بخشی از مقاله
چکیده
یکی از رایجترین مشکلاتی که همه ما را در سنین متفاوت مورد حمله قرار میدهد استرس یا فشارروانی است. انسان پیوسته در حالت استرس به سر میبرد چرا که » استرس پاسخی اختصاصی است که بدن در برابر هرگونه درخواستی از خود نشان میدهد.« استرس ضعیفترین و آسیبپذیرترین افراد را هدف قرار میدهد ولی درعینحال قویترین افراد هم از گزند آن درامان نیستند. در واقع استرس گستره وسیعی را هدف قرار میدهد و بدین ترتیب نابرابری ظاهری به برابری میگراید. فشارروانی زیربنای بسیاری از اختلالات رفتاری مختلف و گاهی هم زیربنای بسیاری از حرکتها، انگیزهها و تحرکها و جنبشهاست.
حقیقت این است که بسیاری از اختلالات بویژه در کودکان و نوجوانان زیربنایی جز فشارروانی ندارد ازاینرو لازم است انواع واقسام و همچنین عوامل بوجود آورنده استرس را شناخت. در این تحقیق که موضوع آن » بررسی عوامل موثر بر فشارروانی - استرس - در محیط آموزشگاه بر دانشآموزان پسر مقطع ابتدایی منطقه سفیدآبه « میباشد جامعه آماری را کلیهی دانشآموزان پسر دبستانهای منطقه سفیدآبه تشکیل میدهند که با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده تعداد 64 نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند و با استفاده از پرسشنامه از آنها نظرخواهی بعمل آمد.
کلید واژه فشارروانی، محیط آموزشگاه، عواملشخصی، رفتارِمعلمان، شکستدرامتحان
مقدمه
در سالهای اخیر فشارروانی از جمله بحثهای داغ اکثر جوامع و اجتماعات لااقل شهری بوده و در کشور مانیز نهفقط در نشریهها و محافل علمی و تعدادی از رشتههای تحصیلی دانشگاهی مطرح شده و میشود، بلکه گاهوبیگاه برای بررسی آن سمینارهایی برگزار میگردد برای مثال در سال 1372حداقل دو سمینار توسط مراکز دانشگاهی تهران و اصفهان در این زمینه برگزار و در هر یک تعدادی یافته تحقیقاتی ارائه شده است.
فشارروانی را به دو نوع فشار مثبت و منفی تقسیم میکنند نوع مثبت فشارروانی را میتوان همان هیجانهای خفیف یا حالات عاطفی کمضرر یا اصولاً بیضرر دانست. این نوع فشارها از نخستین سالهای خودمداری دوران کودکی تا آخرین مراحل حیات با انسان همراه است و باید همراه باشد، زیرا قسمتی از انگیزههای زیستی و بهزیستی انسان به این حالات بستگی دارد. برعکس نوع منفی فشارروانی با آنچه بهطورمعمول فشارروانی خوانده میشود نه فقط مطلوب و برای امرارمعاش لازم نیست، بلکه زیانهای متعددی دارد.
درک هرکدام از ما از تغییرات و عوامل استرسزا متفاوت و منحصربفرد است اگر خود را در غلبه بر استرس موفقتر از همکاران و یا دوستان خود میبینیم، این موفقیت مرهون زمینههای فردی، طرز تربیت و شرایط فعلی ماست. برخورداری ذاتی برخی از انعطافپذیری بیشتر، حفظ خونسردی و آرامشرا در شرایطِدشوار، آسانتر میگرداند. افراد مضطرب تمایل به انجام کارهای آسان و سبک دارند،درحالیکه همین کارها هم به آسانی آنها را خسته میکند. اگر این افراد به سراغ کارهای سنگینتر و پرمسئولیتتر بروند خیلیزود با افزایش حجمکار، اعصابشان به هم میریزد و ناراحتی خود را بر سر دیگران خالی میکنند.
معمولا افرادی که دچار استرس میشوند کمتر میخوابند، کمتر میخورند، بیشتر سیگار میکشند و یا از داروها بیشاز دیگران استفاده میکنند این رفتارها بهنوبهخود برسیستم ایمنی تاثیر میگذارد. آنچه مسلم است، این است که استرس اثرات منفی و اثرات سوئی بر سلامت دارد که بخشی از آن به علت تغییرات در سیستم ایمنی است.مهارت توانایی مقابله با استرس و شناخت روش صحیح برخورد با تغییرات استرسزا این امکان را به ما میدهد تا منابع استرس و نحوه تأثیر آن بر زندگی خود را بشناسیم و با اعمال و موضعگیریهای صحیح و بهجای خود بتوانیم فشار و استرس را در خود کاهش داده و آرامش خود و خانواده را تأمین کنیم.
بیان مسئله
استرس به معنای فشار و تنش است و به حالتی که انسان در برابر موقعیتهای ناخوشایند از خود بروز میدهد گفته میشود به بیان دیگر وقتی فرد با محرکهای غیرمعمول روبرو میشود سعی میکند خود را با موقعیت غیرعادی سازگار کرده و انطباق دهد، واکنش جسمی و روانی حاصلازاین تلاش را استرس میگویند. استرس همیشه پدیدهای منفی نیست زیرا برای ایجاد تحرک و تلاش در زندگی و رسیدن به اهداف موردنظر وجود مقداری استرس ضروری است ولی استرسزیاد موجب بیماریهای جسمی و روانی میشود. متغیرهای این تحقیق فشارهای روانی یا همان استرس است که تعریف شد و متغیر دیگر نیز میتواند محیط آموزشگاهها باشد.
همه کودکان زمینهی پیشرفت دارند، ولی اینکه چرا بعضیاز آنها پیشرفت نمیکنند به لحاظ تذکرها، سرزنشها و مقایسههای اطرافیان در محیط مدرسه و خانه است زیرا آنان در این موقعیتها در خویش احساس خوبی نسبتبهخود پیدا نمیکنند و کمکم باورشان میآید که نمیتوانند خطاهای خود را جبرانکنند و توانایی پیشرفت را ندارند متاسفانه بسیاری از رفتارهای اولیاء و مربیان و تنبیهمحوری در قالب عیبیابی و مچگیری است به عبارت دیگر، بدگمانی به کودکان و پیشبینی خطر، اشتباه کودکان را دربرابر خطاها آسیبپذیر میکند، اشتباهات را میتوان به عنوان عاملی در جهت تقویت تجربه و کمک به یادگیری درنظرگرفت زیرا با این دیدگاه، اشتباهات آنها شکست محسوب نمیشود.
برای نفوذ در کودکان و نوجوانان یک معلم باید قادر باشد به روشی با او ارتباط برقرارکند که احساسات، مقصودها و نیات او را به سادگی بفهمد و زمانی مناسب را برای گفتگوی دوستانه انتخاب کند و از فشار، کنایه و استهزاء اجتناب کند.5 طی تحقیقاتی که در این موضوع قبلاً صورت گرفته بود دانشآموزان پسر را در مکانها و شرایط مختلف مورد بررسی قرار داده بود که به محیط استرسزای آموزشگاهی توجّهی نشده بود اما این تحقیق به دنبال موارد استرسزا در محیط آموزشگاه بر دانشآموزان پسر مقطع ابتدایی میباشد و سؤالات زیر را دنبال میکند: کیفیت نگرش معلمان و مدیران به مقوله استرس دانشآموزان در محیط آموزشگاه بکاهد و نظر به اهمیت آن نارساییها و مشکلاتی که بوجودآورندهی این موضوع است چه عواملی میتواند باشد و چه پیشنهادات و عوامل موثری را درآنراستا میتوان مورد نظر قرار داد. - در مدرسه چگونه است و این تا چه میزان توانسته است از میزان استرسهای روانی دانشآموزان بکاهد.
اهمیت و ضرورت
دلایل توجه به فشارروانی و طرح آن در جاهای مختلف بسیار متعدد و متفاوت است؛ در واقع پیچیدهشدن روابط اجتماعی و سرعت حرکت زندگی امروزی در اکثر مراکز شهری ازیکسو و کمتوانی یا ناتوانی انسان برای گسستن از الگوهای ارتباطی مأوف و قبول تغییرات سریع فنی و علمی و ساختاری جامعه ازسویدیگر، بروز انواع فشارهایروانی را اجتنابناپذیر میسازد در نتیجه طرح و یادآوری این قضیه میتواند هم بهخودیخود و هم به دلیل جنبه هشداردهنده آن و هم به موجب آشنایی افراد گرفتار فشارروانی با راه های مقابله با این پدیده سودمند باشد.
کودکان و نوجوانان در حاشیه قرار میگیرند غافل از اینکه همهی کودکان و نوجوانان زمینهی پیشرفت دارند ولی اینکه چرا بعضی از آنها پیشرفت نمیکنند به لحاظ تذکرها، سرزنش ها و مقایسههای اطرافیان در محیط مدرسه و خانه است. دلایل دیگری که بحث و بررسی در زمینهی فشارروانی را اجتنابناپذیر میسازد ایناستکه اگرچه همهی افراد کلمهی استرس را به سادگی در سخنان روزمرهشان برای بیان وضعیت خویش یا دیگری بهکار میبرند شاید از آثار سوء مخرب و جدی آن بهاندازهکافی آگاه نباشند و شیوههای ساده و صحیح پیشگیری از آن را به کار نبندند و خودآگاه و ناخودآگاه و خودخواسته به استرسهای قابلاجتناب دچار شوند.
بیان فرضیات
بین عوامل آموزشگاهی و فشارروانی رابطه وجود دارد. شکست در امتحان بر فشارروانی تاثیرگذار است. بین رفتار مربیان و معلمان و فشارروانی دانشآموزان رابطه وجود دارد. بین عوامل شخصی و فشارروانی رابطه وجود دارد. تغییر محل تحصیل دانشآموزان بر فشارروانی تاثیرگذار است.
تعاریف عملیاتی واژهها، فشارروانی یا استرس
استرس واکنش فیزیکی، ذهنی و شیمیایی بدن درمقابل رویدادهایی است که موجب ترس، هیجان، دست پاچگی، احساس خطر یا خشم میشود. عوامل استرس یا وقایع استرسآور ممکن است خوب یا بد باشد.
عواملسازمانی یا محیطی
عواملسازمانی یا محیطی اعماز آنچه به محیط خانه، کار، تحصیل، یا بهطورخلاصه به محیط فعالیت انسان مربوط میشود یا زندگی اجتماعی انسان را دربر میگیرد و بههمیندلیل به آن عواملگروهی نیز میگویند ازاین عوامل میتوان موارد زیر را نام برد: پدر و مادر و دیگر اعضای خانواده، شرایط مادی و اقتصادی، گروه همسالان و همبازیها و همکاران مدرسه و دانشگاه و کلیه مسائل مرتبط باآن به انضمام نوع و محیط استقرار مدرسه مثل روستا، شهر، ازدحام کلاسها و آموزشگاه، وسعت محیط، گرما و سرما، سبک معماری و غیره و محیط کار اعماز کارگاه، کارخانه، شرکت و نظایر آن.
حوادث زندگی
بویژه حوادث غیرمنتظرهای که برای شخص رخ میدهد و چون برای مقابله منطقی با آن آمادگی قبلی ندارد برایش فشارروانی بههمراه میآورد. نمونههای این حوادث را میتوان چنین برشمرد : سیل و زلزله و خسارتهای ناشیازآن، شکست در کار یا امتحان علیرقم اینکه شخص خود را برای توفیق در آن مستحق میداند، مرگ ناگهانی یک دوست یا یک خویشاوند، برهمخوردن نظمزندگی خانوادگی نظیر طلاق درنتیجه ی اصرار یکطرفهی یکی از زوجین، اخراج از محیطکار، قرارگرفتن در معرض اتهام ناروا و دشواربودن اثبات خلاف آن.
عوامل شخصی
آنچه بیشتر برای خود انسان مربوط میشود ازاینگروه میتوان شخصیت و ویژگیهای شخصیتی هر فرد، مشکلات مربوط به ایفای نقش مثل تضاد یا ابهام و تاثیرات مختلف در کل زندگی روانی انسان را نام برد. مشخص کردن متغیرها، متغیر مستقل متغیری است که توسط محقق دستکاری یا انتخاب میشود تا اثر آن بر متغیر دیگری مورد بررسی قرارگیرد. در این تحقیق فشارهایروانی - استرس - متغیر مستقل است.
