بخشی از مقاله
چکیده
امروزه به دلیل تغییرات سرزمین در اثر تغییرات آب و هوایی، آلودگیها و فعالیتهای انسانی، انتخاب زیستگاه توسط گونههای حیات وحش با دشواری روزافزونی مواجه است. هر عامل تنشزا میتواند اثر مهم و سریعی بر جوامع پرندگان بر جای گذارد. پرندگان دارای ارزشهای زیبایی شناختی، تفرجی، اقتصادی، اجتماعی و بسیاری ارزشهای دیگر می باشند. پرندگان با شرایطی از قبیل عمق آب، دما، پوشش گیاهی، امنیت و وجود مواد غذایی وابستگی اکولوژیک دارند.
تحقیق حاضر در پارک جدیدالاحداث گلخانه در منطقه 4 شهرداری اصفهان در مجاورت بیمارستان چمران انجام گرفت که در مرحله مطالعات میدانی با انجام بازدیدهایی از منطقه، تعداد، مساحت و فاصله ترانسکت ها تعیین شد و در هر ترانسکت سه نقطه به موازات جاده و رودخانه زاینده رود مشخص شد و همه نقاط توسط GPS ثبت شدند و مشاهده و شناسایی پرندگان با استفاده از دوربین دو چشمی، در هنگام طلوع آفتاب که فعالیت پرندگان و همچنین احتمال مشاهده آنها در بالاترین حد ممکن است، صورت گرفت.
جهت برآورد فراوانی گونههای پرندگان شناسایی شده در هر ترانسکت به عرض 50متر و به طول150 متر تعداد گونههای پرنده و تعداد افراد هر گونه در هر ترانسکت مشخص و ثبت گردید. شمارشها در طی دورهی تابستان از 7 صبح تا 14بعد از ظهر در شرایط جوّی مساعد و عدم بارندگی و وزش باد شدید انجام گرفت و با استفاده از نرم افزار اکولوژی کاربردی - Ecological Methodology - شاخص گونهای سیمپسون، شانون و برلیون اندازهگیری شد که میتوان به این نتیجه رسید که میزان %24 حضور کلاغ سیاه - Corvus florensis - در منطقه وجود دارد که تعیین کنندهی اهمیت قسمت-های سازگار با شهر است.
در مناطق شهری معمولا گونههایی که نسبت به سروصدا سازش بالاتری دارند، حضور بیشتری دارند. بعد از کلاغ سیاه - Corvus florensis - گونهی گنجشک معمولی - Passer domesticus - به میزان %19 بیشترین فراوانی را دارند. به طور کلی در برآورد نهایی شاخص غنای گونهای در سه شاخص سیمپسون با 0/846، شانون 3/1 و برلیون 3/12 است که اگر میزان خطاهای هنگام مشاهده و تمام عوامل طبیعی که سبب گریز گونه میشود را در نظر بگیریم شاخص برلیون که شاخص معتبرتری برای برآوردهای قابل اندازهگیری است و این نشان میدهد که با مدیریت صحیح میتوان غنای گونهای را حفظ نمود.
.1 مقدمه
امروزه به دلیل تغییرات سرزمین در اثر تغییرات آب و هوایی، آلودگیها و فعالیتهای انسانی، انتخاب زیستگاه توسط گونه-های حیات وحش با دشواری روزافزونی مواجه است. هر عامل تنشزا میتواند اثر مهم و سریعی بر جوامع پرندگان بر جای گذارد. این ویژگی پرندگان را به شاخصهایی جهت بررسی روند تغییرات محیط و زیستگاه تبدیل نموده است [15] جادهها بر جامعه پرندگان آثار منفی بسیاری دارند
این آثار مخرب شامل نرخ مرگ و میر بالای ناشی از تصادفات جادهای تغییر الگوی پراکنش پرندگان به دلیل سروصدای دایمی وسایل نقلیه و آثار ممانعتی در مقابل تحرکات طبیعی پرندگان است
آثار هر جاده ممکن است تا دهها، یا صدها متر از زیستگاه مورد نظر را دربر گیرد. این ناحیه اثر بنا به نوع زیستگاه تخریب یافته، یا خصوصیات ویژه هر جاده ممکن است متفاوت باشد .[7] از طرف دیگر فاصله ضربهگیر مؤثر در میان جانداران مختلف با خصوصیات بوم شناختی و دامنه تحمل متفاوت در مقابل آشفتگی ممکن است متغیر باشد
پرندگان دارای ارزشهای زیبایی شناختی، تفرجی، اقتصادی، اجتماعی و بسیاری ارزشهای دیگر می باشند. هر نوع پرنده یا گروهی از پرندگان، به شرایط خاص یا زیستگاه خود وابستهاند. پرندگان با شرایطی از قبیل عمق آب، دما، پوشش گیاهی، امنیت و وجود مواد غذایی وابستگی اکولوژیک دارند
پرندگان از عناصر عمده اغلب اکوسیستمهای جهان به شمار می روند. تنوع گونهای پرندگان، مهاجرت طولانی، زیبائی فوق العاده، رفتارهای اجتماعی خیره کننده و مهمتر از همه پرواز رشک انگیز آنها جاذبه مشاهده، تعمق و مطالعه بر روی پرندگان را در حال حاضر صد چندان نموده است. علاوه بر این، پایش جمعیت آنها یک بخش با ارزش از هر برنامه کلی پایش سلامت اکوسیستم است
مطالعات زیادی چگونگی واکنش گونه های مختلف پرندگان را به شهری شدن مورد بررسی قرار دادهاند که نشان دهنده کاهش غنای گونهای پرندگان بومی با افزایش جمعیت وتوسعه شهرهاست [13] از طرف دیگر، در حال حاضر حفاظت از تنوع زیستی در پارکهای شهری به یکی از موضوعات مهم مورد پژوهش بومشناسان در سطح دنیا تبدیل شده [12] و درک نقش این پارک ها در حفاظت از تنوع زیستی رو به افزایش است
عوامل مختلفی نظیر شکل و اندازه پارک و پوشش زمین می توانند بر تنوع و فراوانی گونههای پرندگان تأثیرگذار باشند [9] .بدیهی است با دستکاری مشخصههای مؤثر بر غنا و تنوع پرندگان می توان جمعیتهای آنها را حفاظت کرده و افزایش داد. هر عامل تنش زا میتواند اثر مهم و سریعی بر جوامع پرندگان بر جای گذارد. این ویژگی پرندگان را به شاخص هایی جهت بررسی روند تغییرات محیط و زیستگاه ها تبدیل نموده است
شهر اصفهان که در حاشیهی کویرهای حوضه داخلی ایران قرار دارد، بخش مهمی از اعتبار و عظمت اقتصادی، تاریخی، علمی، هنری و سیاسی خود را مدیون رودخانهی زایندهرود و تداوم جریان و توزیع متناسب آن در شهر بوده است ب2ب.رودخانه زایندهرود ریباًتق از وسط شهر اصفهان عبور می کند که تأثیر زیادی بر اقلیم، فضایسبز و به ویژه جذب پرندگان آبزی زمستانگذران دارد
.2 مواد و روش ها کلیاتی درباره منطقه مورد مطالعه
موقعیت جغرافیایی اصفهان
شهر اصفهان بین طولهای جغرافیایی 51 47 10 و 51 30 15 شرقی و عرض های جغرافیایی 32 30 20 تا 32 48 10 شمالی و در شعاع 30 تا 50 کیلومتری مرکز استان اصفهان قرار داشته و مساحتی حدود 34500 هکتار که 3 درصد مساحت استان اصفهان است، را در بر می گیرد ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا 1500 متر است. از نظر توپوگرافی شهرستان اصفهان تحت تأثیر رشته کوههای زاگرس و شانههای موازی آن است.
موقعیت منطقه مورد مطالعه
اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار 37 - میلیون متر مربع - فضای سبز شهری است که با داشتن سرانه فضای سبز 24 متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان شهرهای ایران دارد. بوستانهای کنار و مشرف بر زایندهرود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهمترین فضاهای سبز اصفهان می باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد ب5ب؟ بوستانهای کنار و مشرف بر زاینده رود که به بوستانهای ساحلی مشهور هستند که از مهمترین فضاهای سبز اصفهان می باشند که یکی از این پارک ها، پارک جدیدالاحداث گلخانه در منطقه 4 شهرداری اصفهان - تصویر شماره - 1 در مجاورت بیمارستان چمران است.
تصویر -1 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
مراحل مطالعه تعیین تعداد ترانسکت ها و ثبت نقاط
در مرحله مطالعات میدانی با انجام بازدیدهایی از منطقه، تعداد، مساحت و فاصله ترانسکت ها تعیین شد و در هر ترانسکت سه نقطه به موازات جاده و رودخانه زاینده رود مشخص شد و همه نقاط توسط GPS ثبت شدند
