بخشی از مقاله
تفاوت بیابان با کویر(بیابان لوت و کویر مرکزی)
چکیده
هدف از انجام این تحقیق مقایسه بیابان با کویر با مطالعه موردی دشت لوت به عنوان بیابان با کویر ایران مرکزی است. دشت لوت با وسعتی در حدود 54 هزار کیلومترمربع از گرمترین و خشکترین بیابانهای ایران و بلکه جهان است. و به سه بخش لوت شمالی , لوت مرکزی و لوت جنوبی تقسیم میشود کویر مرکزی یا چاله کویر در مرکز فلات ایران قرار گرفته است . کویر مرکزی پهناورترین کویر ایران است
البته قابلذکر است که تفاوت بسیار ظریفی بین مناطق کویری و بیابانی وجود دارد که متأسفانه باعث میشود که این دو منطقه به کرات باهم اشتباه گرفته شوند بسیاری از مناطق ذکرشده به عنوان کویر در دل بیابانها واقعشده که تمیز دادن آنها از یک دیگر هر از چند گاهی برای افراد عادی بسیار مشکل است.
کلمات کلیدی: بیابان، کویر، لوت، کویر مرکزی
.1 مقدمه
بیابان و کویر دو کلمه آشنا برای ایرانیان است که متأسفانه اکثر مردم و اکثر موارد معنی واقعی آنها را نمیدانند وغالباً آنها را به صورت مترادف هم در نظر میگیرند. درحالیکه بیابانها پدیدههای جغرافیایی-اقلیمی هستند درحالیکه کویر ها در مجاورت بیابانها و گاهی در میان آنها شکلگرفتهاند.و فاقد اکوسیستم های حیاتی بوده و پدیدهای ژئومورفولوژیکی-هیدرولوژیکی میباشند.
بیابان : تعریف بیابان از دیدگاههای مختلف فرق میکند به عنوان مثال از نظر جغرافیا و اقلیمشناسی بیابانهای واقعی به سرزمینی گفته میشود که متوسط بارش سالانه آن کمتر از mm50 است. در گیاهشناسی، کشاورزی و منابع طبیعی مناطقی را بیابان گویند که از لحاظ پوشش گیاهی بسیار فقیر باشد. و یا سطح وسیعی از آن به کلی فاقد گیاه باشد.((5 کویر : به مناطقی باتلاق مشود لمیزرع، در دل بیابان و انتهای حوزه آبخیز که به علت فشار آب در سطوح پایین زمین ، نمک به سطح زمین نزدیک و موجب خشکی شدید میشود.
بیابان و کویر: تعاریف بیابان:
- بیابان یکی از اکوسیستمهای اصلی خشکی است که از زمینهای بوته زاری تشکیل شده است که در آنها گیاهان بسیار
1
پراکندهاند و به وسیله خاک لخت و شنی از هم جدا ماندهاند. بسیاری از بیابانها در مجاورت رشتهکوهها واقع هستند.
- بیابان عبارت از فضاهای که انسان در پهنه آن حضور ندارد : مناطق قطبی ، کوهستانهای مرتفع و برخی از جنگلهای منطق استوایی را میتوان بیابان نامید . با وجود این ، به سبب تغییری که در کاربرد این اصطلاح انجام گرفته است و جانشین و معادل صحرا گردیده است که معرف فضاهای است که خشکی هوا را لمس کرده و بدون رویش گیاهی و اشتغال انسانی است(.(4
- بیابان سرزمین وسیعی است که به خاطر بارندگی سالیانه کم دارای پوشش گیاهی کمی است .
- در ایران قسمتهاینسبتاً وسیع بیابان که به خاطر کمبود باران و نمکی بودن خاک به کلی بدون پوشش گیاهی است کویر نامیده میشود .
- در تعیین ویژگی بیابانها دو عنصر بارش و دما نقش اساسی دارد و بیابان با توجه به شرایط پیکر اقلیمی و زیستی به حالت کم آبی و خشکی که علت کاهش پوشش گیاهی و در نتیجه حیات حیوانی است گویند( .(7
- مناطقی که به سبب کمبود آب و خاک و پوشش گیاهی ناچیز توانایی حفاظت موثر از زمین را در برابر تخریب عوامل اتمسفری را ندارند مناطق خشک بیابانی گویند( .(6
- دکتر پرویز کردوانی : بعضی سعی کردهاند با توأم نمودن چند ویژگی مناطق خشک را تعریف کنند و بر این اساس مناطقی را خشک و به ویژه دارای بیابانی و کویری گویند که بارندگی در آنجا کم صورت میگیرد میزان ریزشهای آبی جوی از تبخیر سالانه کمتر ، آب قابلاستفاده محدود و منطقه از لحاظ پوشش گیاهی فقیر و یا فاقد آن است و غیره... اما هیچ یک از آنها نمی تواند یک تعریف جامع و دقیق و قانعکنندهای برای مناطق خشک و کویری و بیابانی باشد که بر اساس آن بتوان حد و مرز مناطق خشک را به طور دقیق تعیین کرد(.(8
بیابانهای ایران و علل پیدایش آنها:
کلیه بیابانهای داخلی در منطقه فلات مرکزی ایران قرارگرفتهاند که این منطقه نیمی از مساحت ایران را شامل میشودسرزمین. ایران که تقریباً بین عرضهای جغرافیایی 25 درجه و5 دقیقه و39درجه و44 دقیقه شمالی در جنوب غربی آسیا واقعشده است و مجموعه بیابانهای ایران ، جزء بیابانهای گرم مجاور حارهای است و قسمت اعظم آن تحت تسلط سلولهای پر فشار مجاور حارهای قرار دارد . استقرار این سلولها حاکمیت کم آبی این سرزمین را توجیه میکند.
حجم و ارتفاع کوهستانها از جمله عواملی هستند که یکپارچگی کمربند پرفشار را از هم گسیخته و اغلب نفوذ تودههای هوای مرطوب غربی و بسته به فصول مختلف سال نفوذ تودههای سرد شمالی و یا گرم جنوبی را به داخل ایران میسر میسازد. در یک نگاه به نقشه پراکندگی نواحی کم آب دنیا و یکپارچگی سرزمینهای خشک در آسیای مرکزی و عربستان و شمال آفریقا ، نقش مثبت ناهمواریها در تعدیل نسبی دما و گسیختگی اثر پر فشار جنب حارهای در ایران را درک خواهیم کرد . از طرف دیگر عامل بری بودن و یا در پناه سدهای کوهستانی قرار گرفتن تعدادی از چالههای داخلی ایران نقش پرفشار جنب حارهای را تشدید و تقویت نموده است . به طوری که در نامساعدترین شرایط در مشرق ایران ، بیابان لوت را به عنوان یکی از خشنترین چهرههای بیابانی دنیا ظاهر ساخته است. بنابراین ناهمواریها به دو صورت متضاد در تعدیل و یا تشدید کم آبی در ایران نقش دارد.
کویر و ویژگیهای آن:
زمینهای گلی و شور و نمک زار را کویر گویند یا کویر زمین گلی که در آن ترکیبات نمکی به مقدار زیاد یا کم وجود دارد گفته میشود . این زمینها برای زراعت مساعد نیست(.(2
- دارای خاک ریزبافت مثل رس و ...است.
2
- پوشش گیاهی از نوع شوری پسند (هالوفیت )است.
- فاقد گیاه یا گیاه دارند که کویرهای گیاه دار به فراوانی یافت میشوند
- کویرها اغلب دارای آب هستند و سطح آب هممعمولاًبالا است .
- سطحی نسبتاًصاف دارند و معمولاًآب ناهمواری های اطراف وارد آن میشود.و به همین دلیل گاهی به صورت دریاچههای کوچک فصلی ظاهر میشوند.
- کویرمعمولاًعارضهای است در داخل بیابان . - درجه شوری آن فوقالعاده زیاد است(.(8 شرایط تشکیل کویر:
1. زمینهای پست؛
2. خاک نرم و ریزدانه؛
3. سطح ایستادگی بالا و نوسان شدید فصلی آن؛
4. وجود املاح و سازندههای تبخیری شور و غیر شور
کویرهای ایران:
- کویر مرکزی از شمال به سلسله جبال البرز شرقی و کوههای بینالود از شرق به شهر عشقآباد و ازبک کوه , از غرب به کویر کوچک و از جنوب به کویر لوت و کویرهای اطراف یزد و خور محدود میشود.
-کویر کوچک (کویر مسیله ) از شمال به کوههای البرز شرقی و مرکزی , از جنوب به کویر ریگ جن , از غرب به کوههای مرکزی ایران و سلسله جبال کرکس و از غرب به کویر بزرگ محدود میشود . این کویر دربرگیرنده کویرهای مرنجاب , بند ریگ , دره نخجیر , کویر سمنان و دریاچه نمک آران , حوض سلطان و کوههایی همچون سیاه کوه , سفید آب , کوه طلحه , کوه دم و کوه یخاب میباشد.
- کویر ریگ جن حد فاصل کویر کوچک و کویرهای طبس و یزد میباشد . این کویر به علت دارا بودن مناطق وسیع باتلاقی , تپههای شنی بلند و ریگزارهای وسیع جزو صعبالعبورترین مناطق جهان میباشد که تا کنون عده محدودی از آن عبور کردهاند . کوه ملا هادی در این کویر قرار دارد .
- مناطق کویری طبس و یزد جزو دیگر مناطق کویری ایران میباشند که حد فاصلی بین بیابان لوت و کویر بزرگ محسوب میشوند .باتلاق گاوخونی در این منطقه واقعشده است.
تفاوت بیابان با کویر:
· مواد رسوبی بیابانها بیشتر ماسه، شن، ریگ و ... است و خاک آن دارای بافت درشتتری نسبت به کویر میباشد.
· مقدار شوری و نمک بیابانها کمتر از کویر است.
· پوشش گیاهی در بیابان بسیار کم و نادر است.
· بیابان معمولاً فاقد آب است، مگر در واحهها.
· بیابان برعکس کویر سطحینسبتاً ناهموار دارد و خیلی مسطح نیست.
