بخشی از مقاله
معرفی فلور، شکل زیستی و الگوي پراکنش جغرافیایی
رستنیهاي منطقه حفاظت شده عین الکش (قلا) کرمانشاه
چکیده :
مطالعهي پوشش گیاهی یک منطقه براي بهره برداري بهتر از منابع طبیعی آن، داراي اهمیت فراوانی است. منطقهي حفاظت شده عین الکش (قلا)، به وسعت حدود 2500 هکتار در فاصلهي 10 کیلومتري جنوب ـ جنوب غربی کرمانشاه بین طولهاي جغرافیاییَ56ْ46 تاَ3ْ47 و عرضهاي جغرافیاییَ15ْ34 تاَ19ْ34 واقع شده است. بیشتر ارتفاع منطقه 1733 متر از سطح دریا است. نمونههاي گیاهی جمع آوري شده با استفاده از کتابهاي فلور مختلف و سایر منابع شناسایی شد و سپس تیره، جنس و گونه هر یک از آنها تعیین گردید.
نتیجههاي حاصل از شناسایی گیاهان منطقه نشان میدهد که در آن 105 گونهي گیاهی، متعلق به21 تیره و 74 جنس وجود دارد که تیره Asteraceae با 19/82 درصد، Papilionaceae با 18/92 درصد و Poaceae با15.32 درصد بیشترین سهم گونهها را به خود اختصاص دادهاند. اشکال زیستی عناصر گیاهی منطقهي مورد مطالعه، بر اساس روش رانکیه (Raunkiaer) به ترتیب عبارتاند از: تروفیتها 66) گونه، (%62/86،همی کریپتوفیتها 26) گونه، (%24/76، کامفیتها 7) گونه، (%6/67 و ژئوفیتها 6) گونه، .(%5/71 انواع شکلهاي زیستی گیاهان منطقه نشان دهندهي فلور مناطق خشک است که در آن تروفیتها و پس از آن همی کریپتوفیتها بیشترین غلبه را دارند. بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان میدهد که 43/4 درصد گونهها 46) گونه) به ناحیهي رویشی ایران تورانی تعلق دارند. سایر گونهها علاوه بر ناحیه رویشی ایران تورانی در نواحی رویشی دیگر نیز پراکنش دارند. با توجه به اینکه بیشتر گیاهان منطقه مربوط به عناصر رویشی ایران تورانی هستند میتوان نتیجه گرفت که این منطقه به ناحیه ایران تورانی، تعلق دارد.
کلمات کلیدي : فلور، شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی، عین الکش، کرمانشاه.
٤٨
مقدمه :
در بین کشورهاي جنوب غربی آسیا، ایران داراي متنوعترین پوشش گیاهی است و این به دلیل وسعت زیاد، گوناگونی اقلیمی و توپوگرافی آن میباشد. تنوع اقلیمی موجب شده تا در پهنه کشور، اکوسیستمهاي جالبی به وجود آید که هر کدام سرشار از گیاهان متنوع و همچنین اجتماعات گیاهی خاص خود می باشند.
شناسایی پوشش گیاهی یک ناحیه مشخص ضمن اینکه اساس بررسیها و تحقیقات بوم شناختی است، راهکاري مناسب براي تعیین قابلیتهاي منطقه از جنبههاي مختلف میباشد؛ همچنین عامل مؤثري در سنجش و ارزیابی وضعیت کنونی و پیشبینی وضعیت آینده منطقه به شمار میرود و براي اعمال مدیریت در منطقه به خصوص مناطق حفاظت شده نقش بهسزایی دارد. منطقههاي حفاظت شده از مجموعهي منطقههاي تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست است که به دلیل در برداشتن برخی ارزشهاي بوم شناختی، به منظور حراست، زنده کردن و ترمیم حیات گیاهی و جانوري و جلوگیري از زوال تدریجی آنها انتخاب و تحت مدیریت قرار می گیرند.
با آنکه ارتباط وضع اندامها و شکل کلی گیاه یا شکل رویشی آن، با خصوصیتهاي وراثتی یا ژنتیکی گیاه غیرقابل انکار است، ولی اثر محیط را نباید فراموش نمود؛ زیرا محیط نیز می تواند در شکل کلی گیاهان یک منطقه اثر نموده و سبب هم شکلی بیولوژیکی آنها گردد (قهرمان، .(1363 شکل زیستی هر گونهي گیاهی، ویژگی ثابتی است که بر اساس سازشهاي مورفولوژیک گیاه با شرایط محیطی به وجود آمده است. در واقع این سیماي ظاهري نوعی سازش فیلوژنتیک با شرایط محیطی معین است. گیاهانی که با شکل زیستی مشابه در کنار هم رشد میکنند، ممکن است به طور مستقیم براي فضا یا آشیان اکولوژیک (Niche) با یکدیگر رقابت نمایند. این شباهت ساختاري و شکل، بیانگر شباهت در سازش، براي بهرهگیري از منابع محیطی موجود در یک مکان میباشد (کاشی پزيها و همکاران، .(1383
به طور کلی شکلهاي زیستی در هر اجتماع گیاهی متفاوتاند و در واقع همین تفاوت شکلهاي زیستی، اساس ساختار اجتماعات گیاهی را تشکیل می دهد. تاکنون ردهبنديهاي مختلفی از شکلهاي زیستی گیاهان انجام شده است، اما در میان آنها سیستم رانکیه((Raunkiaer بیشترین کاربرد را دارد. بر اساس روش رانکیه اشکال زیستی گونههاي گیاهی بر مبناي موقعیت جوانهها یا اندامهایی بنا شده است که شاخهها و برگهاي جدید بعد از فصل نامساعد از آنها سرچشمه میگیرند. بر طبق ردهبندي رانکیه گیاهان داراي پنج تیپ مشخص بیولوژیکی یا شکل رویشی شامل فانروفیتها، کامفیتها، همی کریپتوفیتها، کریپتوفیتها و تروفیتها هستند
Raunkiaer)، .(193با محاسبه درصد گونههاي هر یک از اشکال زیستی، نسبت به تعداد کل گونههایی که در فلور یک منطقه وجود دارند، میتوان دسته بندي شکل زیستی، براي منطقهي مورد نظر رسم نمود. دسته بندي مورد نظر ارتباط مهمی که بین آب و هواي کلی از یک طرف و پوشش گیاهی از طرف دیگر وجود دارد را روشن میسازد
( قربانلی، .(1381هر گونه گیاهی گستره ( Range) اکولوژیک منحصر به فردي دارد و میزان معینی از تغییرات شرایط محیطی را تحمل می کند. بنابراین زمینه ي انتشار هر گونه، بسته به شرایط زیستی و میزان تحمل و سازش آن با محیط ممکن است محدود یا وسیع باشد (وکیلی و همکاران، .(1380 تعیین پراکنش جغرافیایی گیاهان به معنی معرفی خاستگاه(Region) آنها نیست، زیرا خاستگاه گونهها با استفاده از مطالعات دقیق جغرافیاي گیاهی و دیرین گیاهشناسی(Paleobotany) مشخص میشود؛ به عبارت دیگر در مورد گونههایی که در یک ناحیه رویشی خاص انتشار دارند، می توان با اطمینان زیادي از آن ناحیه به عنوان خاستگاه آنها نام برد و چنین گونههایی را گونهي انحصاري مینامند. اما در مورد گونههایی با پراکنش در دو یا چند ناحیه ي رویشی، فقط انتشار وسیع در یک ناحیه رویشی نمیتواند بیانگر خاستگاه آنها باشد (عصري و مهرنیا، .(1380 چنین گونههایی تحت عنوان گونههاي دو ناحیهاي( Biregional) یا چند ناحیهاي (Pluriegional) در نظر گرفته میشوند. گونههاي گیاهی همیشه محدود به نواحی مشخص نیستند و ممکن است در بیشتر ناحیههاي رویشی جهان حضور داشته باشند. این گونهها که داراي انتشار گستردهاي هستند، گونههاي جهانی (Cosmopolitan) نامیده میشوند (عصري و حمزه، .(1378از مطالعات انجام شده در زمینه پوشش گیاهی و معرفی فلور در مناطق مختلف کشور می توان به تحقیقات زهري 1963)و(1973، رشینگر (1963-1978)، طباطبایی و جوانشیر (1966)، اسدي و همکاران (1367-1384)،خان حسنی و همکاران 1377)،(1379 عصري و همکاران 1377)، 1378 و(1380، وکیلی شهر بابکی و همکاران(1380) و کاشی پزيها وعصري (1383) اشاره نمود.
