بخشی از مقاله
مزارع چغندر قند
1- چكيده :
استفاده از كولتيواتور در مزارع چغندرقند به عنوان ماشين داشت چند منظوره، بر عملكرد محصول بسيار موثر است. اما به دليل هزينه هايي كه در بر دارد و وجود انواع مختلف كولتيواتور، تعيين تعداد دفعات به كارگيري كولتيواتور در دوره رشد چغندرقند و مناسب ترين نوع آن، بسيار مهم است. تحقيقي با هشت تيمار و سه تكرار در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در استان فارس اجرا شد. تيمارهاي تحقيق عبارت بودند از: 1) دو مرتبه استفاده از كولتيواتور غلتان، 2) سه مرتبه استفاده از كولتيواتور غلتان، 3) دو مرتبه استفاده از كولتيواتور هلالي
(ثابت)، 4) سه مرتبه استفاده از كولتيواتور هلالي (ثابت)، 5) دو مرتبه استفاده از فاروئر (به عنوان كولتيواتور)، 6) سه مرتبه استفاده از فاروئر (به عنوان كولتيواتور)، 7) دو مرتبه وجين دستي (شاهد) و 8) سه مرتبه وجين دستي كه همه اين 8 تيمار در طول دوره رشد چغندر قند اجرا شد. فاكتورهاي عملكرد ريشه چغندرقند، ميزان علف هرز باقيمانده در مزرعه، عيار قند، خلوص شربت ام، رصد شكر استحصالي، ميزان قند موجود در ملاس، نيتروژن مضر، پتاسيم، و سديم موجود در ريشه چغندرقند به عنوان معيار مقايسه بين تيمارهاي اين تحقيق در نظر گرفته شدند. نتايج تحقيق نشان داد كه از نظر عملكرد ريشه چغندرقند و عيار قند هيچگونه اختلاف معني داري بين تيمارها وجود ندارند. از نظر ميزان علف رز باقيمانده در مزرعه،
اختلاف بين تيمارها در سطح 1 درصد بوده و تمار سه بار وجين دستي داراي كمترين مقدار علف هرز (6/275 كيلوگرم در هكتار) و تيمار دوبار استفاده از فاروئر داراي بيشترين مقدار علف هرز (2/706 كيلوگرم در هكتار) بود. از بين فاكتورهاي درصد شكر استحصالي، خلوص شربت خام، قند موجود در ملاس، نيتروژن مضر، سديم، و پتاسيم مانده در ريشه چغندرقند، اختلاف تيمارها از نظر درصد شكر استحصالي، نيتروژن مضر، و مقدار سدم موجود در ريشه در سطح 5 درصد معني دار بود و در بقيه فاكتورها، اختلاف معني داري بين تيمارها وجود نداشت. از نظر اقتصادي نيز تيمار سه بار استفاده از كولتيواتور غلتان، بيشترين درآمد خالص اقتصادي (986587ريال بر هكتار) و نرخ سودآوري (6/2989 درصد) را دارد و اقتصادي ترين تيمارهاست.
واژه هاي كليدي :
عملكرد چغندر قند، عيارقند، كنترل علف هاي هرز، كولتيواتور
2- مقدمه :
چغندرقند با سطح زير كشت سالانه 178 هزار هكتار و توليد 93/5 ميليون تن، محصولي استراتژيك در كشور است (Anon, 2004). اين محصول از جمله زراعت هاي رديفي است و اجراي عمليات كاشت، داشت، و برداشت آن به صورت مكانيزه به سادگي امكان پذير است. اما هنوز در اكثر نقاط كشور كترل علف هاي هرز مزارع چغندرقند دستي يا شيميايي است. كنترل دستي علف هاي هرز بسيار هزينه بر و كنترل شيميايي نيز داراي عوارض شديد زيست محيطي است؛ بنابراين، چاره اي جز استفاده از روش هاي مكانيكي يا روش هاي تلفيقي وجود
ندارد. در زراعت هاي مكانيزه، استفاده به موقع از ادوات كشاورزي مناسب مي تواند به ميزان قابل توجهي باعث افزايش عملكرد و كاهش هزينه هاي توليد شود. استفاده از كولتيواتور به منظور تكميل عمليات داشت در جهت سله شكني، دفع علف هاي هرز، ذخيره رطوبت، و ترميم جوي و پشته هاي مزارع چغندرقند مي تواند بسيار مفيد واقع شود. در اين صورت انتظار مي رود گياه در شرايط بهتري از رشد قرار گيرد و در نتيجه عملكرد افزايش پيدا خواهد كرد. تاثيرات مستقيم و غير مستقيم اجراي اين عمليات سبب جلوگيري از تلفات رطوبت خاك مي شود و نيز در نتيجه تهويه خاك، ريشه گياه رشد مناسب تري خواهد داشت.
3- اسسو و همكاران (Braseso et al., 1963) روش هاي مختلف مبارزه با
علف هاي هرز ذرت را بررسي كردند .
4- استيون و وايز (Steven & wise, 1976) رقابت علف هاي هرز يكساله را در زراعت چغندر قند بررسي كردند.
5- ابوزيد و همكاران (Abouzeid et al., 1990) در مصر سازگاري روش هاي مكانيكي و شيميايي كنترل علف هاي هرز پنبه را بررسي كردند.
6- تحقيقي در تانزانيا، دو روش مكانيكي كنترل علف هاي هرز ذرت شامل استفاده از كولتيواتور در بين رديف هاي كشت و استفاده از كولتيواتور روي رديف هاي كشت و روش دستي با هم مقايسه شدند.
7- فارسي نژاد و فرح بخش (Farsinejad & farahfakhsh, 1995) اثر مدت رقابت علف هاي هرز يكساله را بر عملكرد چغندرقند در دو منطقه زرقان و فسا بررسي كردند.
8- رادلف (Rudolf, 1996) يك دستگاه كولتيواتور چغندرقند با عرض كار 4/5 متر را طراحي كرد كه به صورت اتوماتيك كنترل شود.
9- زماني (Zamani,1998) اثر زمان و دفعات كنترل علف هاي هرز را بر عملكرد و كيفيت چغندرقند در منطقه بيرجند بررسي كرد.
10- آلمن (Aleman, 2001) اثر سه روش كنترل علف هاي هرز و سه روش خاك ورزي را بر تراكم و ميزان علف هاي هرز حبوبات بررسي كرد.
11- با توجه به نتايج تحقيقات گذشته، اتفاده از روش هاي ماشيني يا روش هاي تلفيقي مبارزه با علف هاي هرز چغندرقند به جاي روش هاي دستي و شيميايي جهت كاهش هزينه ها و تاثيرات منفي زيست محيطي ضرورت پيدا مي كند. اين تحقيق به منظور ارزيابي اثرات استفاده از انواع كولتيواتور و تعداد دفعات استفاده از آن در دوره رشد چغندقند بر ميزان عملكرد و كيفيت محصول اجرا شد.
12- مواد و روش ها
مواد:
اين تحقيق در مزارع مكانيزه كارخانه قند پارس واقع در حسين آباد سياخ، در حدود 35 كيلومتري غرب شيراز اجرا شد.
متوسط بارندگي سالانه اين منطقه 320 ميلي متر، ارتفاع آن از سطح دريا 1741 متر، و طول و عرض جغرافيايي آن به ترتيب 52 درجه و 24 دقيقه و 29 درجه و 24 دقيق است. بافت خاك مزرعه اي كه تحقيق در آن اجرا شد از نوع لومي- رسي سيلت دار بود كه مشخصات دقيق تر آن در جدول 1 آورده شده است. تحقيق در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با هشت تيمار و سه تكرار اجرا شد. در اين تحقيق از كولتيواتورهاي مرسوم منطقه شامل كولتيواتور غلتان و كولتيواتور هلالي و نيز از فاروئر (به عنوان كولتيواتور) استفاده شد كه مشخصات اين ادوات در جدول 2 ارائه شده است.
13- كرت هاي آزمايشي به ابعاد 100×6 متر، فاصله رديف هاي كشت 50 سانتي متر و بدين ترتيب هر كرت شامل 12 خط كشت به طول 100 متر بود. بذر چغندرقند مورد استفاده در اين تحقيق بذر تجاري 22pp و مقدار كود عبارت بود از 280 كيلوگرم در هكتار اوره در دو مرحله سبز شدن و تنك نهائي، 220 كيلوگرم در هكتار فسفات آمونيم، و 100 كيلوگرم در هكتار سولفات پتاسيم.
14- روش ها:
تيمارهاي موجود در تحقيق به شرح زير بودند :
1- دو مرتبه استفاده از كولتيواتور غلتان در طول فصل رشد چغندرقند (در هفته هاي ششم و هفتم پس از اولين آبياري).
2- سه مرتبه استفاده از كولتيواتور غلتان در فصل رشد چغندرقند (در هفته هاي ششم، هشتم، و دهم پس از اولين آبياري).
3- دو مرتبه استفاده از كولتيواتور هلالي (ثابت) در دوره رشد چغندرقند (در هفته هاي ششم و هشتم پس از اولين آبياري).
4- سه مرتبه استفاده از كولتيواتور هلالي (ثابت) در دوره رشد چغندرقند (در هفته هاي ششم، هشتم، و دهم پس از اولين آبياري).
5- دو كرتبه استفاده از فاروئر (به عنوان كولتيواتور) در دوره رشد چغندرقند (در هفته هاي ششم و هشتم پس از اولين آبياري).
6- سه مرتبه استفاده از فاروئر به عنوان كولتيواتور در دوره رشد چغندرقند (در هفته هاي ششم، هشتم، و دهم پس از اولين آبياري).
7- دو مرتبه وجين دستي در دوره رشد چغندرقند (در هفته هاي ششم و هشتم س از اولين آبياري).
8- سه مرتبه وجين دستي در دوره رشد چغندرقند (در هفته هاي ششم، هشتم، و دم پس از اولين آبياري).
15- فاكتورهايي از قبيل عملكرد ريشه چغندرقند، عيار قند، علف هاي هرز باقيمانده در مزرعه، درصد شكر استحصالي، شربت خام، درصد قند موجود در ملاس، نيتروژن مضر، سديم، و پتاسيم موجود در ريشه چغندر قند معيار مقايسه تيمارها مورد استفاده قرار گرفتند. همچنين، به منظور تحليل اقتصاد تيمارها و تعيين اقتصادي ترين تيمار، از روش بودجه بندي جزيي استفاده شد (Soltani et al., 1985).
16- براي محاسبه عملكرد ريشه در هكتار، از وسط هر كرت قطعه اي به ابعاد 2×15 متر انتخاب و ريشه هاي موجود در اين مساحت (30متر مربع) برداشت شد و پس از اندازه گيري وزن كل آنها عملكرد ريشه در هكتار محاسبه گرديد. براي اندازه گيري علف هاي هرز باقيمانده در مزرعه، بعد از اتمام عمليات پيش بيني شده (اعمال تيمارها)، زماني كه علف هاي هر به حداكثر رشد خود رسيدند قسمت هوايي آنها در مساحتي معادل 30 متر مربع در هر كرت برداشت و وزن تر آنها اندازه گيري شد. از اين معيار، ميزان علف هرز باقيمانده در هر هكتار محاسبه شد. جهت تجزيه تكنولوژيك، از ريشه هاي برداشت شده در هر كرت خمير تهيه و در بخش تكنولوژي موسسه تحقيقات چغندرقند فاكتورهاي مختلف تكنولوژيك اندازه گيري شد.
17- جهت مقايسه اقتصادي تيمارها از روش تحليل نهائي منفعت به هزينه در روش بودجه بندي جزئي استفاده شد. براي اين مقايسه از تيمار دوبار وجين دستي در دوره رشد به عنوان شاهد استفاده شد زيرا اين روش در منطقه مرسوم است. در روش نسبت منفعت به هزينه نرخ سودآوري تيمارها به صورت زير محاسبه شد (Soltani et al., 1985): تفاضل
(1) نرخ سودآوري هر شمار
كه در آن =PR نرخ سودآوري هر تيمار
؛ تفاضل ميانگين منافع تيمار i ام و تيمار شاهد؛ و تفاضل ميانگين هزينه هاي تيمار i ام و تيمار شاهد است.
18- لازم است يادآوري شود كه در محاسبه هزينه هاي مربوط به هر تيمار، از هزينه هايي كه در تمام تيمارها يكسان بود صرفنظر و فقط هزينه هاي منظور شد كه مربوط بود به مبارزه با علف هاي هرز بر اساس اجاره بهاي مرسوم. براي محاسبه منافع هر تيمار نياز به محاسبه قيمت واحد محصول است كه براي اين كار از رابطه زير استفاده شد كه كارخانه قند پارس ارائه داده است.
(2)
كه در آن، =P قيمت واحد محصول؛ =K عيار قند؛ و =PBK قيمت عيار پايه است. عيار پايه 16 است و نرخ آن را هر ساله وزارت جهاد كشاورزي اعلام
مي كند. بر همين اساس، ميانگين منافع و هزينه هاي تيمارهاي مختلف محاسبه و نرخ سودآوري منفعت به هزينه و اختلاف درآمد خ
الص هر تيمار نسبت به شاهد محاسبه شد.
19- نتايج و بحث :
در جدول 3، نتايج مقايسه ميانگين تيمارها از نظر مقدار علف هرز باقيمانده در مزرعه، عيارقند، و عملكرد محصول ارائه شده است. اين جدول نشان مي دهد كه اختلاف تيمارها از نظر علف هاي هرز باقيمانده در مزرعه در سطح 5 درصد معني دار است. بر اساس نتايج ارائه شده در اين جدول مشاهده مي شود كه تيمار دوبار استفاده از فاروئر (تيمار 5) بيشترين و تيمار سه بار وجين دستي در دوره رشد چغندرقند (تيمار 8) كمترين ميزان علف هرز باقيمانده در مزرعه را دارد. وجين دستي دقيق ترين روش كنترل علف هرز است و چنانچه با استفاده از اين روش سه بار (تا پايان هفته دهم بعد از اولين آبياري) علف هاي هرز مزرعه چغندرقند كنترل شود، علف هاي هرز در رقابت با چغندرقند كاملاً مغلوب مي شوند و رشدي نخواهند داشت. بنابراين، طبيعي است كه تيمار سه بار وجين دستي داراي كمترين ميزان علف هرز باشد. از طرف ديگر، فاروئر به دليل شكل خاص خود فقط قادر است علف هاي هرز وسط جوي را از بين ببرد و براي از بين بردن علف اي هرز ديواره هاي جوي كارايي چنداني ندارند. به همين دليل، تيمار دوبار استفاده از فاروئر بيشترين مقدار علف هرز را در مزرعه باقي گذاشته است.
20- مقايسه ميانگين تيمارها از نظر عيار قند با استفاده از آزمون دانكن نشان داد كه از اين نظر بين تيمارها اختلاف معني دار وجود ندارد (جدول 3).
21- همچنين، نتايج تحقيق نشان داد كه بين تيمارها از نظر عملكرد چغندرقند اختلاف معني دار وجود ندارد (جدول 3) .
