بخشی از مقاله
چکیده
فانتزي شاخهاي از ادبیات است که از شکلگیري آن عمر زیادي نمیگذرد. هر چند آثاري حماسی و تخیلی پیش از این خلق شدهاند که ویژگیهایی از دنیاي فانتزي را با خود داشتهاند؛ اما با آثار فانتزي تولید شده در دوره معاصر متفاوتاند. مقاله حاضر نگاهی به، شکلگیري فانتزي و اثر پذیرياش از اسطوره، سیر تاریخیاي که براي تولید فانتزيِ امروز سپري شده و همچنین فانتزي و مطالعات مربوط به آن در روانکاوي دارد. حاصل کار نشان میدهد که داستانهاي فانتاستیک از لحاظ ساختاري الگویی ویژه دارند و نگاهی ساختارگرایانه به فانتزي، از اصول کلی بررسی ادبیات فانتزي است. مهمترین ویژگی رمان فانتاستیک فارسی، توجه به آرایش فضا، استفاده از شخصیتپردازي و پدیدههاي خاص و جادویی و کنشهاي سحرآمیز است. زمان هم به دو شکل رئالیته و فانتزي در این داستانها حضور پیدا میکند.
مقدمه
رمان فانتزي، از خلق دنیاي وراي دنیاي واقعی، براي بیان روایت و ماجرا استفاده میکند. خلق دنیایی که از ناخودآگاه نویسنده، و گاه از ناخودآگاه جمعی نشئت میگیرد. فانتزي قدرتی به نویسنده میدهد تا خواننده را با خود وارد دنیایی ذهنی کند که درجهانِ داستان، لباسی واقعی به تن کرده است. فانتزي در آثار ترجمهاي که بعد از انقلاب وارد ایران شدهاند حضور پررنگی دارد. در حیطه رمان کودك و نوجوان، تأثیرگذاري ژانر فانتزي را میتوان به مراتب بیشتر مشاهده کرد.
هدف پژوهش
در این پژوهش با رویکردي ساختارگرا، اجزاي کنشگر - اشخاص - و غیر کنشگر - نمادها و نشانهها و نیز مکان و حوادث - مورد بررسی قرار میگیرند تا نقش آنها در ارتباط با ذهن مخاطب کودك و نوجوان آشکار گردد. رمان مورد بررسی در این نوشته، رمان من و عجیب و غریب نوشته فروزنده خداجو، یکی از موفقترین رمانهاي نوجوان در حیطه فانتزي است. این رمان از حیطه حضور دنیاي فانتزي و ساختاري که دنیاي خلق شده از آن تبعیت میکند بررسی می-شود.
به طور کلی، تحلیل فانتزي در ادبیات معاصر، با نیمنگاهی کوتاه به اثرگذاري و اهمیت این ژانر در ادبیات نوجوان، می-تواند راه را براي نویسندگان و پژوهشگرانی که میخواهند از این حیطه نوپا بهره ببرند، روشن کند. معرفی نویسنده فروزنده خداجو متولد سال 1341، شهرستان کرمانشاه، با تحصیلات کارشناسی ادبیات فارسی است. فروزنده خداجو آثار تألیفی بسیاري دارد و در زمینه فیلمنامهنویسی انیمیشن هم فعال است. پیرنگ2 رمان من و عجیب و غریب باران دختري است که نمیتواند گریه کند. او با پدر و مادر و خواهر و برادر و مادربزرگش زندگی میکند. باران با حیوانها رابطه خوبی دارد و درختان را خیلی دوست دارد؛ اما رابطهاش با مادر چندان صمیمانه نیست.
خلق و خوي باران بسیار شبیه پدر است و همین موضوع، آن را به پدر نزدیکتر کرده است. باران با دیدن عکس کودکی آفریقایی که از گرسنگی در حال مرگ است خیلی ناراحت میشود. باران توسط برادر کوچکترش که نمیتواند صحبت کند متوجه حلقهاي نورانی در درخت خرمالوي حیاطشان میشود. زمانی که باران در خانه تنهاست، از طریق آن حلقه، وارد دنیاي باستانی میشود. در دنیاي باستانی، باران با درختها حرف میزند و اشباحی را میبیند که به خاطر گرسنگی در حال مرگند؛ اما هنوز وارد دنیاي مردهها نشدهاند.
باران متوجه میشود هیولاي گرسنگی دانه سبز را دزدیده و گرسنگی در آن دنیاي باستانی تقصیر هیولاي گرسنگی است. باران به کمک یک شبح به نام همسان و درخت هفت میوه به جنگ هیولا میرود و دانه سبز را از او پس میگیرند. آنها دانه را کنار رودخانه میکارند و دانه تبدیل به گندمی غول پیکر میشود و هیولا را نابود میکند. وقتی کار باران در دنیاي باستانی تمام میشود، او از طریق همان حلقه به خانه برمیگردد و میتواند گریه کند.
پیشینه تحقیق
فانتزي در اغلب کارهاي کودك و نوجوان به چشم میخورد و همین باعث علاقهمندي براي کنکاش وبررسیِ تعریف، حضور و چگونگی شکلگیري فانتزي میشود. فانتزي همانگونه که جایگاه ابتدایی خود را با آثار ترجمه در میان خوانندگان پیدا کرده است، در پژوهش هم با مقالات ترجمه، تعریف و ساحتی، براي شکلگیري خود معین نموده است. مصاحبه با نویسندگان بزرگ فانتزينویس نیز، در این زمینه مؤثر بوده است، از جمله مصاحبهاي که از رولد دال، نویسنده کتابهاي فانتزي کودك و نوجوان در دسترس است.
اما در ایران به طور کامل، محمد هادي محمدي در کتاب فانتزي در ادبیات کودکان، وجهههاي مختلفی از حضور فانتزي، ساختارهاي مختلف فانتزي در داستانها و چگونگی ترکیب دو دنیاي فانتزي و واقعی را بررسی و تحلیل کرده است. این نوشتار با یاري گرفتن از این کتاب و سایر کتابهایی که به بررسی هر چند جزئی فانتزي برخواستهاند، نگاهی دارد به شاکله فانتزي در رمانهاي نوجوان و به طور ویژه رمان من و عجیب و غریب، که پیش از این پژوهشی بر روي این رمان صورت نگرفته است.
بحث و بررسی
ارتباط تنگاتنگ فانتزي، تخیل و اسطوره
شروع تخیل، به انسانهاي اولیه و نگاهشان به جهان برمیگردد. زمانی که ایزدان بر جهان حکمفرما بودند و مردم براي ادامه حیات دست به دامن آنها میشدند. تئاگنس رگیومی اظهار داشت که ایزدان گوناگون - اساطیر عصر بتپرستی - نماد عناصر طبیعیاند. - روتون، - 19 :1378 انسان اولیه با اساطیر خود زندگی میکرد به طوري که اگر بادي میوزید و سیلی میآمد، آن را از جانب ایزدان خود میدانست. با تخیل خود حیات ایزدان را دنبال میکرد و براي او تخیل، عین واقعیت بود. واقعیتی که در اطرافش مشاهده میکرد.
در افسانههاي کهن هم نمونهاي از این نوع،تخیلِ واقعی دیده میشود. دلهره براي تأمین غذا، امنیت در خانواده و طبیعت، رابطه جنسی و نیاز به تولید مثل، عدالت در جامعه، محورهاي موضوع تخیل را میسازند. در حالی که در افسانههاي نو، تخیل از مرز نیازهاي اولیه انسانی میگذرد و به موضوعهایی فراتر از این میپردازد. - محمدي، - 34 :1378 اینکه تخیل امروزي چه سیطرهاي بر آثار ادبی دارد، میتواند به کمک علم روانشناسی، مورد مطالعه دقیق قرار بگیرد. چگونگی آشکارسازي درون آدمی با تخیل، میتواند با مطالعه روانکاوانه آثار فانتزي در دوره مدرن، محقق شود.
فانتزي از منظر فروید با تخیل و ترس مرتبط است و از سوي دیگر، با میل سرکوب شده در ناخودآگاه که خود به نوعی بیماري وجودي که همان دوگانگی است، ختم میشود. - حري، - 79 :1393 از منظر یونگ هم، فانتزي و در کل خلق اثر ادبی، با ناخودآگاه آدمی ارتباط دارد. در نظر یونگ فرآیند آفرینندگی اثر ادبی، عبارت است از جان دمیدن ناخودآگاهانه به صورت مثالی، بسط و گسترش دادن آن و ساخت و پرداخت آن، تا آن اثر به طور کامل تحقق یابد. - همان، - 7
