بخشی از مقاله

چکیده

زنبور همهساله در انسکتاریومهاي استان گلستان پرورش مییابد و به منظور کنترل کرم غوزه در مزارع پنبه، گوجهفرنگی و سویا رهاسازي میگردد. به منظور در اختیار داشتن تعداد کافی از این زنبور و رهاسازي آن در زمانهاي دلخواه، صاحبان انسکتاریومها مجبور به ذخیرهسازي آن در شرایط یخچال هستند. در این پژوهش، تاثیر مدتزمانهاي مختلف ذخیرهسازي شفیرههاي این زنبور در یخچال بر طول عمر و قدرت پارازیتیسم آن مورد بررسی قرار گرفت.

بدین منظور، تخمهاي بید غلات هشت روز پس از پارازیته شدن توسط زنبور - مصادف با مرحلهي شفیرگی زنبور - ، براي مدت زمانهاي مختلف شامل صفر - شاهد - ، 7، 14، 21، 28، 45 و 60 روز درون یخچال - دماي5±1 درجهي سلسیوس و تاریکی مطلق - نگهداري شدند. سپس، تخمهاي پارازیته شده از یخچال خارج شدند و طول عمر حشرات کامل نر و ماده و میانگین روزانهي پارازیتیسم آنها اندازهگیري گردید. بیشترین میانگین طول عمر حشرات کامل نر و ماده به ترتیب 4/48 و 7/68 روز بود که هر دو در تیمار شفیرهي 7 روز مشاهده شدند.

در مقابل، کوتاهترین طول عمر حشرات کامل نر و ماده به ترتیب 1/23 و 1/28 روز بودند که به ترتیب به تیمارهاي شفیره ي 21 روز و شفیرهي 60 روز تعلق داشتند . بیشترین میانگین روزانهي پارازیتیسم 12/38 - عدد تخم به ازاي هر زنبور ماده - در تیمار شاهد و کمترین آن 2/23 - عدد تخم به ازاي هر زنبور ماده - در تیمار 28 روز اندازهگیري شدند. بر اساس نتایج این پژوهش، ذخیرهسازي شفیرههاي این زنبور در یخچال تا یک هفته امکانپذیر میباشد اما ذخیرهسازيهاي بلندمدتتر به دلیل بر جاي گذاشتن اثرات منفی روي طول عمر و قدرت پارازیتیسم زنبور، توصیه نمیشود.

کلمات کلیدي: زنبور ، ذخیرهسازي در سرما، طول عمر، پارازیتیسم

مقدمه و هدف

زنبورهاي خانوادهي مهمترین گروه از پارازیتوییدهاي تخم به شمار میروند و به دلیل آن که آفت را پیش از شروع تغذیه و در مراحل ابتدایی زندگی از بین میبرند، از اهمیت خاصی برخوردار هستند جنس  با دارا بودن نزدیک به 210 گونهي توصیف شده، معروفترین جنس این خانواده به شمار میرود و در کنترل بیولوژیک بالپولکداران آفت مانند ساقهخوارهاي غلات، کرم غوزهي پنبه و نیز برخی از برگخوارها از اهمیت زیادي برخوردار است .

در حال حاضر، در حدود 19 گونه از جنس در بیش از سی کشور جهان به منظور کنترل بیش از بیست آفت مختلف در محصولاتی مانند ذرت، پنبه، نیشکر، درختان میوه، سبزیجات و درختان جنگلی مورد استفاده قرار میگیرند. بین 16 تا 32 میلیون هکتار از اراضی کشاورزي و جنگلی دنیا همهساله در معرض رهاسازي اشباعی پارازیتوییدها قرار میگیرند که بخش عمدهاي از این رهاسازيها به زنبورهاي تریکوگراما تعلق دارد .

تاکنون یازده گونه از زنبورهاي جنس از مناطق مختلف ایران گزارش شدهاند که از میان آنها گونهي  فراوانترین گونهي جمعآوري شده به ویژه در استان هاي شمالی کشور میباشد . در طول چند دههي اخیر، از گونههاي مختلف تریکوگراما به منظور کنترل بیولوژیک بالپولکداران آفت مانند کرم گلوگاه انار، کرم ساقهخوار برنج، کرم سیب، ساقهخوار اروپایی ذرت و کرم غوزهي پنبه در مناطق مختلف ایران استفاده شده است  و در سالهاي اخیر، این روند شتاب بیشتري به خود گرفته است.

تولید انبوه حشرات مفید از گذشتههاي دور به عنوان یکی از ارکان اصلی برنامه هاي کنترل بیولوژیک شناخته شده است. مهمترین مانع بر سر راه اجراي موفقیتآمیز برنامههاي رهاسازي دشمنان طبیعی، پرهزینه و دشوار بودن پرورش انبوه و رهاسازي آنها در زمان مناسب میباشد. بر خلاف حشرهکشها، بیشتر دشمنان طبیعی از قابلیت نگهداري پایینی برخوردار هستند و به همین دلیل، اغلب آنها مدت کوتاهی قبل از رهاسازي تولید - پرورش - میشوند. توسعهي روشهاي کارآمد ذخیرهسازي میتواند از طریق گسترش دورهي زمانی تولید، هزینههاي کنترل بیولوژیک را کاهش دهد و امکان هماهنگ کردن رهاسازي دشمن طبیعی در مزرعه را با مرحلهي بحرانی طغیان آفت فراهم کند .

تئوري و پیشینهي تحقیق

نتایج تحقیقات مختلف نشان دادهاند که ذخیرهسازي در سرما میتواند مقدار برخی از فراسنجههاي نشوونمایی و تولیدمثلی پارازیتوییدها از جمله درصد ظهور 13]، [16، درصد پارازیتیسم 15]، [17، طول عمر و نسبت جنسی ، تولیدمثل و زندهمانی و میزان تحرك را کاهش دهد.

بررسی تاثیر مدت زمانهاي مختلف ذخیرهسازي تخمهاي پارازیته شدهي بید برنج در یخچال بر ویژگیهاي زیستی سه گونه زنبور تریکوگراما نشان داد که ذخیرهسازي گونههاي و T. به مدت 20 روز و گونهي  به مدت 10 روز بر درصد ظهور و پارازیتیسم آنها تاثیر معنیدار نداشت .ذخیرهسازي حشرات کامل زنبور به مدت زمانهاي 1، 2، 3 و 4 هفته در دماي ده درجهي سلسیوس نشان داد که با افزایش طول دورهي ذخیرهسازي، میانگین پارازیتیسم حشرات کامل کاهش یافت اما قدرت پارازیتیسم نتاج تغییر معنیداري نکرد. همچنین با افزایش طول دورهي ذخیرهسازي، طول عمر حشرات کامل والدین و نتاج آنها کاهش یافت اما این کاهش در والدین به مراتب از نتاج بیشتر بود.

نتایج تاثیر ذخیرهسازي در سرما - چهار درجهي سلسیوس - بر زیستشناسی زنبور نشان داد که ذخیرهسازي در این دما به مدت 3 هفته، بر درصد ظهور و طول عمر حشرات ماده تاثیر منفی نداشت، به طوري که پس از این مدت زمان، درصد ظهور پارازیتویید بیش از 80 درصد بود. در مقابل، ذخیرهسازي در این دما، کاهش معنیدار باروري این پارازیتویید را موجب شد . نتایج پرورش زنبور  روي تخم شبپرهي مدیترانهاي آرد، و ذخیرهسازي پیششفیرههاي آن به مدتزمانهاي یک هفته تا 2 ماه، نشان داد که بهترین مدت زمان براي ذخیرهسازي پیششفیرههاي این زنبور در یخچال،21 روز میباشد .

مواد و روشها

مکان و زمان انجام آزمایش این تحقیق در سال 1392 در آزمایشگاه کنترل بیولوژیک گروه گیاهپزشکی، دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی گرگان انجام گرفت. تمام مراحل پرورش و نیز انجام آزمایشها در یک اتاق پرورش به ابعاد 2×2 متر با دماي 25±2 درجهي سلسیوس، رطوبت نسبی 60±5 درصد و دورهي روشنایی به تاریکی 16 به 8 ساعت انجام گرفتند.

پرورش زنبور 

به منظور پرورش این زنبور از تخمهاي بید غلات به عنوان میزبان جایگزین استفاده شد. جمعیت اولیهي زنبور و تخمهاي مورد نیاز بید غلات در طول پرورش از انسکتاریوم حفظ نباتات شهرستان گرگان تهیه شدند. تخمهاي تازهي میزبان بلافاصله پس از تهیه بر سطح ورقههاي کاغذي A4 آغشته به چسب کاغذ دیواري پاشیده میشدند. سپس ورقه هاي کاغذي حاوي تخم به قطعات کوچکتر برش داده شده و در اختیار زنبورها قرار گرفتند. پس از خروج اولین نسل از زنبورها، تخمهاي سالم و تازهي میزبان به تدریج و به منظور پارازیته شدن دوباره در اختیار آنها قرار داده شدند و این کار به مدت 5 نسل ادامه یافت. پس از 5 نسل پرورش، جمعیت به دست آمده براي انجام آزمایشهاي اصلی - سرمادهی - مورد استفاده قرار گرفتند.

آمادهسازي تیمارها

هشت روز پس از آغاز پارازیته شدن تخمهاي میزبان که با مرحلهي شفیرگی زنبور مصادف میباشد 6]، [19 کاغذهاي A4 حاوي تخمهاي پارازیته شدهي میزبان به قطعات کوچکترِ حاوي 60 تا 100 عدد تخم، برش داده شدند و برشها درون لولههاي آزمایش - به ابعاد 12×75 میلیمتر - قرار گرفتند. لولههاي آزمایش درون لیوانهاي یکبار مصرف پلاستیکی چیده شدند و براي مدت زمانهاي در نظر گرفته شده در تیمارها 1 - ، 2، 3، 4 هفته، 45 روز و 60 روز - در شرایط یخچال 5±1 - درجهي سلسیوس و تاریکی مطلق - نگهداري شدند.

لوله هاي آزمایش در نظر گرفته شده براي تیمار شاهد در شرایط اتاق پرورش - دماي 25±2 درجهي سلسیوس، رطوبت نسبی 60±5 درصد و دورهي روشنایی به تاریکی 16 به 8 ساعت - نگهداري شدند. پس از سپري شدن مدت زمانهاي تعیین شده در تیمارها، لوله هاي آزمایش حاوي تخمهاي پارازیته شدهي میزبان از یخچال خارج شدند و در شرایط اتاق پرورش نگهداري شدند تا زنبورهاي کامل از آنها خارج شوند. سپس، تعداد 35 عدد زنبور نر و 35 عدد زنبور ماده بلافاصله پس از خروج به صورت جفت داخل لوله هاي آزمایش محبوس شدند - داخل هر لوله یک جفت - .

لوله هاي آزمایش حاوي زنبورها در اتاق پرورش نگهداري شدند و هر روز - تا زمان مرگ زنبور ماده - یک قطعهي برش کاغذي حاوي صد عدد تخم بید غلات به عنوان میزبان، جهت پارازیته شدن در اختیار زنبورهاي درون آنها قرار گرفت. همچنین، جهت تغذیهي زنبورهاي کامل مقداري آب عسل 25درصد آماده شده از قبل به وسیلهي یک عدد سوزن باریک به سطح داخلی لولههاي آزمایش کشیده شد. در پایان هر روز، برشهاي حاوي تخم میزبان توسط یک عدد پنس از لوله هاي آزمایش خارج گشته و برش جدیدي با آن جایگزین میگردید.

برشهاي خارج شده پس از قرار گرفتن در درون ظروف پتري - به قطر دهانهي 6 سانتیمتر - در شرایط اتاق پرورش نگهداري می شدندپس. از گذشت تقریباً شش روز از خارج نمودن برشها از لولههاي آزمایش - مصادف با سیاه رنگ شدن تخمهاي میزبان - ، تعداد تخمهاي پارازیته شده شمارش و یادداشت میشد. بدین ترتیب، طول عمر زنبورهاي کامل نر و ماده و نیز میانگین روزانهي پارازیتیسم افراد ماده محاسبه و ثبت گردید.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید