بخشی از مقاله
چکیده:
قرآن، این واژهی آسمانی دریای بیکرانی است که جویندگان راهش در امواج آرام آن غوطهور میشوند و از ژرفای وجودش بهرهها میبرند. این بزرگ کتاب جهان بشریت از زمان نزول تا به حال به شیوهها و زبانهای مختلف ترجمه شده که همین امر، واسطهای برای آشنایی جهانیان با پیام وحی بوده استنصّ. قرآن کریم در بالاترین درجهی بلاغت، فصاحت و ادب، کلامی است از جنس معجزه؛ بنابراین ترجمهی آن کاری آسان نیست و از عهدهی همگان خارج است. بیشک مترجمان، مفسران، عالمان و محققان در این زمینه به تلاشهای مداومیپرداخته و با گذر زمان و تعمّق بیشتر، کاستی-های موجود در آن را تا حدودی برطرف ساختند.
ترجمهی قرآن به فارسی نه تنها از جهت تعداد و سابقهی نگارش؛ بلکه از لحاظ تنوع در روشها و سبکهای ترجمه نیز در میان سایر زبانها بینظیر است؛ همین امر ما را بر آن داشت تا با مطالعه-ی کتابخانهای و با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی سیر تکاملی ترجمههای قرآن، از کهنترین ترجمه تا جدیدترین آن و مقایسهی آنها با تکیه بر سورهی مبارکهی حمد بپردازیم تا ضمن معرفی آنها، روش و اسلوب هر یک را مورد تحلیل و بررسی و مقایسه قرار دهیم و از میان آنها یک ترجمهی خوب و مفید به نحوی که رابطهی دو زبان مبدأ و مقصد در آن به خوبی حفظ شده معرفی شود.
بررسی سیر تکاملی ترجمههای قرآن گواه آن است که ترجمههای قدیمی هر چند با احتیاط و با حفظ امانت، مفاهیم قرآنی را بیان میکنند اما از سلاست و روانی ترجمههای جدید برخوردار نبوده؛ بلکه در ترجمهی تحت اللفظی دلائل اعجاز و فصاحت و بلاغت زیبای قرآن تا حدی مبهم مانده است. در مقابل ترجمهی معاصر از نظر ترکیب کلمات، جملات و روانی و سلاست، بیشتر موافق ذوق انسان معاصر میباشد.
مقدمه:
قرآن مجید دارای مفاهیم والا و اهداف جهانی بزرگی است که گسترش و تبلیغ آن بر عموم مردم واجب است. ترجمه-ی این کتاب بزرگ از دیرباز مورد توجه قرار گرفته است و چه بسیار کسانی که از راه ترجمههای قرآن کریم، عظمت کلام خدا را دریافته و به تفکر در آیات الهی و تدبّر در مفاهیم قرآنی پرداختهاند . قرآن بر اساس نیاز مسلمانان "بالغ بر120 بار و به 35 زبان مختلف" - رامیار، بی تا، - 645 ترجمه شده است و کمتر زبان زندهای است که امروزه قرآن بدان ترجمه نشده باشد و سالی نمیگذرد که ترجمهی تازهای از قرآن در اختیار شیفتگان قرار نگیرد؛ هرچند که برخی برای ضربه زدن به اسلام این کار را انجام میدهند؛ ولی با این وجود نمیتوان انکار کرد که همهی این تلاشها خودمبیّن اهمیّت چنین بحثی است.
تفاوت این مقاله با پژوهشهای انجام شده در ارائهی روشها و اسلوب هر یک از مترجمان ضمن بیان سیر تحول ترجمههای قرآن از گذشته تاکنون و مقایسه میان آنها در قالب ترجمهی آنها از سوره حمد میباشد. سؤالاتی که پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به آنهاست عبارتند از: ترجمه فارسی قرآن از چه زمانی شروع شده و مزایا و معایب ترجمهی کهن چیست؟ترجمهی معاصر از چه ویژگیهایی برخوردار است؟ تفاوت میان ترجمههای قدیم با معاصر در چیست؟
ویژگیهای ترجمهی خوب:
بیشک مثل هر ترجمهی دیگری، مترجم در ترجمهی قرآن باید به زبان خود و زبان عربی تسلط کامل داشته باشد. ظرافتهای اسلوب و خصوصیتهای هر دو زبان را به خوبی بشناسد و همهی معانی و مقاصد را در ترجمهکاملاً، در نظر بگیرد و بهحدّی روان باشد که به هیچ وجه نشان ترجمه در آن دیده نشود و خواننده با خواندن متن ترجمه شده انتقال از یک زبان به زبان دیگر را به آشکارا متوجه نشود؛ البته این مطلب تا حدی بستگی به زبان هم دارد؛ زیرا باید در زبان مورد ترجمه کلماتی معادل زبان دیگر وجود داشته باشد تا بتوان به جای هر کلمهای از آن زبان، کلمهی دیگری از این یکی گذاشت.
"بنابراین شرط ترجمهی صحیح آن است که کاملاً به اصل معنای متن وفادار باشد؛ یعنی ترجمه همان معنا را افاده کند که متن اصلی آن را میرساند. حتّی ریزهکاریها و ظرائف متن اصلی به متن ترجمه منتقل شود." - نورانی،سال سوم/ش - 23حال که ترجمهی یک متن ساده اینگونه است هرگاه متن اصلی متنی مانند متون مذهبی و کتابهای آسمانی بالأخص قرآن مجید باشد، ترجمه نیز به همان اندازه حساسیت بیشتری خواهد داشت؛ بنابراین ترجمهی قرآن به دلیل معجزه بودن آن، نسبت به متون دیگر بسیار دقیق و حساس میباشد و از اهمیت ویژهای برخوردار است.
با این توصیفات میتوان شرایط یک ترجمهی خوب را اینگونه بیان کرد: أ - باید با دقت تمام محتوای هر آیه مورد بررسی قرار گیرد و جاهایی که مبهم است به تفسیر واگذار شود.ب - باید با انتخاب نزدیکترین معانی و مناسبترین قالب در زبان مقصد، معنی و مفهوم کامل آیه در متن ترجمه شده ظاهر شود. ت - ترجمهی قرآن زیر نظر هیئت متخصص باشد تا از خطا و انحراف مصون باشد. ث - از تبیین و ترجمهی برخی آیهها مانند حروف مقطعه که علم آن فقط دست خداست و رمزی میان او و پیامبر - ص - است، خودداری شود.ج - تا حد امکان ترجمه گروهی انجام گیرد. - معرفت،
انواع ترجمه:
مسلماً انتقال معانی قرآن به همان شیوایی و رسایی که حق تعالی بیان داشته در ترجمه امکان ندارد. بنابراین ترجمه-ی قرآن هرچند دقیق و عالمانه باشد صرفاً گوشهی بسیار کوچکی از قرآن را نمودار میسازد و نمیتواند جنبهی والا و معجزه بودن قرآن را بیان کند. ترجمه بسته به اهداف مترجم، کیفیت نثر، شرایط تاریخی، فاصلهی تاریخی و فرهنگ دو زبان مبدأ و مقصد متفاوت است و در کتب مختلف به انواع زیر تقسیمبندی میشود:
الف - "ترجمهی لفظ به لفظ یا همگام
ب - ترجمهی تفسیری" - رامیار،بیتا - 647/
ج - "ترجمهی آزاد
د - ترجمهی فنی و برابر با زبان مقصد" - معرفت،1425،ج - 106/1 در ترجمهی نوع اول، مترجم جملهها و ترکیببندیهای کلام را کلمه به کلمه تعویض و تبدیل میکند و تا پایان به همین شکل ادامه میدهد. این گونه ترجمه بسیار دشوار است؛ زیرا پیدا کردن کلمات همانند، با همان خصوصیت در دو زبان مبدأ و مقصد کار آسانی نیست. علاوه بر این در چنین ترجمهایی کاملاً اصل معنی بیان نمیشود و این معلول نارسایی برخی کلمات در زبان مقصد است پس ترجمهی همگام نارساترین اسلوب ترجمه است و مورد پسند محققین نمیباشد."
