بخشی از مقاله
خلاصه
نیروگاه ها ، جز مهمترین ارکان حیاتی کشور تلقی می شوند به طوریکه کارکرد بسیاری از صنایع ، ماشین آلات و هزاران عامل دیگر وابسته به کارکرد نیروگاه ها و تولید برق است. تعیین وزن و درجه اهمیت شاخص ها و زیر شاخص های موثر در رتبه بندی نیروگاه های فعلی کشور به منظور بررسی و ارزیابی نقاط قوت و ضعف آن ها ، بهبود شرایط حاضر برای افزایش بازدهی و عملکرد بهتر نیروگاه ها و نیز جلوگیری از سرمایه گذاری های کلان غیر ضروری آتی از جمله مواردی است که نیاز به تعیین اهمیت شاخص ها و زیر شاخص های مهم در رتبه بندی نیروگاه ها را مشخص می نماید.
از آنجایی که تصمیمات ، عموما با نظرات ذهنی و غیر قطعی صورت می پذیرد ، برای بهبود نتایج تصمیم گیری از منطق فازی استفاده شده است. بدین منظور در این مقاله شاخص های مورد نظر از طریق بررسی ادبیات موضوع و نظر خبرگان جمع آوری شده و با استفاده از روش دیماتل ، شاخص های نهایی استخراج و روابط بین آن ها تعیین می گردد. سپس با بهره گیری از روش ANP وزن شاخص ها بدست آمده و جهت رتبه بندی نیروگاه ها مشخص می گردند.
نوآوری این پژوهش در مطالعه موردی در دنیای واقعی و در نظر گرفتن حالت عدم قطعیت و همچنین استفاده از رویکرد ترکیبی MCDM می باشد. نتایج این تحقیق نشان می دهد شاخص های فنی و تکنولوژی با وزن 0.375 دارای بالاترین اهمیت و و نیز شاخص های هزینه و محیط زیست با وزن 0.125 دارای کمترین درجه اهمیت می باشند. از نتایج این تحقیق می توان جهت سیاستگذاری های کلان در بخش مدیریت نیروگاه ها استفاده نمود.
کلمات کلیدی: نیروگاه ، شاخص های موثر در رتبه بندی نیروگاه ها ، تصمیم گیری با معیارهای چند گانه ، دیماتل ، فرآیند تحلیل شبکه ای ، فازی ، تحلیل توسعه ای .
مقدمه
انسان از ابتدای خلقت همواره به دنبال پیشرفت ، کسب علم و کشف دانش بوده است. بطوریکه در گذر قرن ها هیچ گاه این مهم ، متوقف نشده است و همواره سیری صعودی را دنبال می کند. یکی ازمهمترین اکتشافات بشر که باعث دگرگونی دنیا شد ، کشف الکتریسیته است. انرژی الکتریکی که در ابتدا تنها عاملی جهت روشنایی محسوب می شد و ادیسون کسی بود که اولین نیروگاه برق را در ایالات متحده آمریکا دایر کرد که در این نیروگاه 400 لامپ که هر کدام 83 وات توان الکتریکی مصرف می کرد ، وجود داشتند. ولی امروزه برق تنها عاملی جهت روشنایی نیست بلکه موارد استفاده از آن به قدری زیاد است که قابل محاسبه نمی باشد و از کوچکترین عوامل تا بزرگترین اختراعات را وابسته به خود کرده است.
کاربرد وسیع برق در تمامی ابزارها و وسایل دنیای امروز باعث توجه فراوان به نحوه تولید و تاسیسات مربوط به آن گردیده است. نیروگاه ها ، تاسیساتی هستند که از آنها جهت تولید انرژی الکتریکی استفاده می شود. وظیفه هر نیروگاه تبدیل انرژی از صورت های مختلف به انرژی الکتریکی می باشد. از طرف دیگر برای احداث و راه اندازی هر نیروگاه جدید سرمایه انسانی، مالی، زمانی و... بسیاری نیاز است. به همین جهت با شناخت دقیق ظرفیت های فعلی و استفاده بهینه از آن ها می توان منابع موجود را صرف فرصت های دیگری کرد که با کمبود نقدینگی روبه رو هستند.
همچنین با توجه به رشد متوسط سالانه 6 درصد در مصرف برق کشور و ضرورت احداث بیش از سه هزار مگا وات نیروگاه جدید لازم است ، نیروگاه ها بر اساس طیف گسترده ای از معیارها اولویت گذاری شوند. تا پیش از رخداد بحران انرژی در دهه 70، منابع انرژی فسیلی به عنوان منابع انرژی های مرسوم و ارزان قیمت در دسترس بودند. بعد از بحران انرژی در دهه 70 و با افزایش سریع قیمت انرژی و همچنین نگرانی از اتمام منابع فسیلی انرژی، توجه کشورها به سایر منابع در دسترس برای تامین انرژی جلب شد.
همچنین طی سالهای بعد، افزایش نگرانی های زیست محیطی منجر به حرکت به سمت تکنولوژی های پاک تر و در نتیجه، تکنولوژی های مختلف با هدف سیاست گذاری در مورد آینده منابع تامین انرژی از وجوه مختلفی مانند وجوه فنی، جذابیت های اقتصادی، فناوری ها، مسایل زیست محیطی، مسایل سیاسی و اجتماعی و امنیت انرژی مورد توجه قرار گرفتند و به تدریج تکنولوژی های جدیدی وارد عرصه رقابت با تکنولوژی های مرسوم فسیلی شدند.در سال 1394 با توجه به 11 واحد نیروگاهی جدید قدرت نامی نیروگاه های کشور با افزایش 943 مگاوات به 74103 مگاوات رسید که نسبت به سال قبل 1/3 درصد افزایش داشت و در شکل 1 مشخص می باشد.
قدرت نامی نیروگاه های وزارت نیرو و بخش خصوصی در طی سالهای 1384 1394 در حال حاضر نیروگاه های بسیار متنوعی در سراسر دنیا وجود دارد که هر کشور با توجه به شرایط مختلفی چون میزان برق تولیدی مورد نیاز ، شرایط جغرافیایی ، مواد اولیه در دسترس ، راه های ارتباطی ، نیروی متخصص موجود ،زمین مورد نیاز ، میزان سرمایه گذاری و..... اقدام به تاسیس نیروگاه ها کرده و از آن ها بهره می برند. نیروگاه هایی چون نیروگاه دیزلی، گازی، بخاری، سیکل ترکیبی - چرخه ترکیبی - ، برق آبی، هسته ای، تلمبه ذخیره ای، خورشیدی، بادی، زمین گرمایی، جذر و مددی و..... وجود دارند که هر کدام دارای معایب و ومزایای خاص خود می باشند و بر حسب نیاز و شرایط موجود هر کشور ساخته می شوند.
به همین جهت کشورهای جهان در صدد دستیابی به بهترین نوع از انواع نیروگاه ها با توجه به اولویت ها و معیارهای خود هستند تا تصمیمات و برنامه های آینده خود را به درستی تبیین کنند و قطعا یکی از مهمترین عوامل در بررسی و رتبه بندی دقیق نیروگاه ها تعیین شاخص ها و زیر شاخص های موثر و درجه اهمیت آن هاست که در این مقاله به این مهم پرداخته شده است.
