بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت حفظ سلامت اکوسیستم های آبی در جهت حفظ محیط زیست، پایش و بررسی روند سلامت رودخانه ها ضروری می باشد. لذا در این مطالعه با تکیه بر تعیین کیفیت آب رودخانه طالقان که از مهم ترین رودخانههای حوزه طالقان است، مبادرت به سنجش و پایش فاکتورهای فیزیکوشیمیایی نموده شده است. با توجه به اثرگذاری سد به عنوان سازه ای انسان ساز بر کیفیت آب ها، این مطالعه بین پنج ایستگاه قبل و پنج ایستگاه بعد از سد صورت گرفته است.
با توجه نتایج به دست آمده از عوامل فیزیکوشیمیایی، اختلاف معنی داری بین مقدار این فاکتورها قبل و بعد از سد و همچنین بین ایستگاه ها وجود دارد که اثر گذاری سد را در کیفیت فیزیکوشیمیایی آب رودخانه نشان می دهد و همچنین موید ورود آلاینده ها از شاخه های ورودی به رودخانه می باشد. به طور کلی با تکیه بر فاکتورهای محیطی می توان عنوان نمود که کیفیت آب رودخانه طالقان نسبتا پاک برآورد شد و هنوز سلامت کیفی رودخانه برقرار است.
-1 مقدمه
تغییرات جهانی، افزایش جمعیت، صنعتی شدن و توسعه صنعت کشورها در حال حاضر پیآمدهای منفی بسیاری را روی اکوسیستم های طبیعی به ویژه اکوسیستم های آبی به دنبال داشته است. متاسفانه رودخانه ها در میان اکوسیستم های مختلف به دلیل فعالیتهای شهری، کشاورزی و صنعتی بیشترین آسیب را متحمل شده اند . - 1 - به دلیل گسترش روز افزون صنایع و توسعه ی شهرها، ورود فلزات سنگین به محیط زیست نیز افزایش یافته است.
به همین جهت روز به روز بر اهمیت پایش و کنترل آلودگی محیط زیست افزوده می شود . - 2 - یکی از بهترین روش های عملی و به صرفه اقتصادی جهت تعیین سلامت اکولوژیکی آبها و تعیین اینکه آیا فعالیت های انسانی موجب کاهش کیفیت آب ها می شود، ارزیابی و پایش فیزیکو شیمیایی می باشد
اما اهمیت چنین بررسی زمانی مشخص می شود که به این اصل توجه داشته باشیم که با داشتن دو مولفه ی حال و گذشته، که یک سوی یک معادله را تشکیل می دهند، می توان سوی دیگر معادله که آینده می باشد را پیش بینی نمود.
هرچه پژوهش ما فراگیر تر و دقیق تر باشد، آینده را با صحت بالاتری می توان پیش بینی کرد. واضح است که پیش بینی شرایط آینده ی منطقه ی مورد بحث به راهکارهای مدیریتی منجر خواهد شد که حرکت در راستای چارچوبی مدون و پیگیری آن، از وقوع فجایع محیط زیستی در آینده که بر زندگی و بقای انسانها نیز تاثیر گذار می باشند، جلوگیری نمود.
رودخانه طالقان کرج به دلیل تامین بخشی از آب شرب پایتخت، عملیات شن برداری، ساخت و سازهای عمرانی، استفاده های کشاورزی و شیلاتی و همچنین ورود آلودگی های صنعتی و فاضلاب های شهری دچار آسیب های شدیدی شده است. پس هدف از این پژوهش بررسی میزان آلودگی و کیفیت رودخانه طالقان با استفاده از شاخص های محیطی و مقایسه آن با استانداردهای قابل قبول می باشد.
- 2 مبانی نظری
در این قسمت اصلاحات به کار برده شده در این مقاله توضیح داده شده است:
ارزیابی فیزیکوشیمیایی: در مورد آلودگی نهرها و رودخانهها، که مورداستفاده برای مصارف کشاورزی، تخلیه فاضلابهای صنعتی و خانگی، آبزیپروری و ماسهبرداری، قرارگرفته اند، مطالعات بسیاری انجام شده، بر این اساس از راههای تشخیص کیفیت آب اندازهگیری عوامل فیزیکی و شیمیایی آن است . - 4 - هرگاه محیط آبی مانند رودخانه تحت تأثیر فشارهای جانبی قرار گیرد، عوامل تعیین کننده آب مانند دما، اکسیژن محلول، نیاز اکسیژن بیولوژیک1، pH، سختی کل، رسانایی، کل مواد جامد محلول2، نیاز اکسیژنی مواد آلی - 5 - 3، نیترات- نیتروژن، فسفات- فسفر از حدود معمولی خود خارج می شوند و بدین طریق میتوان به آلودگی محیط آبی پی برد
آلاینده ها و اثرات آن ها بر منابع آبی: بنابر تعریف » 4WHOآلودکی آب عبارتست از وجود هر نوع مادهای از قبیل گازها، ذرات معلق، مواد شیمیایی یابیولوژیکی در آب، خاک یا هوا به مدت، شدت و حالتی که تاثیر نامطلوب بر سلامت موجودات زنده بگذارد و مانع از استفاده مطلوب از آن گردد
مواد آلوده کننده که از طریق فاضلابهای صنعتی، شهری، کشاورزی - آفت کشها، کودهای شیمیایی و حیوانی - و روانابهای سطحی به محیطهای آبی وارد میشوند 6 - و - 7، باعث افزایش اکسیژن مورد نیاز بیولوژیک شده و باکتریهای هوازی با مصرف نمودن مقداری از اکسیژن محیط، این مواد را تجزیه می کنند. در نتیجه مقدار اکسیژن محلول در آب کاهش - 6 - و مقادیر زیادی آمونیاک تولید میشود .این امر حیات آبزیان را مختل کرده و تهدیدی جدی برای منابع آب محسوب می شود .
فشارهای انسانی بر کیفیت آب و آشفتگی و تنوع بیمهرگان ماکروبنتیک رودخانه تأثیر دارد . - 10 - همچنین فاضلابهای تصفیه نشده یا تا حدی تصفیه شده که به طور متناوب درون دریاچهها یا رودخانهها رها میشوند، بر کیفیت این آبها اثر گذاشته - 11 - و باعث تغییر ساختار فیزیکی بستر رود، غلظت مواد شیمیایی محلول در آب، ارگانیسمهای زنده، عملکرد اکوسیستم، کاهش اکسیژن محلول، افزایش مواد آلی محلول و معلق، بیماریها، شوری آب و خاک، شرایط یوتروفیکاسیون، تخریب تدریجی پوشش گیاهی و حیاتوحش جانوری، افزایش کلیفرم مدفوعی و تغییرات pH میشوند . - 12 - در صورتی که آلودگیهای بیش از ظرفیت اکوسیستمهای آبی نباشند، توسط محیط بازسازی و پالایش می گردند - 13 - و اکوسیستمهای آبی با متعادل ساختن تمام اجزای خود زمینه را برای رشد و فعالیت آبزیان فراهم میکنند
ما وقتی آلودگیها توسط انسان اضافه می شوند، آلودگیهای شیمیایی و زیستی را به دنبال خواهند داشت - 11 - که این تغییرات تعادل محیط را از بین برده و در نهایت خسارت آن متوجه آبزیان و خود انسان خواهد شد
- 3 پیشینه تحقیق
در مطالعه ای از شاخص چندمعیاره ماکروبنتیک - MMI1 - برای ارزیابی کیفیت آب حوضه رودخانه Cau در ویتنام استفاده شده است. MMI در پنج کلاس کیفیت آب تقسیم می شود؛ کلاس یک - وضعیت بیولوژیکی بسیار خوب - تا کلاس پنج - وضعیت بیولوژیکی بسیار بد - . این مطالعه ثابت کرد رویکرد چندمعیاره برای استفاده در نظارت ملی ویتنام و برنامه ارزیابی، مناسب است
در مطالعه دیگری ارزیابی زیستی بزرگ بیمهرگان در زیستگاه تالابی دریاچه سنت پیر2 - رودخانه سنت لارنس - 3 انجامشده است. بر اساس نتایج به دست آمده، در پوشش گیاهی، بیشتر جامعه بزرگ بیمهرگان را بیمهرگان سطح زی تشکیل می دهند، در حالی که در بخش رسوبی بیشتر بیمهرگان درون زی دیده میشوند. همچنین مشاهده شد که ترکیب جامعه بزرگ بیمهرگان در رسوبات مرتبط با آلودگی فلزی بوده در حالی که در پوشش گیاهی به نوع پوشش و کیفیت آب مرتبط میباشد
همچنین در بررسی دیگری به برآورد شاخص های زیستی و کیفی آب رودخانه چشمه کیله تنکابن با استفاده از جوامع درشت بی مهره گان ماکروبنتیک و فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب پرداخته شد، که این پژوهش در سال -1389 1390 در 4 ایستگاه و طی 12 نوبت نمونه برداری با سوربر 0/1 مترمربع و در 3 تکرار صورت گرفته است. بر طبق نتایج بدست آمده در طول سال کیفیت آب از ایستگاه 1تا 3 بسیار خوب تا متوسط بوده اما کیفیت آب در ایستگاه 4 در پایین دست کیفیت نسبتا ضعیفی را در طول سال نشان داد
پژوهشی دیگری با عنوان بررسی فون ماکروبنتیک بخش جنوب غربی تالاب انزلی و ارتباط آن با مواد آلی بستر صورت گرفته است. نمونهبرداری از بهار تا زمستان 1385 و در چهار ایستگاه تحقیقاتی انجامشده و نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که تنوع و فراوانی بزرگ بیمهرگان ماکروبنتیک در بهار و پاییز بیشترین و در تابستان و زمستان کمترین مقدار خود را دارا بوده است
- 4 منطقه مورد مطالعه
حوضه آبخیز طالقان یکی از سرشاخه های سفید رود است که در110 کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده و بین عرض های 36 5 20 و 36 21 30 شمالی و طول های 50 20 5 تا 51 11 22 شرقی قرار دارد. رودخانه طالقان یا طالقان رود، رودخانه مهم شهر طالقان است و در استان البرز قرار دارد. از کوه های کندوان و کهار بزرگ سرچشمه می گیرد. رودخانه طالقان حدود 180 کیلومتر طول دارد و در سال 1385 خورشیدی سد مخزنی چند منظوره طالقان، بر روی این رود احداث شده است. ایستگاه های نمونه برداری در این مطالعه شامل پنج ایستگاه قبل و پنج ایستگاه بعد از سد می باشند که موقعیت مکانی آن ها در شکل 1 نشان داده شده است.
