بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بشر به استفاده ناپایدار از منابع طبیعی میپردازد. استفاده بیش از حد از منابع، تنزل کیفیت و گاهاً نابودی آنها منجر به عواقب جبرانناپذیری میشود. توسعه پایدارگردشگری، فرآیندی است که با حفاظت منابع محیط طبیعی و انسانی در ارتباط است و تمرکز آن بر کیفیت زندگی نسل حاضر و نسلهای آتی میباشد . گردشگری پایدار ابعاد مختلفی دارد. یکی از ابعاد اساسی آن، بعد زیستمحیطی است.
در این تحقیق با روش توصیفی- پیمایشی به ارزیابی معیارهای زیستمحیطی گردشگری پایدار در حاشیه رودخانههای شهری پرداخته میشود. این پژوهش اهداف شناسایی معیارهای زیستمحیطی موثر بر گردشگری پایدار، سنجش وضعیت موجود این معیارها و شناسایی ضریب اهمیت آنها را دنبال میکند. رودخانه زرجوب واقع در شهر رشت به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است.
این تحقیق به شناسایی معیارهای زیستمحیطی موثر بر گردشگری پایدار میپردازد. سپس به منظور برآورد ضریب اهمیت این معیارها با طراحی پرسشنامه بر اساس طیف 5 گانه لیکرت، از نظر نخبگان بهره گرفته میشود و همچنین وضعیت موجود این معیارها از طریق طراحی پرسشنامه بر اساس طیف 5 گانه لیکرت توسط مسئولین شهری سنجیده میشود.
تحلیل پرسشنامهها با نرم افزار SPSS انجام میشود. از برآیند وضعیت موجود هر معیار و ضریب اهمیت آن تحلیلی یکپارچه صورت میگیرد. نتایج تحقیق نشان میدهد اکثر معیارهای زیستمحیطی از دید کارشناسان اهمیت بسیار بالایی دارند و در وضع موجود از دید مسئولین شهری در وضعیت نامطلوبی به سر میبرند. در نهایت پیشنهاداتی برای ارتقای سطح کیفی این معیارها ارائه میگردد.
-1 مقدمه
-1-1بیان مسأله
امروزه بشر دست به بهرهوری شدید از منابع طبیعی زده است. با ادامه این روند منابع طبیعی کیفیت خود را از دست میدهد و برای نسلهای بعدی باقی نمیماند. تنزل کیفیت این منابع در نیمه ی اول قرن حاضر به وضعی وخیم رسیده است. یکی از نگرشهای جدید در زمینه حفظ و نگهداری منابع طبیعی و فراهم کردن شرایط گردشگری برای آنها، رویکرد گردشگری پایدار است. با توجه به اینکه بسیاری از میراث طبیعی، زمینه برنامهریزی گردشگری پایدار را دارند، رویکرد گردشگری پایدار میتواند یک نگاه جدیدتر از توسعه پایدار در حوزه مدیریت منابع طبیعی باشد. مدیریت منابع طبیعی با رویکرد گردشگری پایدار به مدیریت منابعی همچون زمین، آب، خاک، گیاهان و حیوانات اشاره دارد و تمرکز آن بر کیفیت زندگی نسل حاضر و نسلهای آتی میباشد.
گردشگری با درآمد سالانه حدود 1000 میلیارد دلار در جهان، یکی از مهمترین پدیدههای قرن حاضر است که علاوه بر حذف فقر، گسترش عدالت و ایجاد اشتغال، درآمد بالایی ایجاد میکند
در حالی که گردشگری میتواند یک ابزار موثر برای افزایش رشد اقتصاد محلی و تشویق ایجاد اشتغال باشد، میزانی که جامعه میتواند از این فعالیت سود ببرد، مورد سوال قرار گرفته است، چرا که گردشگری اغلب به اجزای غنی جامعه سود میرساند و بنابراین منجر به توزیع عادلانه سود نمیشود. علاوه بر این، فلسفه متداول توسعه گردشگری در قالب پارادایم پایداری، توانایی دولتها برای توسعه گردشگری را بر اساس تمام هزینهها محدود میکند و آنها را تشویق میکند تا تاثیرات منفی بر محیطزیست و فرهنگ در مقصد را در نظر بگیرند .
پایداری میتواند یک هدف مدبرانه برای تقریباً همه نوع و مقیاس فعالیتها و محیطهای گردشگری باشد
در واقع مدیریت منابع طبیعی با مفهوم پایداری گره خورده است. رودخانهها، یکی از انواع منابع طبیعی هستند که امروزه به علت عدم مدیریت صحیح، کیفیت خود را از دست دادهاند.
رودخانه زرجوب یک منبع طبیعی ارزشمند است که از داخل کلانشهر رشت گذر میکند. این رودخانه که در دورانی نه چندان دور، محلی برای ماهیگیری بوده و هویت خاصی برای بومیان ساکن در محلات سنتی رشت داشته، امروزه تبدیل به محیطی با انواع آلودگیهای بصری و بویایی شده و برای سلامتی ساکنان اطرافش خطرساز تلقی میشود
با توجه به وضعیت بحرانی این رودخانه در شرایط فعلی و پتانسیل استفاده از آن به عنوان یک محور گردشگری، بهبود معیارهای زیستمحیطی موثر بر گردشگری پایدار در حاشیه رودخانه زرجوب روشی مناسب به منظور مدیریت این منبع طبیعی محسوب میشود. بنابراین این پژوهش به ارزیابی معیارهای زیستمحیطی موثر بر گردشگری پایدار در حاشیه رودخانههای شهری میپردازد.
-2-1اهمیت موضوع
امروزه رودخانهها به عنوان محیطی دلنشین برای گذران اوقات فراغت و منبعی برای کسب درآمد محسوب میشوند. در عمده شهرهای دارای رودخانه، بافت شهر در اطراف این رودخانهها شکل گرفته است. رودخانههای درون شهری به عنوان یکی از عناصر ساختاری و کریدورهای طبیعی شهری، در فراهم کردن منابع زیستمحیطی شهر نقش موثری دارند و از اکوسیستم شهرها نیز حفاظت مینمایند. بیتوجهی به منابع طبیعی و به ویژه رودخانهها تبعات جبرانناپذیری فراوانی را در پی دارد. لذا پایدارترین روش حفظ کیفیت این رودخانهها به وسیله برنامهریزی پایدار محقق خواهد گردید. مدیریت این منابع طبیعی با حرکت به سوی گردشگری پایدار امکانپذیر خواهد بود.
گردشگری پایدار برگرفته از مفهوم توسعه پایدار و نوعی گردشگری است که نیازهای نسل کنونی را بدون استفاده از منابع نسل-های آینده برطرف میکند. گردشگری پایدار، به شیوه ای اجرا میشود که بر محیط زیست، اقتصاد و فرهنگ جامعه میزبان اثر منفی نداشته باشد
بسیاری از شهرها به خاطر مسئله دسترسی به آب برای ادامه حیات بشر، در نزدیکی رودها ایجاد شدهاند، حال آن که در بسیاری از شهرها همین رودها که روزی تنها منبع حیاتی زیست بودند، خود منبع آلودگیها و بیماریها شده و زیبایی و جذابیت خود را از دست دادهاند
رودخانه زرجوب یکی از باارزشترین میراث طبیعی شهر رشت است که زمانی به رشت طراوت، زیبایی و رونق میبخشید اما به دلیل نبود نبود مدیریت صحیح، اکنون وضعیت اسفباری دارد. در حال حاضر این رودخانه نقشی جز حمل فاضلابهای شهری و منابع آلودگی ندارد و بوی ناشی از فاضلاب، حضور در حوالی آن را به شدت آزاردهنده میکند. از آنجایی که این رود از محلههای زیادی در سطح شهر رشت عبور میکند، با بهبود معیارهای زیستمحیطی جان دوبارهای میگیرد و محیطی لذت-بخش برای ساکنان این محلهها و گردشگران میشود. اما در وضع فعلی متأسفانه به حال خود رها شده است.
همچنین این رودخانه در انتهای مسیر خود به تالاب انزلی میریزند، وجود مواد سمّی و زبالههای خطرناک بیمارستانی در آن سبب میشود که حیات تالاب انزلی نیز با خطر مواجه شود. برای بهبود شرایط زیستمحیطی این رودخانه و تجدید حیات شهری در اطراف آن، سنجش وضعیت معیارهای موثر بر گردشگری پایدار در حاشیه آن ضرورت مییابد.
-3-1پیشینه تحقیق
در دهه 1970 و 1980، مسائل زیستمحیطی - مانند آلودگی هوا و آب و گونه های در معرض خطر - منجر به نگرانی عمومی و دخالت دولت در ایالات متحده و اروپا شد. در طول همان دوره، مباحثههای پایداری تلاش کرد راهحلهایی برای عمیقترین مسائل زیستمحیطی ارائه دهد. اگر چه بر سر تعریف پایداری هنوز توافقی نشده است، گزارش برانتلند اعلام کرد که توسعه پایدار "نیازهای نسل های حاضر را بدون ایجاد اختلال در توانایی نسل های آینده برای رفع نیازهای خود برآورده میکند".
نشست سران در سال 1992 در ریودوژانیرو، برزیل، در این تعریف با ایجاد اصول توسعه پایدار که مفهوم پایداری و کاربرد آن در توسعه را عملی میکند، گسترش یافت. با توجه به جوامع انسانی که در قرن بیست و یکم قرار دارند، پایداری و توسعه پایدار به طور فزایندهای مهم تلقی می-شود و مفهوم توسعه پایدار به طور گسترده ای به عنوان یک چارچوب سازماندهی در برنامههای سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است. واژه »پایدار« کلمهای شده است که به وضوح مورد بحث قرار گرفته و بخشی از مباحثه غالب در ارتباط با امنیت محیطزیست و توسعه »متعادل« شده است
با توجه به اهمیت گردشگری پایدار، مجمع عمومی سازمان ملل سال 2017 میلادی را به عنوان سال جهانی "گردشگری پایدار: ابزاری برای توسعه "اعلام کرد. این نامگذاری با پنج هدف اصلی، رشد اقتصادی پایدار و فراگیر، شمول اجتماعی، کاهش فقر و اشتغال، بهرهوری منابع، تغییرات اقلیمی و حفاظت از محیطزیست، ارزشهای فرهنگی، میراث و تنوع و درک مشترک، صلح و امنیت انجام شده است . در این راستا پژوهشهای گوناگونی تا به امروز در زمینه گردشگری پایدار انجام شده است که در ادامه به برخی از مهم-ترین آنها اشاره میشود.
کیومرث حبیبی و دیگران در مقاله ای با عنوان " ارزیابی توان اکوتوریسم و برنامهریزی توسعه پایدار گردشگری نمونه موردی: پارک جنگلی آبیدر" در سال 1391 با هدف شناسایی و پهنهبندی گونههای مختلف گردشگری طبیعی در پارک جنگلی آبیدر در شهر سنندج، نقشه توان تفرجی را با استفاده از مدل تجزیه و تحلیل سیستمی در سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه کردند.
نتایج این تحقیق نشان داد که فاکتور منابع آبی، پوشش گیاهی، راههای دسترسی و فاکتورهای فیزیکی - شیب و جهت - به ترتیب بیشترین تاثیر را بر فرآیند ارزیابی توان تفرجی در منطقه مورد مطالعه دارند. همچنین فعالیتهای تفرجی مورد انتظار در زونهای گسترده، شامل مواردی همچون پیادهروی، کوهپیمایی، بازدید از چشم اندازها و اسکیت روی برف و غیره است که نیاز به هیچ گونه خدمات تفرجی ندارد
همچنین تیسکا و دیگران در سال 2016 در مقالهای با عنوان "مدیریت توسعه پایدار در اکوتوریسم مطالعه موردی: رومانی" وضعیت فعلی مناطق طبیعی رومانی را بیان کرده و مجموعهای از راهکارها را برای بازیابی وضعیت اکوتوریستی منطقه و دستیابی به توسعه پایدار ارائه میکنند. این پیشنهادها توسعه اکوتوریسم را از طریق افزایش تعداد گردشگر، تقویت اقتصاد و حمایت از طبیعت به کمک اطمینان از مشارکت بلندمدت ممکن میکند
ته و کابانبان - 2007 - در مقالهای با عنوان "برنامهریزی گردشگری پایدار در پولابنگی جنوبی: ارزیابی عوامل زیست محیطی و نقش آنها در توسعه گردشگری در آینده" در زمینههای ارزیابی شرایط زیستمحیطی پولانگی جنوبی در مالزی با هدف رسیدن به توسعه پایدار و ارزیابی تأثیر عوامل زیستمحیطی در امکان توسعه پایدار گردشگری به این نتیجه رسیدند که باید برای توسعه گردشگری در آینده محدودیتهایی اتخاذ شود تا تأثیرات گردشگری بر محیط جبران شوند
