بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهم ترین پدیده هایی که توجه انسان های نخستین را در زمینه شناخت جهان به خود جلب کرد، نظم مربوط به گردش زمین، ماه و چگونگی طلوع و غروب خورشید و حرکت ستارگان بود. توالی شب و روز و پیدایش فصلهای مختلف و تجدید حیات گیاهان پس از فصل زمستان و فرارسیدن سال نو از روشن ترین و در ضمن یکی از مهم ترین پدید های طبیعی بود که کمابیش همه ی انسان ها و جوامع باستان آن را به طوردقیق مورد ملاحظه و توجه قرار میداندن و به سبب آن که اطلاعات و دانش آنان از کهکشان و ستارگان اندک بود، بسیاری از رویدادها، پدیده ها و حوادث را به آنها نسبت میدادند
در این بین معماران نیز با ایده گرفتن از روابط نجومی موجود در آفرینش توانسته اند توسعه ای پایدار در طراحی خود به جای گذارند و با الگو گرفتن از آن ها به رشد تکاملی معماری کمک بسزایی کردند. در معماری نه چندان گذشته ایران سعی بر آن بوده است تا بتوانند آسمان را از درون خانه که همان حیاط می باشد به راحتی نظاره کنند و در روز از نور و در شب از نور ماه لذت ببرند. در صدر الگو گرفتن از آسمان استفاده از خورشید و ماه می باشد که در تمامی نیازهای انسانی و معماری از همان خلقت بشریت نا امروز مورد استفاده قرار می گیرد.
این مقاله به روش کتابخانه ای گرداوری شده است که سعی بر آن است مجموعه ای را با استفاده پتانسیل های ایران که ستاره شناسان و علاقه مندان به آسمان در راستای بهتر شدن فضای معماری و رصدخانه ها به وجود آورد.
مقدمه:
علم نجوم وستاره شناسی از جمله مهم ترین علوم عصر حاضر می باشد که کشورهای مختلف جهان هزینه های زیادی را در جهت تحقیق و توسعه این علم به کار می برند، یکی از مهم ترین این هزینه ها صرف ساخت رصدخانه می شود.
این در حالی است که امروزه به دلایل مختلتفی از جمله عدم وجود مراکز فعال با امکانات و تجهیزات لازم و کافی این علم در کشور ما از جهانیان فاصله گرفته چرا که با نگاهی به گذشته تاریخ نجوم ایران مشخص شده است که رشد و وسعه این علم همواره به بستری مناسب نیاز داشته است ، فقدان چنین مکانی در شرایطی که جهان روز به روز در حال دگرگونی است ، کمبودی عظیم بر پیکر آگاهی محسوب می گردد.
جدا از موارد فوق باید به این نکته توجه داشت که مولد تحقیق درباره علوم زیر بنایی چون نجوم جز و شاخص های توسعه کشورها به حساب می آید بنابراین پرداختن به مسال همچون علم نجوم می تواند روح تحقیق و توسعه را در ملت ها پرورش دهد.
در این فصل ابتدا به تعریف علم نجوم پرداخته شده سپس تاریخ نجوم را در کشورهای مختلف بیان کرده و رون تکامل این علم را از گذشته تا عصر حاضر مورد بررسی قرار داده، نظریه های متعدد این علم را بیان ودر ادامه به ارتباط علم کیهان شناسی با هویت و هویت با معماری پرداخته خواهد شد.
پیشینه دانش ستاره شناسی در سرزمین ایران
پیش از اسلام
صافی آسمان ایران و درخشش چشم گیر ستارگان را در بخش وسیعی از این سرزمین یکی از عوامل مهم در زمینه جلب توجه ایرانیان به پژوهش در زمینه های فلکی و ظهور علم نجوم می توان دانست. ایرانیان جز نخستین مردمانی هستند که میان نمود های آسمان و جنبه های معنوی و یزدانی پیوندی برقرار ساخته این ویژگی را به روشنی در فرهنگ اساطیری این مردم می توان مشاهده کرد.
در آیین های کهن ایران چون مهر پرستی، فردا پرستی و بالاخره آئین یکتاپرستی، همه چیز، آسمان و خورشید و ماه و ستارگان جایگاهی خاص دارند تا جائیکه جایگاه ایزدان و فرشتگان را در آسمان ها دانسته اند و درست نیایش به سوی گنبد و دوار آسمان نیلگون بلند می ساخته اند. بسیاری از مجموعه های کیانی و کرات آسمانی از دیر باز شناخته شده بودند و برای هر یک از ایزدان و الهه ی نامگذاری شده بودند کاربردی ستارگان در همه سرزمینهای باستانی، به دست کاهنان و مردان مذهبی سپرده شده بود.
این پدیده در آئین مهر پرستی نمود واقعی خود را نشان می داد، در فرهنگ ایرانی کوشش برای شناخت آسمان در دو قالب نمودار گشته است،یکی قالب الهی برای پاسخ گفتن به معماهای آغاز و انجام جهان در زندگی و مرگ، دیگری، قالبی مادی برای تعبین تاثیر سیار و ثوابت در زمین خاکی و زندگی آدمی
بعد از اسلام
ریشه علم نجوم در ایران بعد از اسلام به سابقه آن در پیش از اسلام باز میگردد. این علم در قرون اولیه اسلامی با ترجمه کتب ایرانی، هندی و یونانی به عربی بتدریج رونق گرفت. آغاز پیشرفت علم نجوم در جهان اسلام در قرن دوم هجری قمری و بر اثر حمایتهای منصور و مأمون خلفای عباسی بود. این دو خلیفه که خود نیز به علم هیئت و ستاره شناسی علاقه وافری داشتند محیط علمی مناسبی برای رشد دانشهای گوناگون عقلی از جمله علم نجوم فراهم ساختند.
منصور در بنای شهر بغداد در سال 145 ه.ق از دانشمندان و مهندسان و ستاره شناسان ایرانی بهره فراوانی گرفت و نوبخت منجم دربار خلیفه یکی از اخترشناسانی بود که در طرح و تعیین زمان احداث این شهر شرکت فعالی داشت، ابراهیم فزاری نیز دیگر منجم ایرانی دربار عباسیان بود که با هیئت نمایندگی هند که کتابهایی به دربار خلفا آورده بودند آشنا شد و در نتیجه آشنایی با سید هانتای هندی آن را به عربی ترجمه نمود،او نخستین دانشمند و منجم ایرانی بود که اقدام به ساختن اسطرلاب کرد.
دستگاهی که او ساخت گونهای از سکستان یا شستی امروزی بود که از قطعهای با قوسی 60 درجه تشکیل میشد و برای تعیین ارتفاع ستارگان به کار میرفته است. پسر ابراهیم فزاری نیز نظیر پدر، منجمی بزرگ و دانشمند بود و چند کتاب ستارهشناسی هندی را به عربی برگرداند عمر بن فرخان طبری از دیگر ستاره شناسان ایرانی بود که در عصر منصور خلیفه عباسی در بغداد میزیسته و ظاهرا در طرح بغداد نیز سهمی داشته است
منجمان ایرانی در سده سوم هجری قمری به علم ستارهشناسی رونق بخشیدند و حکمایی همچون عبدا... مروزی معروف به حبش حاسب در زمینه مثلثات کروی مرتبط با اجرام آسمانی مطالعات ارزشمندی انجام دادند. این منجم بزرگ ایرانی نخستین دانشمندی بود که زمان را با استفاده از ارتفاع خورشید تعیین نمود و با معرفی ظل - تانژانت - زاویه جداولی نیز برای آن تنظیم کرد; تدوین زیج مأمونی نیز به سرپرستی عبدا... انجام گشت.
ابو معشر بلخی از دیگر ستارهشناسان بزرگ ایرانی بود که به علم نجوم وسعت بخشید،وی با اعتقاد به نظریات دوری بودن روند عالم و به پیروی از سنتهای اوستایی ادوار هزارات یعنی هزارههای تقارن موقعیت ستارگان را استخراج کرد و آن را مبنای سیستم احکام نجوم خود قرار داد. وی درباره علل جزر و مد نیز فرضیهای نجومی ارائه نمود که در سدههای میانه مورد توجه دانشمندان اروپایی بوده است.
محمد بن خوارزمی ریاضیدان و ستارهشناس مشهور ایرانی سده سوم هجری قمری نیز راه و روش منجمان پیشین هموطن خود را ادامه داد; وی در علم نجوم سنت ستارهشناسی کهن ایرانی را با استفاده از زیج شاهی استمرار بخشید و جداول نجومی مهمی تنظیم کرد. فرغانی دیگر ستارهشناس ایرانی این سده نیز به این کشف مهم نائل آمد که دورترین محل زمین در حرکتش به دور خورشید - و یا بنا به نظریات رایج آن زمان حرکت خورشید به دور زمین - بر خلاف نظریات یونانیان بدون تغییر نبوده و بلکه بتدریج دگرگون میشود.
نیریزی ستاره شناسی بزرگ اهل استان فارس نیز در همین دوره رساله مهمی در باب اسطرلاب کروی تألیف کرد و شرحی بر المجسطی بطلیموس نگاشت.
