بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر تنش خشکی آخر فصل بر درصد انتقال مجدد مواد پرورده در 5 ژنوتیپ تریتیکاله آزمایشی مزرعه ای در سال زراعی 1392 -93 در دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب، دانشگاه شیراز در قالب طرح استریپ پلات و در 3 تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل تنش خشکی در چهار سطح آبیاری مطلوب - شاهد - ، تنش خشکی از مرحله گلدهی، تنش خشکی از مرحله شیری شدن و تنش خشکی از مرحله خمیری نرم بعنوان فاکتور اصلی و 5 ژنوتیپ تریتیکاله شامل رقم سناباد ، رقم ET-83-18، لاین شماره 20، لاین شماره 8 و لاین شماره 10 بعنوان فاکتور فرعی بودند.
نتایج نشان داد که تیمارهای تنش خشکی درصد انتقال مجدد مواد را به میزان 37/44 درصد نسبت به آبیاری مطلوب افزایش داد. تنش خشکی از مرحله گلدهی با 50/4 گرم بر متر مربع بیشترین و آبیاری مطلوب با 31/92 گرم بر متر مربع کمترین میزان درصد انتقال مجدد را به خود اختصاص داد. در بین ژنوتیپ های مختلف نیز لاین شماره 20 با 44/9 گرم بر متر مربع بیشترین و رقم ET-83-18 با 31/34 گرم بر متر مربع کمترین میزان درصد انتقال مجدد را دارا می باشند. همچنین لاین 20 با عملکرد 6423 کیلوگرم در هکتار بیشترین و رقم ET-83-18 با عملکرد 4498 کیلوگرم در هکتار کمترین میزان عملکرد را در بین سایر ژنوتیپها به خود اختصاص می دهند.
کلمات کلیدی: تنش خشکی، درصد انتقال مجدد، ژنوتیپ های تریتیکاله
مقدمه
پتانسیل ژنتیکی گیاهان زراعی به دلیل مواجه شدن با تنش های زنده و غیر زنده که عامل اصلی کاهش دهنده عملکرد گیاهان در سراسر جهان می باشند تحقق نمی یابد .[11] در اقلیم های مدیترانه ای - بسیاری از مناطق ایران - تنش خشکی عامل اصلی محدود کننده عملکرد است 2]و.[7 در این مناطق میزان بارندگی کم بوده و بیشتر بارندگی ها در فصل پائیز و زمستان رخ می دهد در نتیجه این مناطق در بهار که تقریبا همزمان با گرده افشانی و پر شدن دانه در غلات است، با تنش خشکی و کمبود آب مواجه می شوند .[4] بنابراین شناسایی صفاتی که با تحمل خشکی مرتبط هستند ضروری به نظر می رسد. در واقع باید صفاتی را که در جلوگیری و یا کاهش خسارت ناشی از تنش خشکی به گیاهان نقش دارند را شناسایی و اثر هر کدام را یر میزان تحمل به تنش خشکی ارزیابی کرد.یکی از مهمترین اهداف به نژادی غلات تحت شرایط تنش خشکی، بهبود ظرفیت پر شدن دانه با استفاده از ذخایر ساقه بوده و تفاوت های ژنتیکی در زمینه بهبود پر شدن دانه در شرایط تنش خشکی با استفاده از ذخایر ساقه گزارش شده است .[16]
از طرفی تریتیکاله بعنوان یک غله ی جدید و ساخته شده به دست بشر، می تواند بعنوان جایگزین مناسبی برای غلات در شرایط نامساعد محیطی و در سیستم های کم نهاده مطرح شود - کامپوزانو، 2006 و ارکول و کوهن، . - 2003 طبق گزارش اهدایی و وینز - 1996 - ، میانگین درصد انتقال مجدد در شرایط تنش 44/6 درصد بیشتر از میانگین آن در شرایط مطلوب و به دور از تنش است.[6] در آزمایشی مشخص شد که در بین ژنوتیپ ها تفاوت معناداری از نظر ذخایر ساقه در هر دو شرایط آبی و تنش خشکی پس از مرحله ی گرده افشانی وجود دارد و میزان تجمع مواد خشک در دانه در اثر اعمال تنش رطوبتی به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد .[17] با توجه به اینکه بسیاری از مناطق ایران و بخصوص مناطق جنوبی - شهرستان داراب - با کمبود بارندگی و یا آب آبیاری در زمان پر شدن غلات رو به روست، این آزمایش باهدف بررسی تاثیر نش خشکی آخر فصل بر درصد انتقال مجدد مواد پروده و دستیابی به ژنوتیپی که بیشترین درصد انتقال مجدد را در شرایط تنش خشکی آخر فصل داراست، در سال زراعی 1392-93 در دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب، دانشگاه شیراز انجام شد.
مواد و روشها
به منظور ارزیابی تاثیر تنش خشکی آخر فصل بر درصد انتقال مواد پرورده در 5 ژنوتیپ تریتیکاله، آزمایشی مزرعه ای در سال زراعی 1392-93 در دانشکده کشاورزی و منایع طبیعی دانشگاه شیراز با میزان بارندگی 270 میلی متر در سال اجرا شد. تیمارها و سطوح مورد نظر بر اساس اجرای این پژوهش عبارتند از: تنش خشکی در چهار سطح آبیاری مطلوب - شاهد - ، تنش خشکی از مرحله گلدهی، تنش خشکی از مرحله شیری شدن و تنش خشکی از مرخله خمیری نرم بعنوان فاکتور اصلی و پنج ژنوتیپ تریتیکاله شامل: دو رقم سناباد و ET-83-18 و سه لاین به شماره های 20، 8 و 10 بعنوان فاکتور فرعی که در قالب طرح استریپ پلات و با سه تکرار به اجرا در آمد. اطلاعات فیزیکو شیمیایی خاک مزرعه قبل از کاشت و با نمونه برداری از عمق 0 - 15 و 15 - 30 سانتی متر جمع آوری شد. پس از انجام عملیات تهیه زمین در مهر ماه، هر ژنوتیپ روی 8 خط به طول 3 متر و با تراکم 250 بوته در هر متر مربع به صورت دستی در آبان ماه کشت شد. ابعاد هر کرت آزمایشی 3 در 2/5 در نظر گرفته شد.
دور آبیاری در تیمار شاهد هر 10 روز یکبار - بر اساس ظرفیت زراعی خاک مزرعه که برابر 14/5 درصد وزنی بود - ، تا آخر فصل رشد ود تیمارهای خشکی هر 10 روز یکبار تا ابتدای مرحله گلدهی، شیری شدن و خمیری نرم انجام و سپس تا انتهای فصل قطع آبیاری اعمال شد. لازم به ذکر است که در زمان اعمال تیمارهای تنش بارندگی صورت نگرفت. به منظور اندازه گیری عملکرد، در هر کرت، برداشت در یک متر مربع، از سطح خاک و با داس انجام شد. برای تعیین انتقال مجدد، در مرحله 50 درصد گلدهی، تعداد 10 بوته به طور تصادفی از هر کرت انتخاب و به مدت 48 ساعت در آون با دمای 70 درجه سانتیگراد خشکانده و میزان ماده خشک بوته بر حسب گرم در متر مربع محاسبه گردید. در مرحله فیزیولوژیک نیز به روش مشابه 10 بوته از هر کرت انتخاب و ماده خشک بوته - به جز دانه - بر حسب گرم در متر مربع برآورد شد.
میزان انتقال مجدد ماده خشک برای تریتیکاله به روش نیو همکاران - 1998 - ، از رابطه زیر محاسبه شد:DMR = DMa - DMm :DMa میزان ماده خشک بوته در 50٪ گلدهی - گرم در متر مربع - ، :DMm میزان ماده خشک بوته به جز دانه درمرحله رسیدگی - گرم در متر مربع - و :DMR میزان انتقال مجدد ماده خشک اندام های هوایی - گرم در متر مربع - . درصد - کارآیی - انتقال مجدد نیز از رابطه نسبت میزان انتقال مجدد به میزان ماده خشک - در یک متر مربع - در 50٪ گلدهی 100 × محاسبه می شود - مجنون حسینی، . - 2003 تجزیه آماری داده ها با استفاده از نرم افزار MSTATC، مقایسه میانگین داده ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن و در سطح احتمال 5٪ ا و رسم نمودارها با استفاده از نرم افزار EXCEL انجام شد.
نتایج و بحث
درصد انتقال مجدد مواد پرورده: نتایج این آزمایش مشخص کرد که اعمال تیمارهای تنش خشکی درصد انتقال مجدد را به طرز معنی داری - P 0.01 - به میزان 37/44 درصد نسبت به آبیاری مطلوب افزایش می دهد. تنش خشکی از مرحله گلدهی با 50/4 گرم بر متر مربع بیشترین و آبیاری مطلوب با 31/92 گرم بر متر مربع کمترین میزان درصد انتقال مجدد را دار می باشند - شکل . - 1
پالتا و همکاران - 1994 - ، با قرار دادن گندم در شرایط تنش رطوبتی دریافتند که میزان انتقال مجدد ذخایر ساقه با اعمال تنش خشکی قبل از مرحله ی گرده افشانی به میزان 36 درصد افزایش یافته است. [15] طبق گزارش اهدایی و وینز - 1996 - ، میانگین درصد انتقال مجدد در شرایط تنش 44/6 درصد بیشتر از میانگین آن در شرایط مطللوب و به دور از تنش است .[6] خشکی آخر فصل و پس از گرده افشانی باعث افت فتوسنتز شده و مشارکت مواد پرورده جاری را در پرکردن دانه محدود می کند .[10] گیونتا و همکاران - 1993 - ، با بررسی اثر تنش خشکی بر روی چگونگی توزیع مواد فتوسنتزی در ارقام مختلف گندم دریافتند که با وجود کاهش معنی دار عملکرد بیولوژیک در شرایط تنش خشکی در مرحله گلدهی، محدودیت رطوبت اثر قابل ملاحظه ای بر توزیع مواد فتوسنتزی بین برگ ها، سنبله ها و ساقه ها نداشت.[9]
در این پژوهش اثر ژنوتیپ نیز بر درصد انتقال مجدد مواد پرورده معنی دار - P 0.01 - بوده و لاین شماره 20 با 44/9 گرم بر متر مربع بیشترین و رقم ET-83-18 با 31/34 گرم بر متر مربع کمترین میزان درصد انتقال مجدد را دربین سایر ژنوتیپ ها دار می باشند - شکل . - 2 طبق اظهارات کوباتا و همکاران - 1992 - ، پس از گلدهی، جذب نیتروژن توسط ریشه ی گندم کاهش یافته و برای رفع نیاز
