینسان و در راستای مطالب و موضوع این نوشتار، عمدهترین پرسشهایی که مدنظر قرار میگیرد از این است که اولاً مفهوم حقوق شهروندی و مهلت معقول در دادرسی چیست، جایگاه آن در تحقق حقوق شهروندی چه بوده و چه عناصری دارد؟
دیگر اینکه مبانی استنادی لازمه التزام به اصل مهلت معقول در دادرسی چه در حقوق ایران و چه در حقوق فرانسه چیست؟ در نهایت اینکه افراد دخیل در فرایند پیشدادرسی چگونه باید نقش خود را در این زمینه ایفا نمایند؟ بدینترتیب و عنایت به سؤالات معنونه، سازمان این نوشتار بدین شکل ترسیم مییابد که ابتدا، ضمن تبیین مفهومی از حقوق شهروندی و اصل مهلت معقول دادرسی به تبیین جایگاه این اصل در چارچوب نظام حقوق ایران و فرانسه در مرحله پیشدادرسی پرداخته میشود. سپس مبانی قابل استناد در خصوص حقوق شهروندی و در نهایت موازین حاکم بر عملکرد کنشگران دخیل در تحقق رعایت اصل مهلت معقول در فرایند تحقیقات مقدماتی به عنوان جلوهای از حقوق شهروندی در دو نظام حقوق کیفری ایران و فرانسه تبیین میگردد.
-2 موضوعشناسی
در این قسمت و در مقام شروع بحث، لازم است که ابتدا برخی مفاهیم بنیادین، تبیین مفهومی و توصیف گردد که ذیلاً به بررسی هریک پرداخته میشود.
-1-2 حقوق شهروندی
در راستای تعریفی از این مفهوم میتوان گفت؛ حقوق شهروندی، به مجموعهای از حقوق و امتیازات اطلاق میگردد که افراد به اعتبار موقعیت و جایگاه شهروندی خود از آن برخوردار می-گردند. - پاکنیت و امیرزاده، 1395، - 29 به تعبیر دقیقتر؛ حقوق شهروندی، مجموعهای از قواعد است که بر موقعیت افراد در اجتماع حکومت مینماید. باید توجه داشت که دارنده این حقوق؛ یعنی شهروند، به یکایک افرادی که در یک جامعه زیست میکنند عنوان شده و مجموعه حقوق شهروندی و امتیازات اطلاقی به شهروندان یک کشور با لحاظ دو اصل کرامت انسانی و منع تبعیض و در جهتهمسازنمودن زمینه رشد شخصیت فردی و اجتماعی آنها را در نظام حقوقی دربرمیگیرد. - pradel, 2011 , 62 - با توجه به این تعریف، مفهوم حقوق شهروندی با مفهوم تابعیت در تعامل قرار گرفته و ادبیاتی مرتبط با حقوق اساسی، حقوق بینالملل، حقوق بشر و حقوق کیفری پیدا مینماید. - اردبیلی و دیگران، 1386، - 27
در حقیقت، فصل مشترک رعایت این حقوق را باید متعلق به افراد همتابعیت تلقی نمود که در پیکره یک اجتماع زندگی نموده و از این روی، این حقوق را باید متمایز از حقوق بیگانگان یعنی افراد فاقد تابعیت در یک جامعه اعم از حقوق سیاسی، مدنی و عمومی درنظر گرفت. - سلجوقی، 1395، - 109 استقرای در میان نصوص مرتبط با حقوق شهروندی چه در حقوق ایران - قانون اساسی، منشور حقوق شهروندی، قانون احترام به آزادیهای مشروع و قانون آیین دادرسی کیفری - ، و چه در حقوق فرانسه مؤید این مطلب است که ساختار این حقوق را باید در شش مقوله حق حیات و سلامت، حق آزادی رفت و آمد و امنیت، حق دسترسی به فضای مجازی و حفظ حریم خصوصی، حق تعیین سرنوشت و مشارکت در اداره امور کشور و در نهایت حق برخورداری از دادرسی عادلانه درنظر گرفت.
از این جهت، با توجه به حق بر برخورداری از دادرسی عادلانه که خود دربرگیرنده مجموعه ای از حقوق و تضمینات مربوط به اجرای عدالت و حقی از حقوق مسلم شهروندان در فرایند رسیدگی به هر دعوا بوده و رعایت آن در رسیدگیها موجب حفظ کرامت انسانی و شخصیت اشخاص، عدالت و انصاف در حق آنان تا حد ممکن است. - یاوری، 93، - 211 مهلت معقول به عنوان یکی از معیارهای دادرسی عادلانه تبیین میگردد. در این راستا، رسیدگی به ادعاهای طرفین دعوا در کوتاهترین زمان ممکن، پیکرهای از مفهوم عدالت و انصاف بوده که از رهگذر رعایت آن، حقی از اقسام حقوق شهروندی قابل اعمال خواهد بود.
– 2- 2 مهلت معقول دادرسی
در مقام شناخت مهلت معقول دادرسی، شایسته است پیش از هرچیز، معنای لغوی این عبارت را مورد بررسی قرار دهیم. واژه مهلت، مترادف با کلمه موعد - جعفری لنگرودی، 1388، - 703، بوده و در عالم حقوق به فاصلهای از زمان گفته میشود که برای یک عمل حقوقی، توسط قانون یا قاضی یا یکی از مأموران رسمی یا توسط طرفین قرارداد، مقرر میشود. - همان، - 699 واژه معقول نیز به امر وحالتی نسبت داده میشود که مورد قبول عقل ، شایسته و درست باشد. - انوری، 1388، - 71 در نهایت، دادرسی به معنی عام هم به مجموعه عملیاتی اطلاق میگردد که به مقصود پیدا کردن یک راه حل قضایی به کار میرود که در این مفهوم علاوه بر دادرسی مدنی و کیفری، شامل هرگونه رسیدگی در مرحله تحقیقات مقدماتی - پیشدادرسی - نیز میگردد. - جعفری لنگرودی، 1388، - 273بدین ترتیب برگرفته از معنی لغوی مهلت معقول دادرسی، می توان چنین گفت؛ هر گاه فرایند دادرسی در محدوده زمانی ای انجام پذیرد که زمان سپری شده، شایسته و متناسب با شرایط باشد،
