بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر فلور و پوشش گیاهی بخشی عمدهاي از تپههاي شنی استان خوزستان مطالعه شد. جمعآوري نمونههاي گیاهی از شنهاي روان تثبیت شده به روشهاي مختلف - مالچ پاشی نفتی-کنترل بیولوژیک و نهال کاري و آبیاري - صورت گرفت. این پژوهش با هدف شناسایی گونههاي گیاهی آوندي، تعیین اشکال زیستی و رویشی آنها انجام شد.
براساس این تحقیق 49 گونه گیاهی متعلق به 27 تیره شناسایی شدند که 1 گونه به بازدانگان، 5 گونه به نهاندانگان تکلپهاي و 43 گونه به نهاندانگان دولپهاي تعلق داشتند. تیرههاي گیاهی شنهاي روان تثبیت شده از نظر غناي گونهاي به ترتیب عبارتند از: تیره مرکبان - Asteraceae - با 12 گونه، حبوبات - Fabaceae - با 5 گونه و گندمیان - Poaceae - با 4 گونه. در بین گیاهان منطقه، تروفیتها با 33 درصد، همیکریپتوفیتها با 33 درصد، فانروفیتها با 20 درصد، کریپتوفیتها با 12 درصد و کامفیتها با 2 درصد فراوانترین شکلهاي زیستی بودند.
تحقیق حاضر نشان داده است که تثبیت شنهاي روان باعث افزایش درصد و تنوع پوشش گیاهی گردیده است ولی همچنان از غناي گونهاي بسیار ضعیفی برخودار هستند. بنابراین این اکوسیستم یک اکوسیستم شکننده می باشد و نیاز به حفاظت و قرق دارد.
مقدمه
مطالعه پوشش گیاهی هر منطقه می تواند به شناسایی گونههاي ناشناخته، پتانسیلهاي بالقوه، سیاستهاي بهرهبرداري و حفاظت پایدار محیط زیست آن منطقه یاري رساند - پاینده و همکاران، . - 1395 ایران کشور پهناوري است که 12 میلیون هکتار از اراضی آن توسط ماسههاي روان احاطه شده است - ایمانی، . - 1397 جنگلکاري در مناطقی که داراي ماسههاي روان هستند باعث حفظ تنوع گونهاي شده و فرایند رسیدن به توالی ثانویه را در اکوسیستمهاي بیابانی تحت تأثیر قرار میدهد
مطالعات تنوع گونهاي به دلیل نقش مهم آن در پایداري اکولوژیکی و حاصلخیزي بیشتر یک اکوسیستم براي مدیریت بهتر این اکوسیستمها ضروریست استان خوزستان با مساحتی معادل 6/5 میلیون هکتار در جنوب غرب ایران واقع شده و از نظر توپوگرافی شامل دو بخش کوهستانی - شمال و شمال شرق استان - و جلگه - جنوب استان - است. طبق تقسیمات جغرافیاي گیاهی بخش کوهستانی مربوط به ناحیه ایرانی-تورانی - همان منطقه زاگرسی - از قلمرو هولارکتیک و بخش جلگهاي در ناحیه صحارا-سندي از قلمرو پالئوتروپیکcواقع است .این استان شامل اقلیمهاي گرمسیري و نیمه گرمسیري است. این استان از جمله استانهاي کشور است که بخش قابل توجهاي از آن را شنهاي روان تثبیت شده تشکیل دادهاند که این تپههاي شنیعمدتاً در بخش جلگهاي آن در ناحیه صحارا- سندي واقع هستند.
مظفریان - 1378 - براي فلور خوزستان در مجموع 438 گونه گیاهی متعلق به 85 تیره گیاهی مطرح کرد. تیرههاي گیاهی مرکبان - Asteraceae - با 139 گونه، گندمیان - Poaceae - با 106 گونه، حبوبات - Fabaceae - با 99 گونه، چتریان - Apiaceae - با 62 گونه، میخک - Caryophyllaceae - با 50 گونه و نعنائیان - Lamiaceae - با 49 گونه در مقایسه با دیگر تیرههاي گیاهی سهم بیشتري از پوشش گیاهی استان را به خود اختصاص میدهند. تیره اسفناجیان - Chenopodiaceae - با 37 گونه گیاهی پوشش غالب پاییزه استان را تشکیل میدهد. با توجه به این که تاکنون مطالعات چندانی در ارتباط با فلور شنهاي روان تثبیت شده استان خوزستان صورت نگرفته است، مطالعه حاضر با هدف جمعآوري، شناسایی و معرفی گونهها گیاهی آوندي و نیز مطالعه تنوعهاي تاکسونومیک در حد جنس و گونههاي بخش عمدهاي از تپههاي شنی انجام شد.
مواد و روشها
ابتدا با مراجعه به نقشههاي توپوگرافی و انجام گردشهاي صحرایی اولیه مناطق انتخاب شدند. با توجه به وسعت زیاد استان، از 19 منطقه نمونهبرداري صورت گرفت
شکل :1 موقعیت جغرافیایی نقاط نمونهبرداري شده در استان خوزستان.
گونههاي گیاهی در طی دوره رویشی آنها در ماههاي دي تا اسفند سال 1396 جمعآوري شدند و در زمان جمعآوري اطلاعاتی از قبیل طول و عرض جغرافیایی، ارتفاع محل رویش، شکل زیستی و رویشی نمونهها تعیین و یادداشت شدند. جمعآوري و آماده سازي نمونههاي هرباریومی مطابق با روشهاي مرسوم تاکسونومیک صورت گرفت - Jones and Luchsinger, 1986; Stace, - 1989; Singh, 1999 و براساس تیره دستهبندي شدند. سپس براساس منابع فلوري جامع مانند فلورا ایرانیکا Rechniger, 1965- - - 1998، فلور ترکیه - Davis et al., 1965-1985 - ، فلور عراق - Townsend and Guest, 1966-1985 - و فلور ایران - اسدي و همکاران، - 1393 -1367 و سایر منابع معتبر شناسایی صورت گرفت. نامهاي اختصاري نویسندگان تاکسونهاي گیاهی و نیز درستی آخرین نام پذیرفته شده با استفاده از سایتهاي فعال و معتبر اینترنتی از جمله The Plant List - version 1,1, 2018 - و The International Plant Names Index - IPNI, 2015 - تطبیق و یکسانسازي شدند.
شکل زیستی نمونههاي گیاهی براساس سیستم طبقهبندي - 1934 - Raunkiaer تعیین شد. نامهاي فارسی تاکسونها نیز از کتاب فرهنگ نامهاي گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی - مظفریان، - 1392 گرفته شدند.
نتایج و بحث
نتایج این مطالعه نشان داد که در کل تعداد 49 گونه متعلق به 27 تیره گیاهی بر روي شنهاي روان تثبیت شده مناطق مطالعه شده میرویند. از این تعداد، 43 گونه به نهاندانگان دولپهاي، 5 گونه به نهاندانگان تکلپهاي و 1 گونه به بازدانگان تعلق داشتند. هیچ گونهاي از نهانزادان آوندي مشاهده نشد. بنابراین بیشترین تعداد گونه در این مناطق متعلق به دولپهايهاست
جدول .1 فهرست گیاهان شناسایی شده در شنهاي روان تثبیت شده استان خوزستان همراه با نام فارسی تاکسونها، شکل رویشی و شکل زیستی آنها
