بخشی از مقاله
چکیده
جمعیت شهرنشین روزبروز به دلایل مختلف مهاجرتی افزایش پیدا می کند که این امرباعث میشود تا مدیران و برنامه ریزان شهری با تدبیری ویژه درپی رفع نیازهای شهرنشینان باشند از انجا که هرشهر ظرفیت و گنجایش خاصی برای شهرنشینان خواهد داشت بنابراین محیط شهری دربرابر سیل عظیم جمعیت انسانی زانو خم کرده و برای پاسخ به نیازهای ساکنین درمانده خواهد ماندهمین امر موجب شده که فشاری مضاعف برروی محیط زیست شهری وارد شده و مشکلات عدیده ای ازجمله ترافیک سنگین عدم ارایه امکانات و تسهیلات مناسب برای شهروندان بیکاری بزهکاری جنایت و ... را درپی خواهد داشت اینجاست که باید برنامه ریزان شهری مدیران شهری ودولت با برنامه ای دقیق سیاست های توسعه پایدارشهری را دنبال کرده تا بتوانند محیط زیستی با کیفیت مطلوب را برای ساکنین شهرها مهیا سازند . این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش توسعه شهرنشینی در ناپایداری محیط زیست شهر کرمانشاه می پردازد. نتایج نشان داد که :
- 1 پیدایش و پویایی شهر کرمانشاه ناشی موقعیت ارتباطی شهر کرمانشاه بوده است.
- 2 شهر کرمانشاه رشد سریعی جمعیتی را در دهههای اخیر پشتسر گذاشته است.
- 3 بیشترین رشد و توسعهی فیزیکی شهر کرمانشاه ناشی از شرایط بهوجود آمده پس از انقلاب اسلامی بوده است.
- 4 در جریان این توسعهی فیزیکی بیش از 10 هزار هکتار از زمینهای کشاورزی و باغ با تغییر کاربری به زیر ساختوساز رفته و از بین رفته است.
کلید واژه ها: توسعه شهری، شهر کرمانشاه، محیط زیست
-1مقدمه
در قرن حاضر گرایش به شهرنشینی در اکثر کشورها مشاهده میشود بهطوری که درحال حاضر جمعیت شهرنشین جهان به بیش از 50 درصد از کل جمعیت کرهی زمین رسیده است و پیشبینی میشود که در سال 2025 این میزانبه 61,1 درصد بالغ شود - شایان و همکاران، 1387، - 23 این گرایش اخیر به شهرنشینی باعث رشد و توسعهی فیزیکی شهرها در ایران شده است این رشد فیزیکی سکونتگاههای انسانی کاملا تحت تاثیر عوامل محیطی بهویژه توپوگرافی، ژئومورفولوژی و زمینشناسی میباشد که برای این پدیده ضرورت برنامهریزی نظاممند را میطلبد ژئومورفولوژیستها با پژوهش در مورد اشکال و فرایندهای سطح زمین و هرگونه فعالیتی که این اشکال زمین را تغییر دهد و موجب حرکت و جابجایی مواد یا تغییر کمی و کیفی انرژی جنبشی شود به بررسی آن پرداخته و در این خصوص ژئومورفولوژی شهری با درک متقابل فرایندهای شهری و ژئومورفولوژی و با آگاهی و استانداردسازی برای شهرها بهدنبال کاهش خسارت میباشد
- مقیمی، . - 1386 شهر کرمانشاه نیز در جریان این رشد قرار گرفته و بهعنوان دومین شهر پرجمعیت منطقهی غرب و شمال غرب بعداز تبریز است در میان شهرهای کشور در ردهی نهم جمعیتی قرار دارد جمعیت این شهر از سال 35 تا 85 در طول دورهی پنجاه ساله بیش از 5 برابر شده است. در نتیجهی افزایش جمعیت شهر و نیاز این جمعیت روبه تزاید به فضای زیستی و عملکردی بیشتر، موجب گسترش تدریجی سطح شهر شده است. از آنجایی که شهر کرمانشاه در ناهمواریهای پایکوهی واقع شده جهت عمدهی توسعهی شهر باتوجه به محدودیت توپوگرافیک در راستای شمالی و جنوبی صورت گرفته که به تبع آن مشکلات و محدودیتهایی طبیعی را به همراه داشته است. که در این پژوهش به بررسی روند توسعهی فیزیکی و سمتوسوی شهر طی دورههای مختلف میپردازیم.
-1-1طرح مسأله
شهرنشینی و توسعه شهری از مهمترین پدیدههای دوران اخیر به شمار میآید. رشد سریع شهرها در کشورهای رو به توسعه، مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی فراوانی را پدید آورده است، از قبیل مشکلات مسکن و نارسایی خدمات شهری، ایجاد حاشیهنشینی، زاغهها و مساکن غیرقانونی، آلودگی هوا و... - پوراحمد و همکاران، - 29 :1388، بروز بحرانهای محیطی در شهرها از مسائلیاند که امروزه نه تنها برای دانشمندان مسائل اساسی به شمار میروند، بلکه شهروندان و آحاد جامعه نیز روزانه با آن مواجهاند و محدودیتهای محیطی را به طور مستقیم درک میکنند - جمعهپور، . - 6 :1392 همچنین حاشیهنشینی نیز به عنوان یک معضل اجتماعی مورد توجه جامعهشناسان شهری و سایر علوم مربوط به شهرسازی قرار گرفته است. آمارهای موجود حکایت از آن دارد که قریب 20 الی 30 درصد ساکنین کلانشهرها در سکونتگاههای ناهنجار زندگی کرده و دست به گریبان معضلات خاص محلات فوق میباشند - ربانی، . - 94 :1388
-2-1اهمیت و ضرورت
شناخت عوامل موثر در گسترش و توسعه فیزیکی شهرهای کوچک به درک چگونگی رشد و توسعه ی شهری کمک شایانی می نماید. در این رشد بررسی نشان داده می شود که چه عواملی در نقش جاذبه های شهری موجب رشد افقی و فیزیکی شهرها می شود و بالعکس عامل دافعه ی بخش های دیگر شهری که از رشد فیزیکی به هر دلیلی جا مانده اند را مشخص می کند و این امر ضرورت انجام این پژوهش را روشن می سازد.
-3-1هدف پژوهش
هدف اصلی پژوهش بررسی تاثیرات توسعه فیزیکی شهری در شهر کرمانشاه در ناپایداری محیط زیست می باشد.
-4-1پیشینه پژوهش
ریچاردبارو و همکاران - 1992 - نقش تغییرات جمعیت در استفاده اراضی در کشورهای در حال توسعه را بررسی کردند و نتیجه گرفتند که فرایندهای جمعیتی روی تخریب اراضی موثر هستند. لروی - 1993 - اثرات جمعیت، رشد، توزیع و الگوی پراکنش جمعیت را روی آب در دسترس بررسی کرده و تثبیت جمعیت، حفاظت آب و استفاده بهتر از آب را یکی از موثرترین راهکارهای مدیریت آب نام بردهاند. وستی از دانشگاه میشیگان - 1995 - ارتباط بین فقر روستایی و محیط زیست را در کشورهای در حال توسعه بررسی کرد و فقر سرمایه- گذاری و ارتباط آن را با ابعاد دیگر فقر نشان داد. جانهس از بانک جهانی - 1996 - اثرات فقر و رشد جمعیت را روی تخریب منابع طبیعی در کلمبیا بررسی کردند و نتیجه گرفتند که اثر فشار جمعیت روی منابع طبیعی پایدار کمتر از نظام سیاسی حاکم بر آنها نمی باشد.
کانچان کوپرا - 1996 - ، جابجایی جمعیت و تخریب محیط زیست و نقش اصلاحات مالی را بررسی کرد. این بررسی در منطقه خشک و نیمه خشک غرب هند انجام پذیرفت. در داخل ایران نیز مطالعات مربوط به محیط زیست با روند سیاستهای افزایش جمعیت مورد توجه قرار گرفت. تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد تا کنون مطالعهای در مورد تهدیدات زیست محیطی ناشی از حومهنشینی به خصوص در شهر کرمانشاه انجام نشده است ولی مطالعات مشابه وجود دارد که در این رابطه میتوان به مطالعات زیر اشاره کرد:
