بخشی از مقاله
چکیده
حفاظت از محیط زیست و حمایت و اصلاح و مواظبت از آن و مسولیت در قبال آن از موضوعاتی است که رابطه نزدیک و تنگاتنگی با جامعه و سبک زندگی دارد. چرا که بر اساس آموزه های دینی، حیات و بقا بشر، بستگی به حفاظت از محیط زیست داشته و رعایت حقوق عناصر زیست محیطی و احترام به حق حیات همه موجودات، نباید تنها در برهه ای خاص از زمان مد نظر قرار گیرد، بلکه انسان می بایست خود را پیوسته در طول تاریخ و در برابر آیندگان مسئول بداند و متوجه این امر مهم باشد که هر نوع افراط و یا تفریط در استفاده از منابع و هر گونه بی مهری نسبت به طبیعت، اثرات سویی در کل نظام طبیعت خواهدگذاشت. بنابراین، باید به حفظ محیط زیست و عدم تخریب آن به عنوان یک وظیفه الهی نگریست و آسیب به آن را با توجه به منابع فقهی و اصول و قواعد آن، موجب جبران دانست. دراین مقاله اهمیت محیط زیست و حفاظت از آن در سبک زندگی اسلامی به روش کتابخانه ای و اسنادی مورد بررسی قرار گرفته است . این مقاله با روش تاریخی و گذشته ای ، سطح طرح تحقیق بیرونی ، حجم موردی، سوگیری توصیفی تحلیلی ، با هدف تبین اهمیت محیط زیست و حفاظت از آن در سبک زندگی اسلامی از طریق مراجعه به آیات قرآنی و احادیث و روایت نگارش یافته است.یافته های مقاله بیانگر جایگاه رفیع و مهم محیط زیست و حفاظت از آن در سبک زندگی اسلامی می باشد.
مقدمه:
باوجود اهمیت محیط زیست و نقش آن در ادامه حیات انسانها، وضع مطلوبی در جهان وجود ندارد. بشر با سوءاستفاده و بهرهبرداری بیش از حد از طبیعت، محیطزیست دیگر حیوانات و حتی خود را به مخاطره انداخته است. راهحل نجات از این وضع، تغییر سبک زندگی است که اگر این مساله محقق شود، بسیاری از مشکلات این حوزه به خودی خود حل خواهد شد. فرهنگ رفتار با محیط زیست باید ارتقا یابد و این موضوع وظیفه همه مردم است و در این باره همه باید احساس مسئولیت کنند. محیط زیست در بردارنده آب، هوا، خاک، موجودات زنده، کنشها و واکنشهای اطراف ماست و هر وقت یک مولفه از این مجموعه دچار نقصان شود به دیگر اعضا نیز ضرر میرسد. ریزگردها، کمبود منابع آبی، فرونشست دشتها، شکارهای بیرویه و از بین رفتن موجودات همه و همه اخمهای محیط زیست به رفتارهای انسانهاست. رهبر معظم انقلاب با تدبیر و درایت موضوع سبک زندگی ایرانی اسلامی را مطرح کردهاند؛ زیرا این مساله همه جنبههای زندگی مردم را تحتالشعاع خود قرار
روش تحقیق:
در این پژوهش، داده ها در فاصله ی سال های 1992تا 2011 از تار نماهای علمی WoS و Pubmed گردآوری شد. برای جمع آوری دادهها از این بانک های اطلاعاتی، از کلیدواژهی »سبک زندگی« یا بدون درنظرگرفتن دیگر کلیدواژه های مرتبط استفاده شد. تمامی مقالات منتشر شده در این بازهی زمانی محدود، پس از دریافت بر اساس کشور و مذهب محل انجام تحقیق دسته بندی شدند. مذهب در Pubmed بر اساس MESH و در WoSبه عنوان واژه کلیدی نامیده میشود. علاوه بر این، کشورهای خاورمیانه بر اساس اطلاعات تارنمای Wikipedia انتخاب شدند. گردآوری دادهها از تارنمای Pubmedکلید واژه ی سبک زندگی در فاصله ی زمانی 1992 تا 2011 در این تارنما مورد جستجو قرارگرفت. کلیه ی مقالات منتشر شده در هر سال به صورت جداگانه از Pubmed دریافت و در برگه ای ثبت شد. سپس در مرحله ای دیگر، کلید واژهی »سبک زندگی« همراه با واژه های »کشورهای خاورمیانه« و »مذهب« مورد جستجو قرارگرفت. گردآوری دادهها از WoS برای استخراج تمامی مقالات منتشر شده در WoS، کلید واژه ی »سبک زندگی« به عنوان راس مطلب جستجو شد. به منظور مطالعه حوزههای تحقیقاتی وهمچنین کشورهای خاورمیانه در این زمینه، از سیستم بررسی دادههای WoS استفاده شد.
نقش دین:
امروز مساله محیط زیست بهعنوان یک موضوع جدی و مهم پیش روی انسان است. دین در حل این معضلات چه نقشی را میتواند ایفا کند؟ بحران محیط زیست، مسالهای نیست که در راه باشد؛ بلکه بحرانی است که درگیر آن هستیم. همان طور که شما گفتید موضوع بسیار مهمی است که علاوه بر کارشناسان که به اهمیت آن آگاه هستند، باید عموم مردم به خاطر نقشی که در حل معضلات زیست محیطی دارند از عمق فاجعه مطلع باشند. محور این بحران هم خود انسان است؛ بنابراین نجات از این بحران باید با توسل به انسان انجام شود. انسان به خاطر زیادهخواهیها، حرص و ولع و مشکلاتی که در مدیریت زمین داشته، خودش را گرفتار این بحران و فاجعه کرده و اگر بخواهیم از این بحران نجات پیدا کنیم، دوباره باید خود انسان به صحنه بیاید. این فساد انسان به هلاکت نسل و همه موجودات زنده منجر خواهد شد. برای نجات کره زمین و همه موجودات زنده یک فعالیت فرهنگی با سه قید کلی لازم است؛ یعنی این فعالیت فرهنگی با دربرگیری همه قشرها در همه سنین با همه امکانات و ابزاری که در اختیار داریم، باید اجرا شود. دین و آموزههای دینی و ادیان الهی به عنوان یکی از مهمترین بخش از فرهنگ میتواند در این زمینه به کمک انسان بیاید. پس همان طور که رهبر معظم انقلاب تاکید کردند حفظ و حراست از محیط زیست باید به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود. باید با تغییر رویه و سبک زندگی خودمان این نکات را وارد زندگی کنیم تا بتوانیم این سرمایهها را برای نسلهای بعد هم حفظ کنیم و خودمان هم به بهترین شکل از آن بهره ببریم.
نقش حوزه علمیه بهعنوان یک نهاد علمی و آموزشی مهم کشور:
ما وظیفه داریم این فرهنگسازی را در تمام ابعاد داشته باشیم. حوزه علمیه از 15 سال پیش در زمینه پژوهشهای مرتبط با محیط زیست فعالیتش را آغاز کرده که نتیجه آن به سرانجام رسیدن پژوهشهای کاربردی است. آخرین اثر - که جامعترین این آثار است- دانشنامه اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیطزیست است که در 20 جلد منتشر خواهد شد و تاکنون چند جلد آن تدوین شده است. در استان قم، گروهی از پژوهشگران به مدت 15 سال در حوزه فرهنگ جهادی و مسائل کشاورزی و محیط زیست از دیدگاه اسلام فعالیت میکنند که انتشار نشریه فرهنگ جهاد نتیجه آن است.
نقش روحانیون در این امر مهم:
روحانیون میتوانند با تریبونهایی که در دسترس دارند اهمیت استفاده درست و احترام به محیط زیست و آلوده نکردن آنها و... را به مردم بگویند و از آنها بخواهند در این راه به وظایف خود عمل کنند.
وجود کتب مختلف در این زمینه:
رساله عملیه محیط زیست همراه کتاب 40 حدیث و روایات محیط زیست تهیه شده است. این رساله و کتاب 40حدیث مبتنی بر فتوای مراجع معظم تقلید در پاسخ به صد استفتای صورت گرفته است. این استفتائات در مورد موضوعات مختلف زیست محیطی از جمله مصرف آب، قوانین محیط زیست و وظایف فقهی و شرعی مردم، حقوق حیوانات و... است.
دستورات دینی در محافظت از گونههای جانوری و گیاهی:
حفظ گونههای جانوری و گیاهی هم از اهمیت بالایی در چرخه محیط زیست برخوردار است. در این زمینه چه دستورات دینی داریم؟
در یکی از جنگهای زمان نبی مکرم اسلام - ص - ، سپاهیان از منطقه جنگلی میگذشتند که آهوهای زیادی زندگی میکردند؛ ایشان برای آسیب نرساندن به این حیوانات دستور داد فردی در آن منطقه حضور یابد و بهعنوان محیطبان از آنها مراقبت کند تا از اذیت و آزار احتمالی برخی لشکریان ممانعت به عمل آورد. در روایات هم آمده که پیامبر تاکید داشتند شاخه درختی بیجهت شکسته نشود، حتی در زمان جنگ که تخریبهای زیادی صورت میگیرد.
در روایاتی شکسته شدن بیجهت شاخه درخت به شکستن بال فرشتهای تعبیر شده است. این نشان از اهمیت اسلام برای جلوگیری از تخریب محیط زیست است.
اقدامات انجام شده در مدرسه عالی فقه جامعه المصطفی - ص - العالمیه برای تخصصی کردن فقه:
تخصصیسازی فقه یکی از آرزوهای بزرگانی مانند آیتاالله اراکی، آیتاالله حائری و شهید مطهری بود. با توجه به گستردگی حوزههای فقهی، یک فقیه نمیتواند در همه حوزههای فقهی تخصص یابد. در نتیجه، تخصصیسازی فقه، قوت و آشنایی بیشتر فقیه متخصص در یک فن را همراه دارد تا توانایی پاسخگویی به نیازهای آن حوزه را پیدا کند. فقه سیاسی، فقه قضایی، فقه اقتصادی، فقه خانواده، فقه تربیتی، فقه مقارن و فقه عبادی عنوان رشتههایی است که اکنون در این مدرسه تدریس میشود. این مدرسه، اولین مرکز علمی به شمار میرود که تخصصیسازی فقه را در دانشگاهها و محافل علمی جهان نهادینه کرده است. رشتههایی نیز در فقه محیط زیست ایجاد شده است. با توجه به این که مساله محیط زیست و تخریب آن از معضلات جهانی به شمار میرود، همه دلسوزان بشر بر این باورند که بهترین راهکار برای جلوگیری از تخریب آن، ارائه راهکار فرهنگی است. در دین مبین اسلام نیز رهنمودها و راهکارهای بسیار ارزشمند و کارآمد در حوزه محیط زیست وجود دارد و ما با نظر به این موضوع، اقدام به طراحی این رشته کردهایم.
