بخشی از مقاله
چکیده : دردهههای اخیر مهاجرت روستاییان به شهرها افزایش یافته است، یکی از عوامل اصلی آن افزایش میزان بیکاری در نواحی روستایی می باشد. - بنابراین یکی از مهمترین راهکارهای پایداری جمعیت روستایی ایجاد اشتغال در نواحی روستایی می باشد. بخش کشاوری خاصه برنج به عنوان مهم ترین فعالیت نواحی روستایی شمال کشورتاثیر زیادی بر اقتصاد نواحی روستایی دارد. نگرشی در کارکرد بخشهای اقتصادی کشور، حاکی از موقعیت مناسب بخش کشاورزی در اقتصاد ایران است. ازآنجایی که اکثریت ساکنین روستاها کشاورز می باشند، و اکثریت کشاورزان نواحی شمال کشور برنج کارمی باشند، لذا توجه بیشتر به بخش کشاورزی، مدرن کردن آن و جلب جوانان به این بخش مهم اقتصادی، زمینه ماندگاری جمعیت روستاو در نهایت توسعه پایدار روستایی را منجر می گردد.
کلید واژهها- اقتصاد ، نواحی روستایی، عملکرد برنج.
.1 مقدمه :
آنچه آشکارا باعث تمایز فعالیت روستایی نسبت به فعالیت شهری است،تعدد فعالیت در روستاها – به ویژه روستاهای سنتی است.کاردرمزرعه،نگهداری از دام و تامین علوفه،تهیه مواد لبنی، صنایع دستی، بازاریابی تولیدات زراعی و خانوادگی و مانند آن،و اشتغال در میان خانوارهای روستایی را به صورت منفرد و در چهارچوبی مشخص ناممکن می سازد.علاوه بر این،درغالب موارد، سهم اشتغال اعضای خانوار در این گونه امر نیز حد معینی ندارد
و همه به نوعی در انجام آنها دخالت دارند.
اگرچه استقرار جمعیت روستایی در مکانی معین الزاما به معنای اشتغال در یکی از فعالیت های بخش کشاورزی نیست،اما باید توجه داشت که جمعیت روستایی غالبا در جایی زندگی می - کندکه محل فعالیت او نیز به شمار می آید.به عبارت دیگر هر چند جمعیت و فعالیت روستایی الزاما پدیده هایی مرتبط با هم
نیستند، اما آنها را معمولا دو پدیده توام در نظر می گیرند.
یکی از ویژگی های بارز جمعیت روستایی جوانی آن است. هرم سنی جوامع گوناگون روستایی در بسیاری از کشورها جنوب بیان گر آن است که گروه های سنی فعال از نظر اقتصادی غالبا جذب
مراکز شهری شده اند. به عبارت دیگر جمعیت دائمی یا فصلی بسیاری از سکونتگاه های روستایی را کودکان و زنان یا افراد پیر و کارافتاده تشکیل می دهد.علاوه بر ترکیب سنی،ترکیب جنسی جمعیت روستاها نیز مبین همین امر است.از سوی دیگر،اگرچه نرخ باروری جمعیت های روستایی نسبت به جمعیت شهرها بیشتر است،اما نرخ افزایش جمعیت روستاها در دهه های اخیر به علت مهاجرت های روستایی- شهری بمراتب کمتر از جوامع شهری بوده است( سعیدی، .(88 : 1386
.2طرح مساله :
اقتصاد روستایی،اصولا مسائل اقتصادی را در محدوده جغرافیایی روستا،مطرح می نماید. به عبارت دیگر،اقتصاد روستایی عبارتست از کلیه ی فعالیت های فردی و اجتماعی در محیط روستا به منظور گذران زندگی و تامین رفاه مادی روستاییان به وقوع می پیوندد. بدیهی است که به منظور تحقق یافتن معیشت و رفاه مادی روستاییان قوانینی ضرورت می یابد که نشان دهنده طرق تولید، توزیع و مصرف در حد مطلوب و بهینه باشد.
بنابراین هر فعالیتی که در محیط روستا، به منظور تامین رفاه و گذران زندگی روستاییان به وقوع بپیوندد تمام و یا قسمتی از
1
اقتصاد رو ستایی را تشکیل می دهد.چون اغلب روستاها از دیرگاه محل تولید محصولات کشاورزی بوده اند، بنابراین درصد بالایی از اقتصاد روستایی به بهره کشی از زمین وابسته است.بدین جهت با وجود وجه اشتراک اقتصاد روستایی و اقتصاد کشاورزی گاهی این دو واژه به جای یکدیگر به کار برده می شوند،حال اینکه دو مفهوم کاملا متمایز هستند . اقتصاد کشاورزی صرفا شامل کلیه
ی فعالیت های اقتصادی وابسته به بخش کشاورزی در سطح ملی است،در حالی که اقتصاد روستایی شامل کلیه ی فعالیت - های کشاورزی و یا غیر کشاورزی است که در محیط روستا، به منظور تامین رفاه مادی روستاییان صورت می گیرد،به عبارت دیگر،اقتصاد روستایی فعالیت های اقتصادی کلیه ی خانوارهای روستایی را در بر می گیرد نه صرفا خانوارهایی که دارای فعالیت _های کشاورزی می باشند.در تعداد زیادی از روستاهای کشور درصد بالایی از ساکنان روستا،دارای فعالیت های غیر کشاورزی
می باشند مثل خوش نشینان که اغلب در امور خدماتی و صنعتی روستاها فعالیت دارند.
اقتصاد روستایی جنبه های زندگی مادی ساکنان روستا را در بر می گیرد و شامل کلیه ی فعالیت های اقتصادی است که نیازهای مادی روستاییان را تامین می نماید. طبیعی است که در ایران به علت تنوع محیط های روستایی و تفاوت در توان های روستایی،فعالیت های اقتصادی روستاها یکسان نمی باشدو اغلب از روستایی به روستای دیگر تفاوت می پذیرد. به طور کلی فعالیت های اقتصادی روستاهادر سه محور اصلی کشاورزی،
صنعت و خدمات قرار دارد که در اینجا به توضیح بخش کشاورزی خواهیم پرداخت (مهدوی، .(169: 1383
ساختار کنونی اقتصاد کشور مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه به عنوان اقتصاد تک محصولی،حول محور درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت خام شکل گرفته است.هر گونه تغییری در دریافت های حاصل از صادرات نفت خام فعالیت های سایر بخش های اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد.نتایج بررسی های به عمل آمده در این زمینه نشان می دهد که اغلب متغیرهای اصلی اقتصاد تابع درآمد نفت بوده و افزایش یا کاهش آن با اندکی تغییر،این متغییرها را به طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تاثیر
قرار داده است( سازمان برنامه بودجه، .(4: 1376تجربه نشان داده با وجود در حاشیه قرار گرفتن بخش روستایی وکشاورزی در مواقعی که درآمد حاصل از نفت با مشکل مواجه می باشد،این بخش است که می تواند به رشد خود ادامه دهد و از طریق افزایش تولید ناخالص ملی به عنوان پشتوانه اصلی جامعه در آید.در اقتصاد وابسته به درآمد نفت بخش کشاورزی به دلیل وابستگی کمتر به آن می تواند رشد پایدارتر و درونزا برای جامعه
فراهم آورد.
با وجود اینکه سهم بخش کشاورزی و عمران روستایی از سرمایه گذاری های عمرانی بر اساس آمار بانک مرکزی از اواخر دهه ی 40 تا کنون به مراتب کمتر از سایر بخش های اقتصادی از جمله بخش صنعت بوده،ولی سهم ارزش افزوده ی این بخش در بیشتر این دوره در مقایسه با بخش صنعت بیشتر بوده است( جمعه پور، .(46 : 1385
نگرشی در کارکرد بخش های اقتصادی کشور،حاکی از موقعیت مناسب بخش کشاورزی در اقتصاد ایران است.زیرا کشاورزی توانسته است از نظر اشتغال زایی، تامین درآمد و سهم آن در تولید ناخالص ملی،تامین نیازهای مصرفی جمعیت و همچنین تامین ارز،موقعیت مطلوب تری را نسبت به سایر بخش های اقتصاد کسب نماید( مطیعی لنگرودی، 1381، .(82در اینجا به
سهم اشتغال زایی بخش کشاورزی پرداخته می شود.
برنج به عنوان یک ماده غذایی بسیار ارزشمند، نقش بسیار حساسی را در جهان کنونی به عهده دارد. این ماده غذایی نه تنها ماده اصلی مردم آسیا، بلکه ماده غذای حدود جمعیت جهان را تشکیل میدهد(ایران نژاد وشهبازیان،.(3 :1384 با عنایت به این که محصول برنج یکی از اصلی ترین غذای مردم ایران را تشکیل می دهد، بنابراین پر واضح است که راهکارهای مناسبی در جهت افزایش تولید در واحد سطح ، ارتقاء کمی و کیفی محصول و بستر مناسب جهت تولید این محصول فراهم آوریم. در این خصوص شرایط خاص تولید محصول در ایران خاصه در مازندران ایجاب می نماید که موانع و مشکلات سد راه افزایش و ارتقاء تولید شناسایی و در جهت حل آنها با استفاده از پتانسیل
2
های کارشناسی و اعتبارات دولتی حداکثرتلاش را بعمل آورد( جدول.1تعداد جمعیت روستایی و شهری کشور بر اساس آمار
خزایی،1387
