بخشی از مقاله
چکیده
حکیم سعدالدین نزاري قهستانی از بزرگ ترین شاعران قرن ششم و هفتم ایران و یکی از تأثیرگذارترین شاعران در قالب غزل فارسی است؛ به گونهاي که غزلهاي او مورد استقبال شاعران پس از وي از جمله حافظ بوده و بیشک در اشتهار حافظ و صدر نشینی وي در دیوان غزل نمی توان نقش نزاري را نادیده گرفت. یکی از شاخص هاي توفیق شعر نزاري قهستانی، روانی وزن و گیرایی بحر آنهاست و همین عوامل هستند که شعر او را خوشنوا و آهنگین کردهاند و جلوه و روح دلپذیري به غزلهاي وي دادهاند.
در این پژوهش ابتدا وزن کل غزل هاي نزاري - 1408 غزل - استخراج و مشخص شد که حکیم قهستان در کل غزل ها از 33 وزن بهره گرفته است که 9 وزن علاوه بر اوزانی هستند که پرویز ناتل خانلري و الول ساتون آنها را متداول ترین اوزان غزل فارسی دانسته و این مسئله نشان دهنده ابتکار نزاري در بهکارگیري اوزان مختلف براي غزل است که در دلکش و مطبوع کردن سخن او تأثیر فراوانی داشته است. رمل، متقارب، هزج، رجز، مجتث، وافر، منسرح و مضارع بحرهایی هستند که نزاري قهستانی، غزل خود را در قالب این بحور و متفرعات آنها ریخته و عرضه کرده است.
مقدمه
وزن غزل از مباحثی است که توجه کمتري بدان شده است و در بررسی پیشینه پژوهش به تتبعات استاد پرویز ناتل خانلري در تحقیق انتقادي در عروض فارسی و چگونگی تحول اوزان غزل و همچنین تحقیق الول در اثري به نام The Persian Mattersبرمی خوریم که دکتر سیروس شمیسا خلاصه تحقیقات آن دو را در سیر غزل در شعر فارسی آورده است. خانلري در بررسی خود 20 وزن را رایج ترین اوزان غزل دانسته که عبارت اند از:
الف- اوزان کوتاه شامل:
- 1 مفعول مفاعلن فعولن
- 2 فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
- 3 مفاعیلن مفاعیلن فعولن
- 4 فعلاتن مفاعلن فعلن
- 5 فعلاتن فعلاتن فعلن
- 6 مفتعلن مفتعلن فاعلن
- 7 مفعول مفاعلن مفاعیلن
- 8 فعولن فعولن فعولن فعول
ب- اوزان متوسط ثقیل شامل:
- 9 مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن
- 10 فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
اوزان متوسط خفیف شامل:
- 11 مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
- 12 فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
اوزان بلند ثقیل:
- 13 مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
- 14 مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن
- 15 مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن
اوزان متناوب شامل:
- 16 مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن
- 17 مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن
- 18 مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن
- 19 فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن
- 20 مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن
الول ساتون 27 وزن را رایج ترین اوزان غزل معرفی کرده که در 19 وزن با خانلري مشترك و متفق النظر است و 8 وزن دیگر به آنها افزوده که عبارت اند از:
- 1 مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن
- 2 مفعول فاعلات مفاعیل فاعلاتن
- 3 مفتعلن فاعلات مفتعلن فاعلن
- 4 فعولن فعولن فعولن فعولن
- 5 فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن
- 6 فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن
- 7 فع لن فعولن فع لن فعولن
