بخشی از مقاله
زنبور Diaeretiella rapae (M´Intosh)
(Hymenoptera:Aphidiidae)، یکی از پارازیتوئیدهای پلیفاﮊ شتهها میباشد (٩). این شته در اکثر مناطق جهان فعالیت مینماید از جمله آسیای مرکزی، اروپای شرقی و غربی، منطقه مدیترانه، خاورمیانه، آفریقای شمالی، آمریکای جنوبی
(٢١) و آمریکای شمالی (٢، ١٠). شته مومی کلم یکی از آفات مهم گیاهان خانواده چلیپاییان بوده و باعث ایجاد خسارت مستقیم از طریق تغذیه از شیره گیاهی و خسارات غیر مستقیم از طریق انتقال ویروسهای گیاهی مختلف میگردد (٤، ٦، ٧، ٨، ٢٥). این حشره یک حشره پالئارکتیک بوده و در اروپا، مدیترانه، آسیا، استرالیا، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی و همچنین در منطقه خاور نزدیک وجود دارد. در ایران شته مومی کلم در اغلب نواحی بالاخص در منطقه شمالی و مرکزی خسارت وارد
مینماید (١).
با توجه به اینکه محصولاتی نظیر کلم به طور مستقیم مورد استفاده انسان قرار میگیرند، باید به باقیمانده سموم موجود بر روی آنها، توجه خاصی مبذول گردد. با توجه به این مطلب و نیز افزایش روزافزون هزینههای سمپاشی و مخرب بودن آنها از نظر محیط زیست، میتوان از روش کنترل بیولوﮊیک به عنوان یکی از روشهای جایگزین مناسب استفاده نمود (١١).
معیارهای مختلفی برای ارزیابی و انتخاب عوامل کنترل کننده بیولوﮊیک وجود دارد (٣١). یکی از این روشها، ارزیابی خصوصیات و پارامترهای زیستی جمعیت با استفاده از مدلهای مربوط به سیستم میزبان - پارازیتوئید میباشد. اطلاعات دموگرافیک نظیر باروری، بقا و طول دوره رشد و نموی تحت شرایط معین، برخی از موارد مهم در این زمینه میباشند.
بالاخص، نرخ ذاتی افزایش جمعیت (٣) که ترکیبی از اطلاعات
مکاتبه کننده: یعقوب فتحیپور
٧٨٦ مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ٣٤، شماره ٤، سال ١٣٨٢
حاصله از دوره رشد و نموی، بقا و باروری کل بوده و یکی از عوامل تعیین کننده در کارایی عوامل کنترل کننده بیولوﮊیک میباشد (٢٢). زیرا نشانگر توانایی یک عامل کنترل کننده بیولوﮊیک در افزایش جمعیت خود میباشد و مقدار مربوط به آن را میتوان با نرخ ذاتی افزایش جمعیت میزبان مورد مقایسه قرار داد (١٤، ٢٠).
بیولوﮊی و پارامترهای جمعیتی زنبور D.rapae روی میزبانهای متعدد و شرایط مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است (١٥، ١٦، ١٧، ٢٤، ٢٦، ٢٧). دینامیسم جمعیت شته مومی کلم توسط راوورت و همکاران (١٩٨٤) مورد بررسی قرار گرفته و مدل کامپیوتری روابط موجود بین این شته و پارازیتوئید آن توسط هوگس و گیلبرت (١٩٦٨) ارایه شده است.
هدف از انجام این تحقیق مقایسه پارامترهای جمعیت پایدار زنبور D.rapae و میزبان آن شته مومی کلم B.brassicae
میباشد تا از این طریق توانایی زنبور پارازیتوئید در کنترل جمعیت شته مومی کلم مورد ارزیابی قرار گیرد.
مواد و روشها
تهیه کلنی و نحوه پرورش میزبان و دشمن طبیعی
برای انجام آزمایشات از زنبور پارازیتوئید D.rapae و شته مومی کلم B.brassicae استفاده گردید. شتهها روی بوتههای کلم Brassica oleracea پرورش داده شدند. در ابتدا در محوطه دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس مزرعهای به مساحت ٣٠٠ متر مربع، در اواخر اردیبهشت ١٣٨١، تهیه شد.
شتههای اولیه جهت ایجاد کلنی در اطاق رشد، از این مزرعه فراهم گردید. شتههای موجود در مزرعه، با مقدار برگی که بر روی آن فعالیت داشتند، بریده شده و بر روی بوتههای موجود در آزمایشگاه، قرار داده شدند. بوتههای موجود در اطاق رشد در گلدانهای پلاستیکی کاشته شده بودند و روزانه آبیاری میشدند.
این کلنیها در اطاق رشد در دمای ١±٢٥ درجه سانتیگراد، رطوبت ٥±٦٠ درصد و دوره نوری ١٦ ساعت روشنایی و ٨ ساعت تاریکی نگهداری شدند. پس از مدتی تعداد شتههای موجود در اطاق رشد افزایش یافته و برای انجام آزمایشات، نمونههای کافی فراهم گردید.
برای استحصال زنبور D.rapae، شتههای مومیایی شده با قلم مو از روی برگهای کلم موجود در مزرعه جمعآوری شده و
در اطاق رشد درون ظروف کوچک دارای تهویه قرار داده شدند، همچنین مقداری از برگهایی که شتههای مومیایی شده بر روی آن قرار داشتند به اطاق رشد منتقل شده و درون پتریهای بزرگی قرار داده شدند. از این شتههای مومیایی شده، زنبورهای مدنظر خارج و جهت ایجاد نسل آزمایشگاهی مورد استفاده قرار گرفتند.
استوانههای ساخته شده از طلق شفاف بر روی بوتههای کلم قرار داده شده و انتهای آنها توسط توری با مش بالا مسدود گردید. زنبورهای خارج شده به داخل این استوانهها منتقل و با عسل تغذیه شدند. در استفاده از حشرات جمعآوری شده از مزرعه دقت لازم انجام شد تا از ورود هیپرپارازیتوئیدها و شکارگرها به داخل کلنی ایجاد شده در اتاق رشد جلوگیری شود.
نحوه انجام آزمایشات مربوط به اندازهگیری پارامترهای جمعیت پایدار الف - شته مومی کلم
بدین منظور تعدادی شته ماده بالغ انتخاب و روی برگ بوتههای کلم (تحت دمای ١±٢٥ درجه سانتیگراد، رطوبت ٥± ٦٠ درصد و دوره نوری ١٦ ساعت روشنایی و ٨ ساعت تاریکی)
در زیر قفس گیرهای١ قرار داده شدند. پس از ٢٤ ساعت مادههای بالغ برداشته شده و پورههای سن یک تولید شده در زیر قفس گیرهای باقی ماندند. مرگ و میر روزانه این پورهها ثبت گردید. پس از آنکه پورههای فوقالذکر مقداری رشد نمودند، هر یک از آنها به قفس جداگانهای منتقل گردیدند.
انتقال این پورهها در سنین اولیه انجام نشد زیرا امکان آسیب دیدن آنها وجود داشت. علت جداسازی پورهها قبل از بلوغ، جلوگیری از خطا در شمارش تعداد پورههای تولیدی توسط افرادی که بالغ خواهند شد، بود. پس از بلوغ، دوره رشد و نمو٢ محاسبه شده و تعداد پورههای تولیدی توسط هر شته بالغ تا انتهای عمر، ثبت گردید. پورههایی که روزانه تولید میشد توسط قلم مو از قفس گیرهای حذف میشد.
ب- زنبور پارازیتوئید
آزمایشات در دمای ١±٢٥ درجه سانتیگراد، رطوبت ٥±٦٠ و دوره نوری ١٦ ساعت روشنایی و ٨ ساعت تاریکی، انجام شد.
1. Clip cage 2. Developmental time
٧٨٧
حسینی قرالری و همکاران: مقایسه پارامترهای جمعیت پایدار شته ...
زنبورهای D.rapae، بر روی شته مومی کلم در اتاق رشد پرورش داده شدند. برای انجام این آزمایشات ابتدا تعدادی شته مومیایی که همزمان پارازیته شده بودند از گلدانهای مخزن برداشته و در داخل پتری شیشهای قرار داده شدند تا زنبورهای بالغ از آنها خارج گردند. زنبورها پس از خروج از بدن میزبان با عسل و آب مقطر تغذیه شدند. تعداد ١٦ عدد زنبور ماده جفتگیری کرده با عمر حداکثر ٢٤ ساعته از کلنی زنبور جداسازی گردید. برای تغذیه زنبور از عسل استفاده شد، بدین منظور یک تکه نوار چسب بر روی کاغذی چسبانده شده، و حاشیههای آن بریده شد، سپس با کاردک، یک لایه نازک بر روی آن کشیده شد. در حین کشیدن عسل باید دقت لازم را انجام داد تا قطرات عسل ایجاد نشده و مانع فعالیت زنبورها نگردد. ظروف آزمایش به ابعاد ١٤×٤×٨ سانتیمتر بوده و دارای ٦ سوراخ جهت تهویه بودند که با تور ارگانزا پوشیده شده بودند.
بر روی درب این ظروف ٣ سوراخ تعبیه گردید که از یکی برای قراردادن لوله آزمایش حاوی آب مقطر و از دو تای دیگری برای وارد و خارج نمودن برگهای حاوی پورهها و نیز قرار دادن نوارهای عسل استفاده گردید. این دو سوراخ توسط چوبپنبه پلاستیکی نمره سه مسدود شدند. دور در ظروف نیز با چسب حرارتی مسدود شد تا از فرار احتمالی و یا باز شدن ناگهانی آن در حین تعویض پورهها و نوارهای عسل، جلوگیری گردد.
روزانه به تعداد مساوی (٢٠ عدد) پوره سن دو در اختیار هر یک از زنبورهای ماده قرار داده شد تا زمانی که آخرین زنبور زنده نیز بمیرد. از همان آغاز کار، یک زنبور نر نیز با زنبور ماده رهاسازی شد و در صورت مرگ زنبور نر یک زنبور نر دیگر جایگزین گردید. هر تکرار به مدت ٢٤ ساعت در اختیار زنبور ماده قرار داشت و بعد از آن برگ حاوی پورهها خارج شده و به درون قفس گیرهای موجود بر روی بوته کلم منتقل شدند.
پورهها در این وضعیت نگهداری شدند تا زمانی که افراد مومیایی شده معلوم شده و میزان پارازیتیسم تعیین گردد. در مدت زمان آزمایش برخی از پورهها برگ را ترک میکردند که در نهایت با قلم موی مرطوب جمع آوری میشدند و دقت لازم مبذول میگردید تا آسیبی به آنها وارد نشود.
