بخشی از مقاله
چکیده
دین اسلام، دینی عملی و کامل است که به تمام ابعاد و زوایای زندگی بشر توجه نموده است. در آیات و روایات متعددی که از بزرگان دین رسیده، به کار، کارآفرینی و رعایت اخلاق و روان در آن و نقش آن در سبک زندگی افراد بسیار توجه شده تا جایی که برای درک اهمیت کار، کسب روزی حلال هم رده جهاد در راه خدا قلمداد شده است . در این تحقیق سعی شده تا به نقش اخلاق و برکات رعایت اخلاق و بهداشت روان در کار پرداخته و به گوشه ای از این آثار اشاره گردد.این تحقیق، با تکیه بر منابع و مقالات موجود در زمینه اهمیت کار و رعایت اخلاق و بهداشت روانی در کار، نگارش شده و تلاش شده تا در نهایت به جمع بندی و نتیجه گیری کاملی در این زمینه دست یابد.یافته ها و نتایج این تحقیق نشان می دهد که اسلام و سیره ائمه به رعایت اخلاق در کار و بهداشت روانی کار و کارآفرینی بسیار اهمیت داده و آیات و روایات متعددی در این زمینه وجود دارد حتی برای کار آدابی نیز ذکر شده است که نشان از اهمیت کار و کارآفرینی در اسلام، تاثیر کسب و کار حلال و حرام و رعایت اخلاق کاری در سلامت روان دارد.
واژگان کلیدی: کار، کارآفرینی، سلامت روان، اخلاق اسلامی، آیات و روایات اسلامی، سبک زندگی
.1 مقدمه:
اخلاق مجموعه ای از بایدها و نبایدها و از بدیهیات منطقی و عقلی بشر است که ریشه در فطرت انسان دارد و از مهمترین اهداف پیامبران الهی به شمار می آید تا جایی که پیامبر اکرم - صلی االله علیه و آله - هدف از رسالت و بعثت خود را اکمال کرامات و فضایل اخلاقی بیان نمودند. بدون شک اهمیت اخلاق و به ویژه رفتارهای مبتنی بر اخلاق در تمام زمینه های زندگی بشر بر هیچ کس پوشیده نیست. از طرفی از جمله مهمترین موارد حیات انسان ها، کار و اشتغال می باشد.کار به آن دسته از فعالیتهایی اطلاق می شود که با هدف کسب درآمد و رفع نیازهای فردی و اجتماعی انجام می شود.
یکی از حوزه های اخلاق، اخلاق کاربردی است که رسالت تحلیل و بررسی ریشه ای مسائل اخلاقی را داشته و راه تشخیص تکالیف اخلاقی و شیوی تحقق آن ها را در حوزه های خاص زندگی مورد بررسی قرار می دهد. بر این اساس، اخلاق کار نیز یکی از موضوع های اخلاق کاربردیست که هرچند به نظر می رسد در سه دهه اخیر بیشتر ازسوی متفکران غربی مطرح شده و از شاخه های دانش مدیریت است و لیکن با اندکی تامل و تحقیق مشخص می شود که دین جامع و کامل اسلام و ائمه معصوم - س - از سالیان پیش بر این مهم تاکید داشته اند به نحوی که آنان در کلام گهربار خود به مراتب ضمن تاکید بر این مسئله به تشریح مبانی اخلاقگرایی در کار پرداخته اند.
.2 متن اصلی:
کار را می توان مجموعه فعالیت هایی دانست که انسان با استفاده از مغز، دست، ابزار و ماشین ها برای رسیدن به منظور و هدف خاصی در رابطه با یک پدیده، رویداد و یا ماده در خصوص آن انجام می دهد که این اعمال و فعالیت ها نیز می تواند به صورت متقابل، بر انسان اثر می گذارد.[1] از دیدگاه امام علی - علیه السلام - در جامعه انسانی یکی از حقوق اولیه مردم این است که همه حق دارند شاغل باشند .[2] و از سوی دیگر، قواعد و اخلاق کار در لغتنامه دهخدا به معنای "خلق و خوی، علم معاشرت و دستور رفتار انسانی آورده شده است".[3] اخلاق کار مهمترین عامل فرهنگی در توسعه اقتصادی محسوب می شود.
اخلاق کار به حوزه ای از فرهنگ گفته می شود که عقاید و ارزش های مربوط به کار را در برمی گیرد و وجه مشترک همه این تعاریف به میدان عمل آوردن مباحث اخلاقی است که از فطرت پاک انسانی برخاسته است. این که در کار به قوانین و مقررات وضعی توجه و یا به نحو مطلوب انجام شود، در واقع رعایت کردن اخلاق در حیطه ی کار و عمل است.در آموزه های دینی، متون فراوانی درباره اخلاق کار به چشم می خورد. نهج البلاغه، که تجلی گاه دستورالعمل های نظری و عملی امام علی - علیه السلام - درعرصه های مختلف فردی و اجتماعی است به جنبه های گوناگون اخلاق کار توجه دارد. بهره گیری از این کلمات گهربار که نشأت گرفته از سرچشمه ی عظیم وحیانی است، بدون شک ما را در رسیدن به قله های سعادت وکمال رهنمون می سازد.
-1-2 جایگاه کار در اسلام
در اسلام سه نوع کار به رسمیت شناخته شده است:
1.کار یدی - فیزیکی - نظیر کار دهقانان و کارگران گرانقدر.
2.کار فکری، مغزی، نظیر معلمان و نویسندگان بزرگوار.
3.کار احساسی و عاطفی نظیر کار هنرمندان و پرستاران عزیز.
اسلام برای کار بالاترین ارزش ها را قائل شده و آن را یکی از عوامل اصلی مالکیت می شناسد. در قرآن کریم حدود 400 آیه در خصوص اهمیت و ارزش کار وجود دارد که تمامی آن ها در ارتباط با کار توام با درآمد مالی محض نیست. اما با تعمق در آن ها، اهمیت و نقش کار مشهود است. درحقیقت در آن آیات، ضمن هشدار به دلایل توحیدی، توجه بشر را به زمین و خیرات و برکات ذخایر و منابع حیاتی به ودیعت نهاده در آن ها، جلب نموده و به صورت ضمنی، دعوت به حرکت و استفاده و استخراج این موهبت ها می نماید و در این راه، اهمیت شکافتن دل دریاها را گوشزد نموده، انسان را به آنچه که وسیله سهولت حمل و نقل است، آشنا ساخته است .کار و تلاش در این آیات، به نام حرکت برای دریافت "فضل" پروردگار نامیده شده و به آرامش و استراحت در شب و تجدید قوا و بازگشت نشاط و آمادگی برای فعالیت و کار در روز تأکید شده است.>4@
اسلام، دعا و مراقبه در طول روز و یا زندگی زاهدانه را بدون کار و تلاش برای خود و خانواده را نه تنها مجاز نمی داند بلکه به شدت آن را مذمت و نهی می نماید. به عنوان نمونه روزی با پیامبر در مورد مردی سخن گفتند که تمام وقت خود را صرف عبادت می کرد، پیامبر پرسیدند چه کسی مایحتاج و غذای او را تامین می کند؟ پاسخ دادند: برادرش، پیامبر فرمودند در این صورت، برادر او از او بهتر است و این نکته را تاکید کردند که اسلام با بیکاری مخالف است و رهبانیت را نمی پذیرد و به دوری از تکدی گری توصیه می کند. از اینجا روشن می شود که کرامت و ارزش ذاتی انسان و نیز رفاه جامعه، با تلاش صادقانه و شرافتمندانه همه ی اعضای جامعه و نه فقط بعضی از آنان، ارتباط نزدیکی دارد. یکی از سفارش های اساسی و مهم اسلام به انسان ها این است که همواره در همه ی عرصه های گوناگون زندگی، از جمله تأمین نیازهای اقتصادی و معیشتی به صورت جدی و مستمر تلاش کنند تا در پرتو چنین تلاش هایی، جامعه بشری هم از جهت فردی و هم از نظر اجتماعی به اهداف خود نایل آید در ادامه تعدادی از آیات و احادیث در خصوص اهمیت کار به صورت اجمالی و نمونه آورده شده است.
1.فضل خدا: و چون نماز گزارده شد در ]روی[ زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید، باشد که شما رستگار گردید.[5] - سوره جمعه، آیه - 10
2.جهاد در راه خدا: پیامبر اکرم - ص - می فرمایند: تلاشگر در راه روزی حلال مانند مجاهد در راه خداست. [6]
3.عبادت: پیامبراکرم - ص - می فرمایند: بهترین کردارها، کسب حلال است. [7]
4.وسیله آمرزش گناهان: رسول اکرم - ص - هر کس شب را با خستگی از تلاش برای به دست آوردن روزی حلال به سرآورد با آمرزش از گناهان خود، شب را به پایان رسانیده است. [8]
5. مایه ی سعادت اخروی: امام صادق - ع - می فرمایند: بهترین یار بر دستیابی به خوشبختی آخرت، کوشش در دنیاست. [9]
6.کسب مال حلال: همچنین در آیات و روایات متعددی، در نظام اقتصادی اسلام، بر حلال بودن کسب و کار بسیار تأکید شده است و به شکل های گوناگون به پیروان دین اسلام دستور داده شده است که روزی خود را تنها از راه حلال به دست آورند. [10] به عنوان نمونه پیامبر اکرم - ص - می فرمایند سعی و تلاش در جهت به دست آوردن درآمد حلال، بر هر مرد و زن مسلمان واجب است و همچنین رسول خدا - ص - فرمودند: به راستی که عبادت ده جزء است و نه جزء آن در کسب روزی حلال قرار داده شده است. [11]
-1-1-2 تعریف کارآفرینی از دیدگاه اسلام
از آنجایی که دین اسلام، آیینی کامل است که تمامی زوایای آشکار و نهان زندگی بشر را مورد توجه قرار داده است. می توان با کنکاش در آن برای تمام جنبه های حیات دنیوی رهنمودهای نجات بخشی، البته به اندازه فهم و استطاعت خود را یافت. به عنوان مثال، در اسلام تعریفی زیبا از کارآفرینی و از زبان پیامبر اعظم - ص - وجود دارد. ایشان می فرمایند "بهترین
