بخشی از مقاله
چکیده
هدف در این پژوهش، بررسی تأثیر مدرنیته در ساختار سنتی خانواده با تکیه بر رمان جزیره سرگردانی - ساربان سرگردان - با روش تحلیل محتوای کیفی است . بسیاری از حوادث داستان جزیره سرگردانی در درون خانواده شکل میگیرد و ساختار آنها نیز سنتی است. بااین حال برخی از اعضای خانواده ها، از مولفه های مدرنیته متأثر شدهاند و تغییراتی در ساختار خانواده از جمله ازدواج، مشارکت زنان در فعالیت های سیاسی و اقتصادی و کارکرد خانواده ایجاد کرده اند. نویسنده کوشیده است تا تأثیر مدرنیته در خانواده معاصر را نشان دهد وآسیب این تأثیر یعنی بحران هویت و فروپاشی بنیان خانواده را نشان دهد.رویکرد نویسنده این است که درخانوادههای ایرانی باید ارزشهای مثبت مدرنیته و سنت را را انتخاب و بر اساس آنها در خانواده ها عمل کرد.
در این داستان چهار خانواد هی مهم با نگرش های سنتی و مدرن وجود دارد: خانواده نوریان که متأثر از جنبههای مثبت مدرنیته است . هستی مهمترین عضو آن، بین اندیشههای سنتی و مدرن در زمینه های مختلف ازدواج، مشارکت سیاسی و فعالیت اقتصادی سرگردان است . سرانجام به تلفیقی بین ارزش های سنتی ومدرنیته دست می یابد. خانواده گنجور جنبه های منفی تأثیر مدرنیته را به تصویر می کشد. در این خانواده ،عشرت به دلیل پیروی از جنبه های منفی مدرنیته، موجب از هم پاشیدگی خانواده اش می شود. خانوادهی فرخی، خانوادهای سنتی است که همه ی اعضای خانواده، ارزش های سنتی حاکم بر خانواده را پذیرفته اند و خانواده پاک دل که مظهر خانوادههایی است که ارزش های سنتی منفی بر آن حاکم ، بدین سبب بین اعضای خانواده همواره جدال است.
واژگان کلیدی: رمان جزیره سرگردانی، خانواده، سنت، مدرنیته .
مقدمه
مدرنیته، نوعی تجربه کردن زندگی و شیوه ی زیستن به شمار میآید که از تحولات صنعتی شدن، شهرنشینی و تفکیک حوزه ی دینی از غیر دینی ناشی شده است - چایلدز،. - 25 : 1392 نوعی تحول در زندگی است که مولفههای آن با اندیشه های دوران سنتی کاملا متمایز است . بشر انگاری، تکیه بر عقل، اعتقاد به پیشرفت تاریخی، اصالت علم جدید، جداکردن ا خلاق از تار و پود عالم، تکنولوژی ، سکولاریزم، بروکراسی، نهلیسم، اعتقاد به قانون گذاری عقل جزوی و سرمایه داری، مهمترین مولفه های آن هستند. مدرنیته، تلاش برای محوریت بخشیدن به علم و عقل در همه ی حوزههای زندگیاست. در تفکر مدرنیته ، انسان از طریق این دو ابزار، میخواهد مشکلات زندگی خود را سامان بخشد و از مهمترین اهداف ش، رسیدن به خوشبختی در همین زندگی دنیوی است.
این طرز تفکر که نخستین بار در کشورهای غربی شکل گرفته بود ، در ایران نیز از دوره قاجار، به خصوص از دوره مشروطه رایج شد. در پی این آ شنایی مفاهیمی همچون وطن، قانون،دموکراسی، آزادی زن، علم و خردگرایی در جامعه رواج یافت و نهادهای مختلف سنتی جامعه دچاردگرگونی شد.خانواده، یکی از نهادهایی است که از این دوره، تغییراتی در ساختار سنتیاش ایجاد شد؛ به گونهای که از این زمان به بعد، در ایران میتوان از دو نوع خانواده : سنتی و مدرن نام برد. در خانوادههای مدرن از آزادی و حقوق زنان سخن به میان آمد و نقش و جایگاه زن در خانواده تغییر کرد . نوع نگاه نسبت به معیارهای ازدواج و مباحث مربوط به طلاق به شیوه جدید مطرح شد.
فرزندآوری کاهش یافت و شیوه تربیت فرزند متأثر از فرهنگ جدید گردید . این فرهنگ جدید ، حتی در گذراندن اوقات فراغت تأثیر خود را نشان داد . کاهش باورهای مذهبی، تغییر د ر روابط عاطفی بین اعضای خانواده ها، فردگرایی، لذتگرایی، گرایش به مصرف بیشتر، توجه و احترام کمتر به افراد بزرگ در خانواده ها، بحران هویت، تغییر در نحوه پوشش، تغییر در شیوه معاشرت و فرزند محوری از دیگر نتایج تأثیر مدرنیته درخانوادههای ایرانی است.رمان فارسی که خود رهاورد آشنایی با فرهنگ غربی و مدرنیته بود، هم در آشنا کردن ایرانیان با فرهنگ مدرنیته نقش بسیار پررنگی داشت و هم بستری بوده است که از طریق آن بسیاری از نویسندگان به بیان دیدگاههای خود درباره مؤلفههای مدرنیته پرداختند.
سیمین دانشور، به عنوان نخستین زن رمان نویس ایرانی، در رمانهای خود توجه ویژه ای به تأثیر مدرنیته در جنبه های مختلف جامعه ایران، به خصوص نهاد خانواده داشته است که هدف این پژوهش ، بررسی دیدگاه های وی در این زمینه است . علت انتخاب داستان این نویسنده، این است که وی از نظر داستاننویسی یکی از فنیترین داستاننویسان زن در ادبیات فارسی است ورمانهای وی جزو پرخوانندهترین رمانها در ایران هستند. همچنین از نظر شمارگان نیز آثار وی مانند ساربان سرگردان از پرشمارگان ترین رمانهای فارسی است . وی در رمان دو جلدی جزیره سرگردانی و ساربان سرگردان، چندین خانواده ایرانی را به تصویر کشیده است که به گونهای اعضای آنها درگیر مسائل سنتی یا مدرن هستند. وی در این رمان »تصاویر گویایی از زندگی متلاطم اقشار متوسط یا مصرفی جا معه-خصوصا قشر دانشجو- را در دهههای 40 و 50 به نمایش گذاشت - «روزبه، . - 82 :1388 پس از ذکر پیشینه پژوهش به بررسی این تأثیرات پرداخته میشود.
-پیشینه پژوهش
پژوهش مستقلی با این رویکرد به این داستان در این زمینه صورت نگرفته ؛ اما در برخی منابع به این موضوع توجه شده است : در کتاب »صد سال داستان نویسی ایران« نویسنده به برر سی موضوع زندگی و خانواده در دههی چهل و پنجاه پرداخته است و به خصوص درباره سیمین می نویسد: وی در آثار خود به نقش فرهنگ مصرفی برآمده از مدرنیته در فساد زنان ایرانی توجه نشان داده است - میرعابدینی،. - 605: 1380 تسلیمی در کتاب »گزارههایی در ادبیات معاصر ایران « به موضوع خانواده توجه نشان داده است و به بررسی تقابل بین عشق و مرگ و عشق و زندگی در آثار نویسندگانی همچون صادق هدایت، صادق چوبک، بهرام صادقی، محمود اعتماد زاده، تقی مدرسی و رضا جولایی پرداخته است - تسلیمی،. - 47-86 :1388 گلی در مقاله »روایت گذر از سنت به مدرنیته در داستان طعم گس خرمالوی زویا پیرزاد « به این نتیجه رسیده است: بعد از این که ابزار و لوازم زندگی صنعتی و مدرن وارد زندگی خانواده شد، خانم دچار بحران بیهویتی، سرگردانی، تنهایی و عزلتگزینی شد - گلی، . - 96 :1381
-خلاصه داستان
هستی، شخصیّت اصلی داستان ، پدرش را در کودکی از دست می دهد، مادرش پس از مرگ پدر، با احمد گنجور ازدواج می کند و مادر بزرگش ، سرپرست او می شود. وی بعد از تحصیل، در اداره فرهنگ و هنر مشغول به کار میگردد. دغدغه اصلیاش، ازدواج با مردی است که او را مانند زنان سنتی جامعه تحت تملک خود در نیاورد. همچنین بین دو دنیای متفاوت مادر - فمینیسم غربی - و مادر بزرگ - فرهنگ اسلامی و ایرانی - سرگردان است. هستی، با مرد مورد علاقه اش، سلیم فرخی ازدواج می کند. در ادامه، به علت ارتباط با گروه - های سیاسی به خصوص مراد زندانی می شود. سلیم سعی می کند او را از زندان فراری دهد؛ اما هستی، فرخنده را فراری می دهد. سلیم وقتی از طریق فرخنده از اعترافات هستی با خبر می شود، فکر میکند هستی به او خیانت کرده است؛ بنابراین با نیکو ازدواج می کند. هستی همراه مراد ، به دستور کراسلی ، به جزیره
