بخشی از مقاله
چکیده
زنبور پارازیتوئید تخم - Trichogramma brassicae - ، پارازیتوئید تخم انواع پروانههاست که در ایران از سال1353پرورش آن آغاز شده و به طور عمده در شمال کشور علیه کرم ساقه خوار برنج رهاسازي میشود. یکی از میزبانهاي مناسب براي پرورش انبوه این زنبور، تخم شبپره آرد - - Ephestia kuehniella است. اما این که تخمهاي مورد استفاده باید چه ویژگی و شرایطی داشته باشند تا حداکثر میزان پارازیتیسم زنبور حاصل شود نیاز به بررسی دارد. در این تحقیق روند تخمریزي میزبان، تاثیر وجود کرك میزبان روي تخم، اثر ماندگاري تخم در یخچال و تاثیر مدت دوره سرمادهی بر میزان پارازیتیسم زنبور بررسی شد. تخم ها به مدت 24 ساعت در اختیار این زنبورها قرار داده شد و تخمهاي پارازیته شده شمارش و ثبت شدند.
بررسی ها نشان داد با فازایش سن ماده تعداد تخم کاهش اما وزن تخم گذاشته شده به تدریج افزایش میابد با این حال اختلاف معناداري در اندازه و وزن تخم ها مشاهده نشد و تخم ها یکسان تلقی شدند. نتایج نشان داد تخم-هاي کركدار نسبت به تخمهاي بدون کرك به میزان بیشتري پارازیته میشوند. طبق نتایج، فیریز کردن تخمهاي تازه به مدت 24 ساعت علاوه بر اینکه از خروج لاروها و مشکلات ناشی از آن جلوگیري میکند، تاثیر چندانی در کاهش پارازیتیسم ندارد. اما هرچه مدت زمان سرمادهی تخمها بیشتر شود از کیفیت تخمها براي پارازیتیسم کاسته میشود.
واژهاي کلیدي: زنبور پارازیتویئد تریگوگراما، میزان پارازیتیسم، بید آرد، کیفیت تخم
مقدمه
امروزه امنیت غذایی و سلامت اجتماعی از چالش هاي مهم پیش روي بشر است. نیاز به تهییه غذاي کافی و سالم همراه با کاهش تخریب محیط زیست، ذهن پژوهشگران و سیاستگذاران بسیاري را به خود معطوف کرده است. اگرچه تولید غذاي کافی از هر طریقی ممکن است اما ضرورت توجه به سلامتی جامعه و حفظ منابع، محدودیتهاي شدیدي را پیش روي تولید کنندگان قرار داده است. کشاورزي پایدار، سامانهاي است که ضمن مدیریت صحیح در استفاده از منابع براي تامین نیازهاي غذایی بشر، کیفیت محیط زیست و ذخایر منابع طبیعی را افزایش می دهد. این سامانه از نظر اقتصادي پویا بوده و مواد غذایی حاصل از آن، اثر سوء بر زندگی بشر ندارد و در حفظ و مراقبت از منابع براي نسلهاي آینده نیز کوشش شده است .[2,6] یکی از محورهاي اصلی در کشاورزي پایدار چگونگی مدیریت آفات و بیماريهاي گیاهی است که هر ساله خسارات قابل توجه به محصولات کشاورزي وارد می سازند و در برخی موارد ناقل بعضی از بیماريها به انسان نیز هستند .[15] امروزه یکی از روش هاي اصلی مدیریتی آفات که مطابقت زیادي با اهداف توسعه کشاورزي پایدار دارد، کنترل بیولوژیک است که می تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند به منظور تولید غذاي کافی و سالم براي بشر به کار گرفته شود.
کنترل بیولوژیک دانش کاربردي استفاده از روابط زیستی بین موجودات زنده در جهت تامین اهداف بشر براي مقابله با خسارت آفات است. در حال حاضر در حدود 180 گونه از عوامل کنترل بیولوژیک به صورت تجاري در بیش از 100 شرکت تولید کننده در آمریکاي شمالی [10] و تعداد زیادي از این عوامل در اروپا تولید میشوند .[11] در این بین زنبور تریکوگراما از نظر کارایی[14] ، فن آوري تولید انبوه و وسعت کاربرد در جایگاه ممتازي قرار دارد.[1]
این حشره مفید استعداد بی نظیري در سازگاري نسبت به شرایط مختلف کلیمایی دارد به طوري که جنس Trichogramma به عنوان مهمترین و برزگترین جنس خانواده Trichogrammatidae داراي انتشار جهانی بوده و از گرمترین بیابان ها تا مناطق قطبی کره زمین انتشار و فعالیت دارد. [13, 5, 12] این ویژگیها باعث شده تا در ایران نیز این زنبور مورد توجه ویژه قرار گیرد و به صورت انبوه پرورش یافته و علیه آفاتی مثل کرم ساقه خوار برنج، کرم گلوگاه انار و سایر آفات راسته پروانه ها به صورت اشباعی رها سازي شود .[9]
از عوامل اصلی موفقیت یک برنامه کنترل بیولوژیک در مزارع کیفیت زنبور تولیدي در انسکتاریوم1 است. عوامل متعددي می توانند ویژگیهاي زیستی زنبورهاي تریکوگراما را تحت تاثیر قرار دهند که از مهمترین این عوامل می توان به گونه میزبان، سن تخم میزبان و شرایط فیزیکی محیط زندگی اشاره کرد . [16] طبق تحقیقات انجام شده براي پرورش انبوه این زنبور در ایران از گونه هاي میزبان واسط بید آردEphestia kuehniella Zeller و بید غلات Sitotroga cerealella Olivier استفاده می شود که این زنبور با تخم هاي بید آرد سازگاري بیشتري و کیفیت بهتري دارد. اگر تخم هاي میزبان را به صورت یک بستر یا محیط غذایی براي رشد و نمو زنبور در نظر بگیریم اندازه و کیفیت تخم میزبان مورد نظر تاثیر قابل توجهی میتواند بر شایستگی هاي زنبور داشته باشد .[4]
این مهم میتواند باعث اختلاف و تفاوت در ترجیح و انتخاب تخمهاي میزبان با کیفیت متفاوت توسط این زنبور و تخمریزي در آنها گردد. در این پژوهش به بررسی ترجیح تخم ریزي زنبور پارازیتوئید تخم Trichogramma brassicea Bezd در تخمهایی از میزبان واسط بید آرد E. kuehniella Zeller که شرایط کیفی و کمی متفاوت داشت پرداخته شد. در این پژوهش تلاش شده تا تخمهاي میزبان واسط براي پرورش این زنبور بعد از تخمریزي از ابتدا و مرحله به مرحله براي مناسب ترین ترجیح تخم ریزي از سوي زنبور تریکوگراما بررسی گردد.
مواد و روش ها
جمع آوري و پرورش زنبور تریکوگراما
جمع آوري زنبور تریکوگراما از طریق تلهگذاري در سطح مزارع برنج شهرستان بابلسر صورت گرفت. ابتدا تله هاي حاوي تخمهاي میزبان واسط بید آرد آماده و در سطح مزارع برنج جاگذاري شد. این تله ها به مدت 4 روز در سطح مزارع باقی مانده، سپس جمع آوري و به آزمایشگاه منتقل شد و در دماي 25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 60 درصد نگهداري شد. زنبورهاي خارج شده از این تله ها جمع آوري و شناسایی شدند. براي پرورش این زنبور از میزبان واسط بید آرد استفاده شد. تخم هاي تازه بید آرد از بالغین ماده جمع آوري و روي کارت-هاي سفید رنگی - پَچ - 2 در اختیار زنبور قرار می گرفت. تخم هاي پارازیته شده تا زمان ظهور زنبورهاي جدید در دما 25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 60 درصد در اتاقک رشد نگهداري شدند.
بید آرد
کلنی بید آرد از کلنی مادر موسسه تحقیقات صنعتی شهریار تامین شد. غذاي مورد استفاده براي پرورش این پروانه شامل آرد و سبوس گندم همراه با 3 درصد مخمر بود. بالغین ظاهر شده در ظروف لاروي به منظور جمع آوري تخم به درون قیفهاي که از طرف گشاد آن با توري مش بالا محصور بود منتقل شد. هر روز ظرف هاي زیر قیف مشاهده و تخم هاي گذاشته شده جمع آوري می شد.
مقایسه روند تغییرات وزنی و عددي تخمریزي در حشرات نوظهور 20 جفت حشرات بالغ بید آرد یک روزه جفت گیري نکرده به صورت جداگانه به ظروف تخم ریزي مخصوص منتقل شد. در هر روز ظروف بررسی شده و تخمهاي گذاشته شده جمعآوري، شمارش و با ترازوي فوق حساس - با حساسیت10-6 گرم - وزن شدند سپس تخم هاي ابتدا و انتهاي دروه تخم ریزي از نظر تغییرات وزنی و عددي مقایسه گردیدند.
بررسی عکس العمل زنبور تریکوگراما به وجود کرك روي تخم میزبان
بر اساس نتایج حاصله از آزمایش اول ، آزمایش دوم شامل دو تیمار بود که به منظور بررسی عکس العمل زنبورها نسبت به وجود کركهاي میزبان انجام شد. تیمار A شامل تخم تازهاي بود که بعد از جمع آوري تمیز شده و کركهاي حشره بالغ بید آرد از آن جدا سازي شد و تیمار B که شامل تخم هاي بود که بعد از جمع آوري به همان صورت همراه با کركهاي افراد متصل به آن در اختیار زنبور تریکوگراما قرار داده شد. پس از ثبت داده ها، رابطه میان پارازیتیسم و وجود کرك روي تخم میزبان بررسی شد.
اثر ماندگاري تخم میزبان بر پارازیتسم زنبور
بر اساس نتایج حاصله از آزمایش دوم، آزمایش سوم که شامل دو تیمار بود با هدف بررسی اثر سن تخم میزبان و تاثیر مدت زمان نگهداري تخم میزبان در یخچال با دماي 4 درجه سلسیوس بر ترجیح تخم ریزي زنبور انجام شد. آزمایش با دو تیمار C شامل تخمهاي کركدار بید آرد که به مدت 20 روز در یخچال با دماي 4 درجه سلسیوس نگهداري شده و تیمار D که شامل تخمهاي کركدار بید آرد که به مدت 40 روز در یخچال با دماي 4 درجه سلسیوس نگهداري شد، صورت گرفت.
اثر مدت زمان سرمادهی به تخم میزبان بر پارازیتسم زنبور
به دلیل وجود رفتار همخواري3 در لاروهاي خارج شده از تخمهاي بید آرد و با توجه به نتایج آزمایشهاي دوم و سوم آزمایش چهارم با هدف بررسی تاثیر مدت زمان سرمادهی بر کیفیت تخمهاي میزبان زنبور تریکوگراما انجام شد. بر این اساس این آزمایش با دو تیمار E که شامل تخم کركدار بید آرد که به مدت یک روز در یخچالی با دماي -20 درجه سلسیوس نگه داري شد بود و تیمار F که شامل تخم کركدار بید آرد که به مدت 40 روز در یخچالی با دماي -20 درجه سلسیوس نگه داري شد بود انجام شد.همه مراحل آزمایش در آزمایشگاه اکولوژي و رفتار شناسی بخش حشره شناسی گروه گیاه پزشکی دانشگاه تهران انجام شد. آزمایشها در دماي 25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 60 درصد انجام گرفت. در این آزمایشها از 20 زنبور ماده جفت
