بخشی از مقاله
چکیده
در دوره اسلامی ریاضیدانان نقش به سزایی در معماری داشته اند و نحوه تاثیرگذاری آنان بر معماری به شکل های مختلفی بوده است دوره خلافت عباسیان دوران شکوفایی دانش در عصر اسلامی محسوب می گردد.ثابت بن قره ، جزء دانشمندانی بوده است که در دوران عباسیان زیست کرده اند و در زمینه ی علوم متعددی چون نجوم، ریاضی، هندسه ،پزشکی ،گیاه شناسی،فلسفه،منطق،سررشته دارد او یکی از منجمان و مترجمانی بود که در دربار معتضد عباسی فعالیت داشته است و آثار ریاضی یونانی را ترجمه کرده است و ترسیماتی در زمینه علم هندسه و ریاضیات داشته است.
هدف از این پژوهش،بررسی تاثیر هندسه و ریاضیات ثابت بن قره در معماری می باشد.در این راستا ،روش تحقیق تاریخی-تحلیلی و روش گردآوری داده ها از نوع اسنادی و کتابخانه ای می باشد نتیجه به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد ثابت بن قره در زمینه ترسیمات گنبد شلجمی فعالیت زیادی داشته و این گونه تاثیر زیادی در معماری گنبد آرامگاه علی بن بابویه قمی داشته است
.1 مقدمه
تاثیر علم ریاضیات بر علم معماری بر همگان عیان می باشد در عهد اسلامی نیز متونی وجود دارد که در آن به افرادی اشاره می کند که به معماران و بنایان در شکل گیری بناها مشاوره و یاری داده اند و همچنین پیوند عمیق ریاضیات با معماری و انگیزه های حکومتی خلفای عباسی،باعث شد ریاضیدانان به عنوان افرادی در ساخت ابنیه ها نقش به سزایی را داشته باشند. اوزدورال و نجیب اوغلوبر نقش علوم ، متون ریاضی و ریاضیدانان در معماری اسلامی تاکید دارند .مثلا اوزدورال اصلی ترین نقش ها را در تکوین معماری و صناعات وابسته ،به ریاضیدانان داده است.نجیب اوغلو نیز در تحقیقی مفصل با تصریح بر سهم علوم ریاضی در معماری، از نقش مهم ریاضیدانان در نگارش متون ریاضی مرتبط با معماری یاد می کند.خلافت عباسی توسط نوادگان عباس بن عبدالمطلب،عموی پیامبر،که از بنی هاشم بود در سال 750 میلادی در حران تاسیس شد.مرکز خلافت بعدها از حران به بغداد منتقل شد،حکومت عباسی در بغداد در سال 1258 میلادی پس از یورش مغولان به پایان رسید.
در دوره عباسیان،تاریخ شاهد رشد و فعالیت های علمی و تحقیقی در همه زمینه های علمی بوده است - میرسلیم، - 11:1372 در این عهد بود که در طی آن، در عراق و شام و مصر،کسانی که با علم و فلسفه یونان و هند و ایران آشنایی داشتند به اسلام گرویدند و به خدمت خلفاء و حکام مسلمان درآمدند در قبل از این دوره علوم دینی مانند کلام و حدیث و قرآن و... توسعه داشت. اما از اوایل عهد عباسی علم و فلسفه نشر واقعی یافت و در پی آن در همه احوال مسلمین تحول پدید آمد. - زرین کوب، - 471:1371از فعالیت های عهد عباسیان که باعث توسعه وشکوفایی علم در این عهد گردید این بود که دانشمندان و منجمان بسیاری به دربار راه پیدا می کردند.بسیاری از تصمیمات با مشورت آنان انجام می شد در نتیجه فعالیت های علمی در آن دوره توسعه یافت و توجه شگرفی به علم گردید ،و همچنین به ترجمه علوم یونانی و سریانی به عربی پرداخته می شد. - نینو کرنلو،182, 183، - 1349 و همچنین ایجاد مدارس علمی از دیگر اقدامات عصر عباسیان بوده است.
دردوره منصور بیش از همه به کار ترجمه از یونان و سریانی به عربی توجه شده ،به گونه ای که منصور به پادشاه روم نامه ای نوشته واز وی خواست ترجمه عربی پاره ای از کتب علمی را همچون علوم نجوم و هندسه برای او بفرستد،پادشاه روم کتاب اقلیدس و بعضی کتب علوم طبیعی را نزد منصور فرستاد .وی از صائبان حران بود و مانند بسیاری دیگر از افراد خاندانش در ریاضیات و نجوم تبحر داشت - نصر، - 28:1350زبان سریانی،یونانی و عربی می دانست و تسط او در زبان یونانی بود - زیدان ، - 563:1372 محمد بن موسی بن شاکر از ریاضیدانان با نفوذ و حامیان مترجم کتب، هنگام بازگشت از روم وی را با خود به بغداد آورد و به شایستگی او پی برد و او را تحت حمایت خود قرار داد.اندکی بعد وی را به معتضد ،خلیفه عباسی معرفی کرد و او یکی از نزدیک ترین منجمان خلیفه شد و ماهیانه پانصد دینار از خلیفه دستمزد می گرفت وی نقش مهمی در ترجمه و انتقال علوم از یونانی و سریانی به عربی داشت ،هم چنان که سالار مترجمان نسطوری بود،ثابت در راس گروهی از صائبه قرار داشت که پیشرو مکتب خرامیان حجج بن مطر بود.ترجمه ها و تالیفات ثابت بیش تر در هندسه،نجوم،طبیعیات،منطق،فلسفه،موسیقی،علم اخلاق و طب ،داروشناسی بود که ابن ندیم نام این آثار را ذکر نموده اند . - ابن ندیم،444، - 490-1366گفته اند آثار وی بر دانشمندان مسلمان تاثیر فراوانی داشته است - نصر، - 28:1350 هدف از این پژوهش،بررسی تاثیر هندسه و ریاضیات ثابت بن قره در معماری می باشد در ادامه این مقاله به بررسی ثابت و ترسیمات او در زمینه معماری می پردازیم.
.2 مبانی نظری ثابت بن قره
ثابت بن قره در حران زاده شد .در ثبت تاریخ ولادت او بین منابع تاریخی اختلاف است.سال 210 یا 211 هجری قمری وتاریخ وفات سال 288است. او از حرانیان بود - منطقه ای در جنوب ترکیه - که آئین شان ریشه در ستاره پرستی بابلی داشت و آراء آنان آمیخته با اعتقادات نو افلاطونی بود اما احتمالا برای در امان ماندن از خشم خلیفه خود را صابتی خوانده بودند چون دین مردم حران ارتباط مستقیمی با حرکت اجرام آسمانی داشت.ستاره شناسان و ریاضیدانان بسیاری از بین آنان برخواسته اند .حرانیان تا مدت ها دین خود را حفظ کردند در طی دوره هلنی به زبان یونانی صحبت می کردند اما پس از غلبه اعراب زبان آنان عربی شد.
ثابت بن قره، از صرافان بازار حران بود پس از چندی به فلسفه پرداخت و در آن پیشرفت کرد .زبان مادری وی سریانی بود .یونانی وعربی تسلط داشت. او با محمد بن موسی شاکر خراسانی دیدار می کند و موسی تحت تاثیر دانش و زبان او قرار گرفت و او را با خود به بغداد برد و ثابت در نزد او ریاضیات آموخت و سپس به عنوان منجم در دربار معتضد عباسی فعالیت کرد ثابت با معتضد روابط صمیمانه داشت و در دربار وی به مقام والا منصوب شد. - وزیر دربار عباسیان بوده است. - و در اواخر عمر خود از ملازمانان او بود و بیش تر آثار خود را در بغداد نوشت و در بغداد به ریاست صائبین منصوب شد و پیشوا دینی آنان بود .در دوره عباسیان مدرسه علمی شکل گرفت که از جمله آن می توان به مدرسه علمی که به سرپرستی محمد بن موسی اداره می شد اشاره کرد که بعدا مسئولیت اداره آن به عهده ثابت بن قره قرار گرفت.
