بخشی از مقاله
چکیده:
بشر از جهت تکنولوژی و رفاه در بعضی ابعاد، پیشرفتهای بسیاری نموده است. اما از نظر بهداشت روح و روان، یکی از بزرگترین مشکلات انسان در عصر حاضر، افزایش استرس و افسردگی وفشارهای روانی مضر دنیوی می باشد. این افزایش اضطراب ها و افسردگی ها، بدلیل ضعف ایمان دینی و دوری انسانها از یاد واطاعت خداوند و آموزه های دینی می باشد. این فشارهای روانی روند رو به افزایشی دارد و این امر باعث گسترش و رشد آمارهای افسردگی، خود کشی، طلاق و مشکلات و اختلافات خانوادگی واجتماعی و بیماری های جسمی وافزایش هزینه های دولتها مخصوصا هزینه های درمانی گردیده است.
سوره حمد برترین سوره قرآنی و شفا بخش بیماری های روح و روان می باشد و تنها سوره ای است که هر مسلمانی - تشیع وتسنن - واجب است حداقل 10 نوبت در شبانه روز در نمازهای واجبش تلاوت کند. این سوره ام الکتاب و ام القران وهم سنگ وهم ترازکل قرآن عظیم وخلاصه وعصاره کلیه معارف و آیات قرآنی وفاتحه الکتاب قرآن کریم می باشد که با توجه دادن انسان به یاد خداوند وقدرت و رحمت الهی و اسماء حسنای الهی و دید مثبت به قضاء و قدرالهی درمورد شرایط و حوادث گذشته، حال و آینده و تذکر به معاد و دعا و مناجات و بندگی و اطاعت خداوند و بیان سعادت و شقاوت حقیقی انسان در دنیا و آخرت، می تواند تاثیر بسیار زیادی بر کاهش فشارهای روانی و افسردگی های مضر داشته باشد.
این مقاله با روش استنادی و تحلیلی و با استفاده از کتب و مقالات معتبر تفسیری و روانشناسی، نقش ایمان به معارف این سوره کلیدی و پرتلاوت قرآن را درتقویت ترسها و اندوه های مفید دینی و کاهش فشارهای روانی شدید، طولانی و مضر را بیان، تحلیل و اثبات می نماید.
"و ننزل من القران ما هو شفاء و رحمه ولایزید الظالمین الا خسارا - اسرا - 82 "شفاء لما فی الصدور" - یونس - 57
یکی از بزرگترین مشکلات انسان معاصر، مسأله فشارهای روانی شدید و طولانی می باشد که آثار سوئی بر آرامش و لذات روحی و سلامتی و بهداشت روان انسان، نهاد خانواده و جامعه داشته و هزینه های بسیاری را بر دولت ها تحمیل می نماید. از بهترین راه های پیشگیری و درمان این بیماری تقویت ایمان صحیح دینی است.
اسلام کامل ترین، جامع ترین و معتبرترین دین الهی در عصر حاضر می باشد و قرآن ثقل اکبر در دین اسلام بوده و معارف قرآنی تاثیر بسیار زیادی بر پیشگیری و کاهش و درمان این فشارهای روانی مضر دارد و سوره حمد که ام الکتاب - ابن عاشور.1884 م - 133/1و ام القران - زمخشری - 1/1 528 محسوب شده و خلاصه و چکیده معارف قرآنی بوده وخداوند آن را هم سنگ و هم تراز کل قران کریم قرار داده است "لقد اتیناک سبعا من المثانی و القران العظیم" - حجر - 78 و شاید به همین دلیل فاتحه الکتاب قران کریم قرار داده شده است. این سوره پر تلاوت ترین سوره قرآنی محسوب می گردد و بر هر مسلمانی واجب است روزی حداقل ده بار در نمازهای واجب خود تلاوت نمایید وهیچ نماز واحب و مستحبی بدون قرائت آن صحیح نمی باشد همانطور که پیامبر اکرم ص فرموده اند "لا صلاه الا بفاتحه الکتاب"و هر فضیلتی که برای قرآن کریم در آیات و روایات و سخنان اهل معرفت بیان شده، شامل ام الکتاب، سوره حمد که عصاره قرآن می باشد،هم میشود.
وچه زیبا خداوند حکیم میفرماید"ننزل من القران ما هو شفاء و رحمه ولا یزید الظالمین الا خسارا" - فاطر - 39 و در آیه دیگر بیان می دارد "شفاء لما فی الصدور" - یونس . - 57 تلاوت، تدبر، تفکر همراه با ایمان به معارف این سوره ،تاثیر بسیاری بر کاهش فشارهای روانی مضر دارد. این مقاله با بیان و تفسیر آیات سوره حمد و تحلیل و بررسی تاثیر آن بر فشارهای روانی انسان ، نقش ایمان به معارف این سوره در درمان این بیماری را بیان و تحلیل می نماید.
البته بدیهی است استماع و توجه یا قرائت ،تدبر وتفکر بدون ایمان به معارف قرانی و اسلامی تاثیری بر ارامش انسان و کاهش استرسهای آن نخواهد داشت .همانطور که قرآن می فرمایید "ننزل من القران ما هو شفاء و رحمه ولا یزید الظالمین الا خسارا - فاطر - 39و در ابه دیگر می فرمایید وجحدوا بها واستیقنتهم انفسهم ظلما و علوا - نمل - 14 یعنی اگر علم دینی همراه با ایمان به آن نباشد آثاروبرکات دنیوی و اخروی مانند آرامش و لذات روحی و روانی برآن مترتب نخواهد شدو هر کسی به اندازه ایمان و عمل صالح خود از برکات معنوی و روحی ایمان در دنیا و آخرت بهرمند خواهد شد . لذا خداوند متعال می فرماید "قد افلح المومنون"یعنی علم ،ثروت ،ریاست و شهرت اگر همراه با ایمان نباشد تاثیری در ارامش ،رضایتمندی ولذات معنوی پایدار نخواهد داشت
"سکندر را نمی بخشند آبی به زور و زر میسر نیست این کار" - حافظ - اما مومن به میزان ایمان وسعی و عمل صالح خود در هرشرایط سخت یا راحت مادی و رفاهی از بزرگترین تعمت یعنی آرامش ورضایتمندی و لذات روحی ومعنوی برخوردار خواهد شد."لیس للانسان الا ما سعی ان سعیه سوف یری” " - - همانطور که در سوره شریف الفجر میفرمایید:"یا ایتهاالنفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی ". - فجر - 27لذا مهمترین وظیقه مومنین تلاش در جهت تهذیب نفس و تقویت ایمان الهی و قرآنی می باشد"یا ایهاالذین امنوا امنوا"ودرایه دیگر میفرماید"علیکم انفسکم لایضرکم من ضل اذااهتدیتم" - مائده - 105وچه زیبا لسان الغیب خواجه حافظ شیرازی میفرماید:
از کران تا به کران لشکر ظلم است ولی از ازل تا به ابد خلوت درویشان است " - حافظ -
یا درغزلی دیگر میفرماید:
حافظا چون غم و شادی جهان در گذر است بهتر آن است که من خاطر خود خوش دارم " - حافظ -
استرس های روانی
فشارهای روانی را استرس می گویند. این فشارهای روانی تاشی از افکار منفی نسبت به حوادث قطعی یا احتمالی گذشته یا حال یا آینده که موجب فشارهای روانی مانند ترس یا اندوه می گردد. البته فشارهای روانی به دو گونه میباشند: فشارهای روانی مفید و فشارهای روانی مضر. - جفری نوید و اسپنسر راتوس،1391ص، . - 33
استرس های مفید
عسی ان تکرهوا شیأ و هو خیر لکم و عسی ان تحبوا شیأ هو شر لکم - بقره - 216
تا شدم حلقه به گوش در میخانه عشق هردم آید غمی از نو به مبارک بادم - حافظ -
فشارهای روانی مفید، عبارت است از اضطراب ها و هیجانات روانی ناشی ازترسها واندوه ها مفید و به عبارت دیگر فشارهای روانی ضعیف و موقتی که موجب هوشیاری فکری وذهنی و توانمندی عضلانی گردیده و انسان را در مقابل حوادث ناخوشایند مادی و معنوی، آماده وهوشیار می نماید - رج :همان،1391ص، - 33 .این مقدار استرس برای زندگانی مادی و عاطفی و معنوی ضروری می باشد
البته شدت این ترسها و اندوهها در حدی نیست که موجب پیدایش ضعف ها وبیماریهای جسمی گردیده یا در روابط عاطفی، خانوادگی، اجتماعی، شغلی واقتصادی انسان وجامعه ایجاد مشکل نماید ویا موجب غفلت از یاد و اطاعت خدا وارتکاب معصیت خداوند و ظلم به خود ودیگران گردد. بلکه در تمام امور مذکور دارای اثار مثبت و سازنده می باشد .این فشارهای روانی در واقع هشداری برای آمادگی و هشیاری بیشتر برای پیشگیری از امور ناخوشایند مادی ،عاطفی ، ایمانی واخروی می باشد.وباعث جبران کوتاهی ها و گناهان وتقصیرها و قصورها در گذشته می گردد.این فشارهای روانی، لطف الهی بوده وبرای ایمان و دنیا وآخرت انسان
مفید می باشد.و بقول خواجه حافظ شیرازی:
لذت داغ غمت بر دل ما باد حرام اگر از جور غم عشق تو دادی طلبیم
چون غمت را نتوان یافت مگر در دل شاد ما به امید غمت خاطر شادی طلبیم - حافظ -
توبه و پشیمانی و اندوه از معصیت خداوند وغفلت از یاد خدا و عدم انجام وظائف و واجبات الهی در گذشته و ترس از ارتکاب آنها در آینده، ترس از جهنم، ترس از عذاب ها ومجازات های دنیوی و اخروی الهی و ترس از غفلت ها وگمراهی های معنوی وپیدایش یا تقویت رذائل اخلاقی و از دست دادن آرامش و لذات و توفیقات معنوی از جمله هیجانات و استرس های بسیار مفید برای سلامتی و آسایش و آرامش ولذات معنوی ومحبتها ودوستی های الهی وتهذیب نفس وتکامل ایمانی وکمالات و مقامات اخروی می باشد والبته به مقداری که هیچ ضرری برای سلامتی و آسایش و آرامش و لذات معنوی و محبتها و دوستی ها در دنیا و آخرت نداشته باشد و هیچ اثر نامطلوب شغلی و خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی برای مردم وجامعه بر آن مترتب نشود. بلکه برهمه این امور تاثیر مثبت داشته باشد. این فشارهای روانی و اضطراب هاو فشارهای روانی وغم ها وترسها از الطاف خفیه خداوند بوده که باعث سعادت و کمال انسان در دنیا و آخرت می گردد.
همانطور که خداوند از زبان پیامبر - ص - در قرآن می فرماید:"انی اخاف ان عصیت ربی عذاب یوم عظیم " - یونس. - 15/من از عذابهای خداوند در روز قیامت می ترسم.یا درآیات ششم تا بیست و دوم سوره انسان در رابطه با خمسه آل عبا - ع - می فرماید:"و یوفون بالنذر و یخافون یوما کان شر مستطیرا" - انسان. - 7/ و بعد از بیان آثار مثبت این ترس از قیامت ،که همان انفاق وایثار خالصانه وبدون توقع جبران دنیوی نسبت به فقیر و یتیم واسیر می باشد می فرماید:"انا نخاف من ربنا یوما عبوسا قمطریرا" - الزمر - 13 وسپس آثار مثبت اخروی و نعمات و پاداش های بهشتی این روحیه و رفتار را بیان می نماید.وخداوند متعال پاداش این ترسهای مقدس و انفاق ها وایثارهای خالصانه وگرسنگی ها وسختی های در راه خدا را بهرمندی ازنعمات وپاداشهای معنوی و مادی در آخرت و امان از عذابهای جهنم بیان می کند. - رج سوره انسان ایات 6الی - 22 ترسها و خشم ها و غم و غصه ها در حدی که باعث هشیاری انسان در جهت حفظ ایمان واخرت وسلامتی و اسایش، خانواده ومال،ناموس وموقعیت شغلی می گردد،بدون آنکه برای ایمان و آخرت وسلامتی یا خانواده وروابط اجتماعی یا دنیا او ضرری داشته باشد، فشارهای روانی مفید شمرده می گردد.
همانطورحکیم خواجه حافظ شیرازی فرموده اند:
لذت داغ غمت بر دل ما باد حرام اگر از جور غم عشق تو دادی طلبیم
چون غمت را نتوان یافت مگر در دل شاد ما به امید غمت خاطر شادی طلبیم
استرسهای مفید ومثبت معارف سوره حمد
روی عن رسول االله - ص - :فاتحه الکتاب شفاء من کل داء - طبرسی - 87/1 یکی ازآثار مثبت تلاوت ، تفکردر معارف سوره حمدوایمان به آنها، فشارهای روانی مثبت می باشد.که برخی از آنها عبارتبد از:
-1پشیمانی و اندوه از عمرولحظاتی که باغفلت از یاد ، قدرت ،صفات رحمانیت و رحیمیت وربوبیت خداوند سپری نموده وترس ازتکرار مجدد انها در آینده
