بخشی از مقاله
چکیده:
هدف این تحقیق بررسی رابطه شهرنشینی و صنعتی سازی بر تقاضای انرژی با استفاده از روش هم انباشتگی یوهانسون-جوسلیوس، مدل تصحیح خطای برداری و علیت تودا- یاماموتو در بازه زمانی - 1357 تا - 1389در ایران میباشد.نتایج برآورد الگوی بلندمدت نشاندهنده تأثیر مثبت شهرنشینی و صنعتی سازی بر تقاضای انرژی میباشد. نتایج آزمونهای علیت نیز نشاندهنده رابطه علی یک طرفه از مصرف انرژی شهرنشینی و یک رابطه علی یک طرفه از صنعتی سازی به تقاضای انرژی میباشد.
کلمات کلیدی: شدت انرژی، شهرنشینی، الگوی خطای تصریح برداری، ایران
مقدمه:
طی دو دهه اخیر از انرژی به عنوان یکی از عوامل مهم تولید نامبرده میشود که در کنار سایر عوامل تولید نظیر کار، سرمایه و مواد اولیه نقش تعیینکنندهای در حیات اقتصادی کشورها به عهده دارد. لذا مطالعات روند تحولات ساختار سیستم انرژی، بررسی نوسانات مصرف و شدت انرژی از جمله مواردی میباشد که از اهمیت خاصی برخوردارند. با توسعه و پیشرفت اقتصادی، اهمیت انرژی به طور قابلتوجهی افزایش مییابد. بالا بودن شدت مصرف انرژی در تولید محصولات صنعتی پدیدهای است که کشورهای در حال توسعه ازجمله ایران با آن روبه رو هستند تاریخ تحولات انرژی نشاندهنده این امر مهم است که انرژی به یک عامل سیاسی در روابط بینالمللی مبدل شده و کشورهای عمده صادرکننده آن، هرگز نتوانستهاند از تأثیر سیاسی آن بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود به دور باشند. لذا اهمیت این موضوع برای کشورهای صاحب انرژی جهان سوم، دو چندان بوده و شناسایی انرژی و مسائل مربوط به آن از جمله تأثیرات انرژی در تولید و رشد اقتصادی کشورهای صنعتی و همچنین روند شدت انرژی میتواند راهگشای برخی از مشکلات آنها باشد.
رشد شهرنشینی در جهان عمدتاً پس از انقلاب صنعتی و ابتدا از کشورهای اروپایی و سپس از کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه نمایان شد. ایران نیز طی سالهای گذشته، شاهد رشد سریع شهرها و افزایش جمعیت شهری بوده است. یکی از موارد رشد و توسعه شهرنشینی مهاجرت جمعیت روستایی به سمت مناطق شهری به علت وجود شکاف درآمدی و گسترش صنعت، سبب شده که تقاضای انرژی در کشور افزایش یابد با توجه به گسترش سریع جامعه شهرنشینی، پویایی صنعتی سازی و از طرفی افزایش سرسامآور مصرف انرژی در ایران طی سالهای اخیر نیاز مبرم به مطالعه ارتباط بین شهرنشینی، صنعتی سازی با تقاضای انرژی در ایران برای سیاستگذاریهای بلندمدت احساس میشود. .
مبانی نظری و مطالعات پیشین:
فرآیند شهرنشینی در کشورهای صنعتی و توسعهیافته، همگام با روند تحولات تاریخی و هماهنگ با توسعه بخش صنعت بوده است. عدم وجود این نوع هماهنگی و رشد سریع تر شهرنشین در کشورهای در حال توسعه سبب شده است تا توسعهی اقتصادی سالم و پویا شکل نگیرد. شهرنشینی شتابان، پیامدهای گوناگونی دارد که در نهایت مجموعه از بحرانهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی را به وجود میاورد - محمدحسن فطرس - . تجربه کشورهای در حال توسعه حاکی از آنست که پدیده شهرنشینی، حاصل تأخیر در روند صنعتی شدن بوده است.
پس به عبارتی دیگر یکی از مهمترین پدیدههای جمعیتی حاصل از توسعه اقتصادی و صنعتی شدن، رشد سریع شهرها و جمعیت شهرنشینی است و مهمترین عاملی که موجب مهاجرت جمعیت و نیروی کار روستایی میشود، تمرکز کارخانه و شرکتهای تولیدی است که در مراکز شهرها مستقرشدهاند شهرنشینی فرآیند انتقال جمعیت و نیروی کار کشور از مناطق روستایی به مناطق شهری بوده و عمدتاً شامل ورود کشاورزان به شهر و اشتغال آنان در بخش صنعت و همچنین مشاغل خدماتی مرتبط با آن میشود.
شهرنشینی که در پی صنعتی شدن یک کشور صورت میگیرد، یکی از ویژگیهای عمده توسعه اقتصادی است را از یک حالت محلی که تولیدات آن با استفاده از فناوریهای قدیمی و بر پایههای انرژیهای تجدید ناپذیر صورت میگیرد، به یک جامعه با مقیاس بزرگتر تبدیل میکند که از فناوریهای قوی تر و تخصصی تربهره برده و معمولاً با استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر به امر تولید میپردازد. تغییر در مصرف انرژی، نتیجه معرفی فعالیتهای تولیدی جدید و کاهش نسبی فعالیتهای قدیمی است.
اما بهروز شدن تکنولوژی تولید، موجب تغییرات دیگری در مصرف انرژی میشود که نمیتوان آنرا مستقیماً به صنعتی شدن نسبت داد. این در حالی است که چنین تغییراتی در مصرف انرژی، به فرایند شهرنشینی که برای تسهیل تغییرات صنعتی ضروری است، نسبت داده میشوند. بزرگتر شدن مقیاس تولید در فعالیتهای جدید انرژی بر و تمرکز جمعیت در شهرها، عواملی هستند که باعث بالا رفتن بیرویه مصرف انرژی میشوند. در ضمن ارائهدهندگان کالاها و خدمات تجاری و صنعتی در سطح شهرها نیازمند مصرف بیشتر سوخت و سایر انرژیهای مورد نیاز تولید هستند و افزایش درآمد سرانه حاصل از صنعتی شدن، یکی دیگر از عواملی است که تقاضای فرآوردههای انرژی و خدمات تولیدی انرژی بر را افزایش میدهد.
در مورد ارتباط میان شهرنشینی و صنعتی سازی بر تقاضای انرژی، مطالعات تجربی متعددی در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه صورت گرفته است به برخی پژوهشهای نزدیک به این موضوع اشاره میکنیم؛
در این پژوهش به بررسی ارتباط میان مصرف انرژی و سطح شهرنشینی طی سالهای 1352-1385 با رویکرد VAR پرداختهاند. یافته تحقیق حاکی از آن است که در کوتاه مدت رابطه یک سویه از مصرف کل انرژی به شهرنشینی وجود دارد، این در حالی است که در بلندمدت، مصرف کل انرژی با سطح انرژی رابطه دو سویه دارد.
رابطه علی مصرف انرژی، جمعیت شهرنشین و آلودگی محیطزیست در ایران طی سالهای 1350-1385 با استفاده از رویکرد اقتصادسنجی تودا -یاماموتو جهت علیت بین مصرف انرژی، شهرنشینی، رشد اقتصادی و انتشار دی اکسید کربن را بررسی کردهاند. یافتههای تحقیق، رابطه علی مصرف انرژی، شهرنشینی و تولید ناخالص داخلی به نشر دی اکسید کربن وجود دارد هم چنین، رابطهای علی از مصرف انرژی به تولید ناخالص داخلی و اثر جمعیت شهرنشین به تولید ناخالص داخلی وجود دارد.
در مطالعهای تحت عنوان بررسی تأثیر شدت انرژی و گسترش شهرنشینی بر تخریب محیطزیست در ایران با استفاده از روش تحلیل هم جمعی طی دوره 1346-1385 مورد پژوهش قرار گرفته است.
از یافته تحقیق، تأیید فرضیه منحنی زیستمحیطی کوزنتس در ایران برای دوره مورد بررسی است، به این معنی که رشد اقتصادی با افزایش مصرف انرژی باعث افزایش آلودگی هوا شده است، اما با تداوم رشد که از جمله بهبود روشهای استفاده از انرژی را موجب شده، کاهش شدت انرژی را در پی داشته و میزان آلودگی هوا به آهستگی رو به نقصان گذاشته است.
