بخشی از مقاله
چکیده:
تأمین مکان های مناسب برای استقرار مراکز اسکان موقت زلزله زدگان یکی از موارد مهم در مدیریت بحران است. چنین مکان هایی که خود نوعی کاربری شهری با عملکردی کاملا خاص و ویژه به شمار می روند باید بر اساس اصول و قواعد شهرسازی مکان یابی شوند. معیارهای متعددی جهت مکان گزینی این مراکز ارائه گردیده است. با توجه به اینکه غالباً این معیارها دارای ارزش یکسانی نمیباشد، لذا برای در نظر گرفتن اهمیت معیارها و لحاظ کردن آنها در پهنهبندی ناچار به وزندهی معیارها میباشیم.
در این پژوهش به منظور مشخص شدن تاثیر به کارگیری مدل های مختلف ارزیابی اوزان بر درجه اهمیت معیارهای موثر در اسکان موقت زلزله زدگان، پس از مشخص کردن معیارهای مؤثر در امر مکان یابی مساکن موقت با توجه به محدوده مورد مطالعه - منطقه شش شهرداری شیراز - و اطلاعات قابل دسترس، اقدام به وزن دهی این معیارها با استفاده از دو تکنیک متفاوت مقایسه زوجی - مبتنی بر دانش کارشناسی محض - و آنتروپی شانون تعدیل شده با قضاوت ذهنی - مبتنی بر شرایط محدوده مورد مطالعه و دانش کارشناسی - شده است.
نتایج نشان داد در تکنیک مقایسه زوجی معیارهای کاربری وضع موجود، فاصله از رودخانه و فاصله از معابر شریانی درجه یک و در تکنیک آنتروپی شانون تعدیل شده با قضاوت ذهنی معیارهای فاصله از رودخانه، مساحت زمین و فاصله از معابر شریانی درجه دو، به ترتیب مهم ترین معیارها را جهت مکان یابی به خود اختصاص داده اند. لذا باید قبل از هرگونه مکان یابی، در انتخاب روش های مختلف ارزیابی اوزان جهت دستیابی به نتایج متقن دقت لازم را به عمل آورد.
-1مقدمه
در طی قرن بیستم بیش از 1100 زلزله مخرب در نقاط مختلف کره زمین روی داده که در اثر آن بیش از 1500000 هزار نفر جان خود را از دست داده اند - . - Lantada, 2008, 2 به طور متوسط هر ساله 27 زلزله خسارت بار در جهان رخ می دهد که طی آن 19 هزار نفر تلف و 26 هزار نفر بی خانمان می شوند - . - Alexander, 1999, 6 زلزله یکی از سوانحی است که به سبب شرایط خاص جغرافیایی، کشور ما را دائما مورد تهدید قرار می دهد. بر پایه آمارهای رسمی در 25 سال گذشته، 6 درصد تلفات انسانی کشور ناشی از زلزله بوده است و به طور میانگین هر سال یک زلزله 6 ریشتری و هر ده سال یک زلزله به بزرگی 7 درجه در مقیاس ریشتر در کشور رخ می دهد
اگر چه جلوگیری از بروز زلزله لااقل در حال حاضر برای انسان میسر نیست، اما آمادگی برای مواجه شدن با فاجعه یا بحران سانحه امری امکان پذیر است - فلاحی،. - 2:1383 کوشش های بشر برای مقابله با زلزله به تحقیقات " مدیریت بحران ناشی از زلزله " که خود شامل مراحل متعددی می شود منجرگردیده است و در حقیقت پس از وقوع زلزله برای محدود ساختن دامنه بحران ناشی از آن از یک طرف و عادی سازی اوضاع از طرف دیگر نیاز به رفتاری سازمان یافته است که فقط در صورت آمادگی قبلی کارایی و اثر بخشی لازم را خواهد داشت
تجربه حاکی از آن است که اگر ضوابط از قبل معین نشوند، در زمان آغاز برنامه ایجاد سکونتگاه موقت، عوامل غیر قابل پیش بینی در برنامه دخالت کرده و به انواع مختلف بر کیفیت آن اثر می گذارد
شهرها به دلیل انباشت سرمایه و تراکم بالای جمعیتی و نیز به دلیل گستردگی شان به نسبت سایرسکونتگاه ها صدمات بیشتری به هنگام بروز بلایای طبیعی از جمله زلزله متحمل می شوند. در قریب به اتفاق شهرهای کشور به خصوص شهرهای بزرگی چون تهران، شیراز، اصفهان و... به دلیل عدم توجه به مکان یابی صحیح شهرها، رشد و توسعه شهرهای بنیان نهاده شده و همچنین عدم برنامه ریزی لازم جهت جلوگیری از رشد لجام گسیخته شهرها، حوادث غیرمترقبه مسائل و مشکلات فراوانی از جهت مصونیت شهرها به بار آورده است
اسکان موقت به عنوان یکی ازمراحل اساسی مدیریت سانحه پس از رخداد به شمار می آید، موفقیت در اسکان موقت می تواند منجر به موفقیت در کلیه مراحل مدیریت بحران گردد - زرگر، . - 8 :1369 چنین مکان هایی که خود نوعی کاربری شهری با عملکردی کاملا خاص و ویژه به شمار می روند باید بر اساس اصول و قواعد شهرسازی مکان یابی شوند.معیارهای متعددی جهت مکان گزینی این مراکز ارائه گردیده است.
با توجه به اینکه غالباً این معیارها دارای ارزش یکسانی نمی باشد، لذا برای در نظر گرفتن اهمیت معیارها و لحاظ کردن آنها در پهنهبندی ناچار به وزندهی معیارها میباشیم. در این پژوهش به منظور مشخص شدن تاثیر به کارگیری مدل های مختلف ارزیابی اوزان بر درجه اهمیت معیارهای موثر در اسکان موقت زلزله زدگان، منطقه شش شهرداری شیراز مورد بررسی قرار گرفته است.
-2 مبانی نظری تحقیق
هنگامی که داده های یک مسئله بهینه سازی به شکل ماتریس آماری در اختیار باشد، انتخاب مناسبترین گزینه از بین گزینه های موجود به کمک مدل های تصمیم گیری امکان پذیر است - شفیعا،. - 88:1384 مدل های تصمیمگیری چند شاخصه معمولاً توسط ماتریس فرموله می گردد - اصغرپور، . - 191: 1388 مدل های تصمیم گیری چند شاخصه به دو دسته مدل های غیرجبرانی و مدلهای جبرانی تقسیم میشوند.
مدلهای غیرجبرانی
این مدل شامل روش هایی می شود که در آنها، مبادله بین شاخصها وجود ندارند؛ یعنی مثلاً نقطه ضعف موجود در یک شاخص، توسط مزیت موجود از شاخص دیگر جبران نمی شود. بنابراین هر شاخص در آن روش ها، به تنهایی مطرح بوده، مقایسات براساس شاخصها صورت میگیرد. ویژگی این مدلها سادگی و محدود بودن اطلاعات آنهاست.
مدلهای جبرانی
این مدل، مشتمل بر روش هایی است که در آنها مبادله بین شاخصها مجاز است یعنی تغییر احتمالاً کوچک در یک شاخص می تواند توسط تغییری مخالف در شاخص یا شاخص های دیگر جبران شود. این مدل به سه زیرگروه هماهنگ، سازشی و نمره گذاری تقسیم می گردد. از این دسته روشها به ترتیب میتوان روشهای الکتر، تاپسیس و مجموع ساده وزین را نام برد
پس از مشخص شدن معیارهای مکان یابی و طبقه بندی نقشه ها به کلاس های متفاوت براساس نحوه تأثیر پارامترها، باید میزان اهمیت هر یک از پارامترها در قالب دادن وزنی مشخص به هر کدام از پارامترها به منظور تهیه نقشه نهایی انجام شود. وزن هر معیار نشان دهنده میزان اهمیت و ارزش آن نسبت به معیارهای دیگر در عملیات مکانیابی است. با توجه به اینکه غالباً معیارهای طبقه بندی در هر پروژه زیاد و دارای ارزش یکسانی نمی باشد، لذا برای در نظر گرفتن اهمیت معیارها و لحاظ کردن مستقیم آنها در پهنهبندی به منظور تدقیق کار ناچار به وزندهی معیارها میباشیم
لازم به ذکر است که یکی از مهمترین و مشکلترین مراحل تصمیمگیری چند معیاره مرحله وزندهی شاخصهاست که می تواند عدم قطعیت قابل توجهی در فرآیند تصمیم گیری ایجاد نماید. به طور کلی سه روش برای برآورد وزن نسبی شاخص ها وجود دارد که عبارتند از:
-1 ارزیابی وزن شاخصها با استفاده از اطلاعات عینی - ماتریس تصمیم -
-2 ارزیابی وزن شاخصها با استفاده از اولویتها و ارجحیتهای ذهنی تصمیمگیر
-3 ارزیابی وزن شاخص ها با استفاده از ترکیب دو روش فوق - اطلاعات عینی و اولویتهای ذهنی - روش های عینی همچون آنتروپی و روشهای برنامهریزی ریاضی، وزن شاخصها را با استفاده از اطلاعات ماتریس تصمیم محاسبه می کنند. اما اشکال این روش ها این است که به نظرات تصمیم گیر بر اهمیت نسبی شاخص ها توجه نمی نمایند.
وزن های تخمین زده شده با استفاده از این روش ها در برخی مواقع ممکن است دور از انتظار باشند. بنابراین روش های ذهنی که توانایی در نظر گرفتن ارجحیت های ذهنی تصمیم گیر را در محاسبه وزن شاخصها دارند، به طور گستردهای مورد استفاده قرار گرفتهاند. رایج ترین روش ذهنی استفاده شده، روش ماتریس مقایسات زوجی است. علاوه بر دو روش فوق، روشهایی وجود دارند که به طور همزمان از ترکیب اطلاعات و اولویت های ذهنی تصمیم گیر، برای محاسبه وزن شاخص ها استفاده می کنند. از جمله آن روش ها میتوان به روش وانگ، آنتروپی تعدیل شده به وسیله قضاوت ذهنی، پارکان اشاره کرد
در ارزیابی اوزان برای شاخصها و معیارهای موجود میتوان به چهار روش زیر اشاره کرد:
الف - روش آنتروپی
ب - روش Linmap
ج - روش کمترین مجذورات وزین شده
د - روش بردار ویژه یا مقایسه زوجی - AHP -
روش آنتروپی و Linmap نیاز به ماتریس تصمیمگیری داشته، درحالیکه تکنیک کمترین مجذورات وزین شده و مقایسه زوجی - AHP - نیاز به ماتریس تصمیمگیری موجود از قبل ندارد
