بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر سن نشاء و مقادیر پتاس بر خصوصیات مورفولوژیکی وابسته به ورس و صفات زراعی برنج رقم سنگ طارم، آزمایشی به فرم کرتهای خرد شده در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی واقع در شهرستان بهشهر در سال 1388 اجرا شد.
سه سن نشاء 20، 30 و 40 روزه به عنوان عامل اصلی و مقادیر 0، 60، 120 و 180 کیلوگرم در هکتار پتاس خالص به فرم کلرور پتاسیم که در دو مرحله و به میزان 50 درصد قبل از نشاءکاری و 50 درصد در زمان تشکیل اولین جوانه خوشه در غلاف مصرف شد، به عنوان عامل فرعی بودند.
نتایج نشان داد صفات طول، قطر و حرکت خمش میانگره 3 و قطر و حرکت خمش میانگره 4 و طول خوشه، تعداد کل پنجه، تعداد خوشه در متر مربع، درصد خوشهچههای پر، عملکرد دانه و شاخص برداشت دارای اختلاف معنیداری بودند.
با مصرف پتاس تا میزان 180 کیلوگرم در هکتار صفات طول میانگره 3، طول میانگره 4، قطر میانگره 3، قطر میانگره 4، حرکت خمش میانگره 3، حرکت خمش میانگره 4 و عملکرد دانه به طور معنیداری افزایش یافت. بیشترین تعداد خوشه در متر مربع تحت اثر متقابل نشاء 40 روزه × مصرف 60 کیلوگرم پتاس در هکتار و حداکثر عملکرد دانه تحت اثر متقابل نشاء 30 روزه × مصرف 60 کیلوگرم پتاس در هکتار حاصل گردید. با توجه به نتایج به دست آمده، سن نشاء 30 روزه به علت بالاترین عملکرد دانه، بیولوژیک و شاخص برداشت و کود پتاس به میزان 180 کیلوگرم در هکتار بهترین تیمار بودند.
مقدمه
برنج یکی از مهمترین محصولات کشاورزی دنیا است و بعد از گندم جایگاه دوم را از نظر تولید سالانه به خود اختصاص داده و غذای اصلی نیمی از مردم دنیا را تشکیل میدهد، مبدأ اولیه برنج را قاره آسیا و کشور هندوستان میدانند و کشت برنج دیم از حدود پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح رایج بوده است . - Chabra et al., 2006 -
ساساکی - Sasaki, 2004 - بیان نمود انتقال نشاءهای جوان به زمین اصلی علاوه بر سهولت در کاشت مکانیزه باعث افزایش فتوسنتز در طول دوره رشد گیاه میگردد و نشاءها با رقابت کمتری از عوامل محیطی مانند نور، مواد غذایی و غیره استفاده مینمایند و بر این اساس بهترین سن نشاء برنج برای جوانههای 2/3 تا 2/5 برگی میباشد.
آلام و همکاران - Alam et al., 2002 - گزارش کردند کمترین عملکرد دانه برای سن نشاء 21 روز حاصل شد و علت افت عملکرد به خاطر کاهش برخی از اجزای عملکرد مانند تعداد پنجه موثر در کپه، طول خوشه، تعداد کل خوشهچه و خوشهچههای بارور در خوشه، افزایش تعداد خوشهچههای غیر بارور در خوشه بود. آمیناخاتون و همکاران - Amina-Khatun et al., 2002 - در بررسی چهار سن نشاء 30، 45، 60 و 75 روز گزارش کردند با افزایش سن نشاء تا 45 روز ارتفاع گیاه افزایش یافت و بعد از آن کاهش نشان داد، همچنین بیشترین تعداد پنجه و تعداد خوشهچه در خوشه در سن نشاء 30 روز حاصل شد که با سن نشاء 45 روز از نظر تعداد خوشهچه در خوشه اختلاف آماری معنیداری نداشت و در سن 45 روز حداکثر تعداد پنجههای بارور به دست آمد. همچنین بیشترین عملکرد دانه در سن نشاء 45 روز و کمترین عملکرد دانه برای سن نشاء 75 روز حاصل شد.
افتخار و همکاران - Iftikhar et al., 2002 - در بررسی اثر سن نشاء روی خصوصیات زراعی برنج رقم باسماتی اظهار داشتند در سه سن نشاء 30، 40 و 50 روز بیشترین تعداد پنجه در کپه در سال 1997 برای سن نشاء 30 روز و در سال 1998 برای سن نشاء 40 روز به دست آمده است. با افزایش سن نشاء در هر دو سال تعداد پنجه در کپه کاهش نشان داد. بیشترین تعداد پنجه بارور در کپه در دو سال زراعی برای سن نشاء 40 روز و کمترین آن برای سن نشاء 50 روز به دست آمد. در این آزمایش عملکرد دانه از نظر آماری تحت اثر سن نشاء قرار نگرفت، ولی با افزایش سن نشاء عملکرد دانه کاهش یافت و حداکثر عملکرد دانه برای سن نشاء 40 روز حاصل شد.
عنصر پتاسیم بر خلاف نیتروژن و فسفر اثر قطعی و مشخصی در پنجهزنی گیاه برنج نداشته ولی موجب افزایش تعداد خوشهچهها در هر خوشه شده و درصد خوشهچههای پر و وزن هزار دانه را بالا میبرد - Dobermann and . - Fairhurst, 2000 در یک آزمایش در پنجاب هندوستان، کاربرد 100 کیلوگرم پتاس در هکتار باعث افزایش تعداد
پنجهها و وزن هزار دانه و در نتیجه عملکرد دانه شد . - Kolar and Grewal , 1989 - آزمایش انجام شده در چین
نشان داد که کاربرد 112 کیلوگرم اکسید پتاسیم در هکتار عملکرد دانه برنج را افزایش داد .
نتایج تحقیقات در مناطق مختلف نشان داده است که میانگین پاسخ برنج به کاربرد پتاس در بنگلادش، چین، هندوستان و فیلیپین به ترتیب 7/6، 9/3، 4/6 و 6/4 کیلوگرم شلتوک به ازای هر کیلوگرم کابرد پتاس بود - Mahapatra and - Prasad, 1970، و در شالیزارهای مازندران 3 الی 23 کیلوگرم شلتوک بود - ملکوتی و همکاران، . - 1380 پتاس از نظر آماری بر پنجهزنی برنج تاثیری نداشت - Wilson et al., 1996 - ، ولی این عنصر تاثیر مثبت آشکاری بر تعداد خوشهچه در خوشه داشت
پتاس موجب افزایش درصد خوشهچههای پر شده در هر خوشه شد و کمبود آن موجب عقیمی دانههای گرده در مرحله آبستنی و در نتیجه کاهش تعداد خوشهچههای پر شده گردید . - De Detta and Mikkelsen, 1985 - با توجه به میزان پتاس قابل دسترس موجود در خاک، افزودن سطوح مختلف کود پتاس اثر معنیداری بر شاخص برداشت، عملکرد دانه، تعداد خوشه در واحد سطح، وزن هزار دانه، تعداد پنجه و ارتفاع گیاه نداشت اما باعث افزایش معنیدار تعداد و درصد خوشهچه پر در خوشه شد - اصفهانی و همکاران، . - 1384 ایکبال و همکاران - Iqbal et al., 1991 - ، پراساد و پراساد - Prasad and Prasad, 1997 - ، داهاتوند - Dahatonde, 1995 - و ویلسون و همکاران - Wilson et al., 1996 - ، بیان کردند
با توجه به میزان پتاس قابل دسترس موجود در خاک، افزودن سطوح مختلف کود پتاس تاثیر معنیداری بر عملکرد
دانه نداشت. لذا با توجه به اهمیت کود پتاس و سن نشاء بر رشد و تولید محصول برنج، این بررسی به منظور تعیین اثر سن نشاء و مقادیر پتاس بر خصوصیات مورفولوژیکی وابسته به ورس و صفات زراعی برنج رقم سنگ طارم اجرا شد.
مواد و روشها
به منظور بررسی اثر سن نشاء و مقادیر پتاس بر خصوصیات مورفولوژیکی وابسته به ورس و صفات زراعی برنج رقم سنگ طارم، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی واقع در شهرستان بهشهر با عرض جغرافیائی 36 درجه و 37 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 53 درجه و 11 درجه شرقی با ارتفاع 13/5 متر از سطح دریا در سال 1388 اجرا شد. خاک محل آزمایش لوم رسی بود. نمونهبرداری خاک قبل از کاشت از عمق صفر تا 30 سانتی متر انجام شد که دارای pH برابر 7/3، هدایت الکتریکی 0/22 میلیموس بر سانتیمتر، ماده آلی برابر 2/46 درصد و غلظت فسفر و پتاس قابل جذب به ترتیب برابر با 33/8 و 234 میلیگرم در کیلوگرم و نیتروژن کل آن برابر 0/5 درصد بود. شرایط آب و هوایی محل آزمایش مطابق جدول 1 بود.
جدول -1 شرایط آب و هوایی محل آزمایش در طول دوره رشد برنج
آزمایش به فرم کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. سن نشاء 20،
30 و 40 روزه به عنوان عامل اصلی و مقادیر پتاس در چهار سطح شامل 0 ، 60، 120 و 180 کیلوگرم در هکتار
