بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه با هدف تأثیر تغییرات ارتفاع از سطح دریا بر خصوصیات مورفولوژیکی برگ بلوط ایرانی در سه طبقه ارتفاعی - پایین بند، میان بند و بالابند - منطقه گچان ایلام صورت گرفته است. در هر طبقه ارتفاعی 5 پایه دانهزاد انتخاب و سپس از قسمت بیرونی و میانه تاج هر پایه تعدادی برگ جمع آوری گردید. سپس به صورت تصادفی، ده برگ جدا و از نظر خصوصیات مورفولوژیکی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که از بین تمام صفات مورد مطالعه صفات عرض پهنک، طول پهنک، عرض در 0/1 طول برگ، طول دمبرگ، محیط برگ و شاخص سطح برگ تفاوت معنیداری را با یکدیگر نشان دادند، اما تغییری در صفات رگبرگ سمت راست، رگبرگ سمت چپ، دندانه سمت راست و دندانه سمت چپ صورت نگرفت.
مقدمه و هدف
صفات مورفولوژیک همواره تحت تأثیر عوامل اقلیمی و بوم شناختی میباشند. صفات مورفولوژیک به عنوان یک نشانگر، تحت تأثیر شرایط محیطی متفاوت دارای تغییرات فنوتیپی یا ژنوتیپی در درون یک جمعیت و یک گونه هستند که ممکن است ناشی از عوامل خاکی، اقلیمی و یا عوامل زنده باشد[1]برگ. هر گیاه معمولاً ویژگیهای ظاهری خود را داراست، این ویژگی در درجه اول مربوط به خصوصیات ارثی گیاه و در درجه دوم مربوط به عوامل محیطی مانند نور، رطوبت و دما است که فعالیتهای فیزیولوژی گیاه را تخت تأثیر قرار میدهد.[2] تغییرات ارتفاعی می تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای سنجش پاسخهای اکولوژیکی و تکاملی جامعه گیاهی به تغییر شرایط محیطی، در نظر گرفته شود
هدف از انجام این تحقیق ارزیابی تغییرات مورفولوژی برگ گونه بلوط نسبت به تغییرات اقلیمی ناشی از افزایش ارتفاع از سطح دریا میباشد. همچنین، با انجام این تحقیق میتوان از طریق اطلاعات بدست آمده برای حفاظت و مدیریت بهتر درختان بلوط در غرب کشور و پیش بینی تاثیر اقلیم بر ساختار مورفولوژی درختان بلوط و نیز در طرحهای توسعه جنگل استفاده نمود.
تئوری و پیشینه تحقیق
بیشترین مطالعات در خصوص تأثیر اقلیم بر روی برگ صورت گرفته است. برگ یکی از ارگانهای گیاهی است که یکی از دلایل آن به نقش مهم برگ در فتوسنتز بر میگرددTabari .[18] و همکاران - 2008 - در مطالعه روی مورفولوژی برگ گونه پلت نتیجه گرفتند که برخی از صفات مورفولوژیک برگ در رویشگاههای مختلف دارای تفاوت معنی با یکدیگر میباشند.
Espahbodi و همکاران - 2003 - در بررسی تنوع ژنتیگی بارانک - Sorbus - torminalis با ارزیابی مورفولوژی برگ و میوه تنوع را در سطح پایین گزارش کردند. Yosefzade و همکاران - 2008 - با بررسی تنوع برگ گونه انجیلی - Parrotia Persica - در سه ارتفاع 540 - ، 340، 180متر - رویشگاهی اعلام کردند زاویه قاعده برگ، تعداد رگبرگ و شکل قاعده برگ کمترین تأثیر پذیری و شکل نوک برگ، طول دمبرگ بیشترین تأثیر پذیری را نسبت به تغییرات شرایط محیط نشان میدهند.
Royer و همکاران - 2008 - بیان نمودند که شکل و تعداد دندانههای برگ در برخی از گونهها به اقلیم وابسته است. به عنوان مثال، با مطالعه بر روی گونه افرا قرمز - - Acer rubrum و بلوط - Quercus kelloggii - مشخص گردید که در گونه اول برگها در اقلیم سردتر اندازههای بیشتر و نیز برشهای عمیقتری دارند، اما، در مورد گونه بلوط شکل برگ به طور معنی داری تحت تأثیر ارتفاع بوده، و متوسط دمای سالیانه اثر کمتری روی این گونه دارد. برگها در ارتفاعات بالاتر کوچکتر و دندانههای بیشتری دارند.
گونه بلوط ایرانی Quercus branti Lindl بومی مناطق معتدله آسیا می باشد و در غرب آسیا شامل ایران عراق، سوریه و ترکیه پراکنش دارد. این گونه یکی از مهمترین گونههای چوبی تشکیل دهنده جنگلهای زاگرس محسوب می شود. جنگلهای زاگرس در اثر عوامل زیادی مانند رشد جمعیت و نیاز بیشتر به زمین برای کشاورزی، بهره برداری ازجنگل به وسیله ساکنان آن و افزایش تقاضا به چوب برای مصارف ساختمانی و سوخت در حال تخریب میباشند.
مواد و روشها
این تحقیق در رویشگاه درخت بلوط ایرانی در کوه گچان ایلام انجام پذیرفت - جدول . - 1 سه توده در سه طبقه ارتفاعی متوالی مشخص شدند. در هر توده تعداد 5 پایه درختی دانه زاد سالم، بدون پوسیدگی و آفت زدگی ظاهری و با قطر برابر سینه در دامنه 35-40 سانتیمتر انتخاب شدند. از هر درخت در هر طبقه ارتفاعی، تعداد10 عدد برگ سالم از قسمت بیرونی و وسط تاج در جهت شیب غالب - شمال شرقی - در اواخر اردیبهشت جمع آوری شدند. به طور تصادفی 10 برگ جدا و صفات زیر مورد ارزیابی قرار گرفتند:
عرض پهنک - cm - ، طول پهنک - - cm ، تعداد رگبرگ سمت راست - N - ، تعدادرگبرگ سمت چپ - N - ، تعداد دندانه سمت چپ - N - ، تعداد دندانه سمت راست - N - ، عرض در 0/1 طول برگ - cm - ، طول دمبرگ - cm - ، محیط برگ - cm2 - و شاخص سطح برگ - . - cm2
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزارهای SAS v9.1.3 انجام گرفت. آنالیز دادهها با استفاده از طرح تصادفی ساده و برای مقایسه میانگینها از آزمون Duncan در سطح اطمینان 5 درصد استفاده شد.
جدول-1 ویژگی های منطقه مورد مطالعه
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس بر اساس کل صفات نشان داد که بین تودهها تفاوت معنیدار در سطح %5 وجود دارد. همچنین، به جز رگبرگ سمت راست، رگبرگ سمت چپ، دندانه سمت راست و دندانه سمت چپ از نظر سایر صفات مطالعه شده - عرض پهنک، طول پهنک، عرض در 0/1 طول برگ، طول دمبرگ، محیط برگ، شاخص سطح برگ - ، تفاوت معنیداری بین تودهها دیده شد - جدول . - 2 مقایسه میانگینها نیز نشان داد که صفات عرض پهنک، طول پهنک، عرض در 0/1 طول برگ ، طول دمبرگ، محیط برگ و شاخص سطح برگ با افزایش ارتفاع روند افزایشی - اشکال 1، 2، 7، 8، 9، - 10 و صفات رگبرگ سمت راست و چپ و دندانه سمت راست و چپ با افزایش ارتفاع روند ثابتی داشتند
جدول-2 تجزیه واریانس صفات مورفولوژی برگ بلوط ایرانی
شکل ا – تغییرات عرض پهنک برگ بلوط در ارتفاعات شکل – 2 تغییرات طول پهنک برگ بلوط در ارتفاعات
