بخشی از مقاله
چکیده
در طول سالیان، نور به عنوان عنصری جذاب و گیرا برای انسان باقی مانده است. در معماری، بیشتر به توزیع نور در فضا و نحوه تاثیر آن بر افراد، اشیاء و احجام توجه شده تا ماهیت آن. اما باید توجه داشت که استفاده از نور روز در فضا و آسایش بصری ساکنان فضا نیاز به توجهات خاص اکولوژیکی دارد. از سوئی، امروزه حفاظت محیط زیست یکی از مسائل مهم بوده و در این رابطه، کاهش مصرف انرژی در ساختمان ها بصورت یک ضرورت و اولویت مطرح می شود. در پی این اتفاق نظر عمومی که مرتبط با مفاهیم توسعه پایدار است، توجه به نور روز و نظارت بر تابش خورشید از طریق سامانه های روزن گزینی - طرز قرارگیری روزن و پنجره - در ساختمان که باعث صرفه جویی در مصرف انرژی و افزایش کارایی بنا، افزایش سطح سلامت جسمی و روحی انسان و در نتیجه ارتقاء کارایی او می شود، از اهمیت خاصی برخوردار است. این مقاله در راستای اهداف توسعه پایدار و با توجه به اهمیت توجه به سلامت جسمی و روحی کودکان، اهمیت ارتقاء کیفیت آموزش و بالا بردن کارایی دانشجویان، ناکارآمدی ساختمان های کشور، بحران جهانی انرژی و پیامد های زیست محیطی ناشی از مصرف آن در ساختمان، به بررسی تاثیر نور طبیعی روز بر کارایی دانشجویان و ساختمان دانشگاه ها پرداخته، اصول بهره گیری مناسب از نور روز را بیان می کند.
مقدمه
رویارویی با چالش زندگی پایدار در جهانی که منابع تجدیدناپذیر آن به سرعت رو به اتمام است، مستلزم تغییری اساسی در روش استفاده از این منابع می باشد. بهره گیری از انرژی های تجدیدپذیر برای حمایت و تداوم زندگی مدرن و امروزی ما سعی در کاهش آسیب های وارده به سوخت های فسیلی و کم کردن سرعت گرمایش جهانی یا متوقف ساختن آن دارد .دراین رابطه، کاهش مصرف انرژی در ساختمان ها و بهره گیری از منابع انرژی تجدیدپذیر، به صورت یک ضرورت و اولویت مطرح می شود. با عنایت به این ضرورت، توجه به نور روز و کنترل تابش خورشید ازطریق سامانه های روزن گزینی در ساختمان هم در عرصه تحقیق و هم در عمل رشد و توسعه فراوانی یافته و راهبردهای پیشرفت های درسطوح مختلف به منظور صرفه جویی در انرژی ازطریق کم کردن روشنایی الکتریکی و کاهش بارهای گرمایش و سرمایش ساختمان ارائه شده است. [1] استفاده از نور روز زیربنا و شالوده طراحی پایدار مدارسی با کارآیی و راندمان بالا می باشد. نور روز بر ساکنان فضا هم بصورت محسوس و هم غیرمحسوس تاثیر می گذارد، نور مورد نیاز برای دیدن و کار کردن در فضا، ریتمی طبیعی برای تشخیص زمان روز و فصول، همچنین محرکی بیولوژیکی برای هورمون های تنظیم کننده ی سیستم های بدن، فراهم می کند. در فرایند یادگیری انجام امور آموزشی، کارها و تکالیف بصری یکی از مهمترین قسمت های کار هم برای دانش آموز و هم برای معلم می باشد. یک مدرسه با کارایی بالا، باید دارای محیط های آموزشی ارزشمند ازلحاظ کیفیات بصری باشد که باعث بهتر کردن یادگیری و آموزش به جای ایجاد اشکال در این امور می گردد و این کیفیات بصری ازطریق ادغام ، یکپارچه سازی و هماهنگی بین روشنایی طبیعی و الکتریکی، و ایجاد تعادل بین کیفیت و کمیت نور هریک از فضاها و ازطریق کنترل یا ازبین بردن خاصیت خیرگی نور و ... امکان پذیر است.
تعریف فضای آموزشی
فضای آموزشی، ابتدا باید از لحاظ فیزیکی مطلوب باشد. فضاهای با کیفیت فیزیکی مطلوب، به فضاهایی اطلاق می شود که در طراحی آن ها، استاندارد شاخص هایی از قبیل هوای سالم، دمای مناسب، رطوبت کافی، نور، صوت، دید و منظر مناسب، کارایی انرژی، دسترسی ها و ارتباطات رعایت شده باشد. [3] برخی صاحب نظران، فضای آموزشی را محیطی فیزیکی مانند کلاس درس، آزمایشگاه یا محیط خوداموز تلقی می کنند که در آن برخی, فرایندهای یادگیری رخ می دهد [4]دیگران ان رادر قالب محیط نرم افزاری خاص آموزش تعریف می کنند. [5]
استفاده از نور خورشید در فضاهای آموزشی
نور روز یا نور طبیعی یکی از انواع انرژی است که از خورشید تامین می شود و روشنایی زمین و نیازهای حیاتی موجودات زنده را تامین می کند. استفاده از نور روز در معماری همواره یکی از نکات مورد توجه در طراحی بوده، ولی با رواج استفاده ازبرق به عنوان منبع روشنایی داخلی، بهره گیری از نور طبیعی در ساختمان به حاشیه رانده شده است .نور خورشید همیشه برای ایجاد روشنایی طبیعی در ساختمان لازم است ولی از آنجا که این نور در نهایت به حرارت تبدیل می شود، میزان تابش موردنیاز برای هر ساختمان باید با توجه به نوع آن و شرایط اقلیمی محل آن تعیین شود. [7]
خصوصیات فیزیکی دانشگاه
خصوصیت اصلی محیط های فیزیکی، عناصر متغیری مانند نور، رنگ، سختی و نرمی سطوح است .بیشتر تجارب اصولی به مزایای یک محیط آموزشی نرم تر تاکید دارند. بعضی تحقیقات نشان می دهد که دانشجویان کلاس با پنجره را ترجیح می دهند. در صورتی که معلمان احساس می کنندکه اتاق های بدون پنجره انعطاف پذیرتر می باشند. آنها دریافتند که دخترها نسبت به پسرها، سازماندهی پیچیده اشکال، رنگ و عناصر محیطی را ترجیح می دهند. [6]
معیارها و اصول دانشگاه پایدار[6]
درک ما از طریق برداشت محیط پایدارتر است، برقراری ارتباط بین مردم و ساختمان توسط الگوهای طراحی همساز با محیط امکان پذیر است. فضای آموزشی مطلوب و پایدار ویژگی هایی را معرفی می کند که به این صورت معرفی می گردد: -1 کاربردی: یعنی کتابخانه فضای مناسب داشته باشد، خوب به نظر بیاید و بادوام باشد. -2 تطبیق پذیری: فضای قابل تغییر، استفاده از چیزی که به سادگی قابل تغییر باشد.
-3 دسترس پذیری: فضای اجتماعی، فضایی است که مردم را به استفاده ی آسان و ترویج تفکر عدم وابستگی دعوت کند.
-4 تنوع: کتابخانه های با فضای پژوهشی و یادگیری مختل ، برای رسانه های مختل.
-5 تأثیرگذاری: فضا، دارای سازماندهی خوبی باشد تا بتواند رابطه بین خدمات و مراجعان را افزایش دهد. -6 تعالی بخشی: فضایی الهام بخش، با کیفیت عالی که مردم را به آموختن تحریک و تشویق کند.
-7 مناسب بودن از لحاظ محیطی: دارای شرایط مناسب برای استفاده کنندگان . -8 امنیت و ایمنی: برای مراجعان، مجموعه ها، تجهیزات، اطلاعات و ساختمان.
-9 جذابیت و زیبایی: برجسته کردن فضا، به طوری که ذهن مراجعان و روح موسسه مادر دانشگاه را تسخیر کند.
بهره گیری از نور طبیعی:
مزایای بهره گیری از نور طبیعی روز در دانشگاه بسیار است که آن را در سه گروه دسته بندی می شود: سلامتی، بازده و موفقیت دانشجویان، صرفه جویی در انرژی و کاهش پیامد ها و خطرات زیست محیطی، که به شرح آنها می پردازیم.
-1 تاثیر نور طبیعی روز بر دانش آموزان
بسیاری از مطالعات انجام شده درمورد تاثیر محیط بر کاربران نشان می دهد که راندمان و کارایی انسان در محیط هایی که از نور روز به اندازه کافی برخوردارند، به طرز چشمگیری افزایش می یابد. به عنوان مثال در فضاهای آموزشی، سطح نمرات دانش آموزان افزایش می یابد، در حالی که کمبود نور روز در این فضاها، کاهش کارایی دانش آموزان را به دنبال دارد. عملکرد دانش آموزان و معلمان در فضاهای با کفیت بهتر است. نور طبیعی، نوری با کیفیت بالا را فراهم کرده، چشم اندازها را بیشتر نموده، و ارتباط مناسبی بین کلاس درس و فضاهای مجاور ایجاد می کند.
-2 افزایش میزان دید به دلیل میزان روشنایی بیشتر
میزان روشنایی بیشتر باعث افزایش دید سطح میز، سرعت و دقت افرادی که پشت آن کار می کنند، می شود. کلاس هایی که دارای نورگیر سقفی هستند، از میزان روشنایی بیشتری برخوردارند. بررسی ها نشان داده، در شرایطی که حتی روشنایی آسمان کمتر ازحد معمول است، روشنایی این کلاس ها دو تا سه برابر بیشتر از کلاس هایی است که با الکتریسیته روشن می شوند. درمقایسه با نورگیرهای سقفی، نوری که از پنجره ها وارد فضا می شود کمتر و متغیرتر است، اما پنجره ها نیز باعث افزایش روشنایی فضای کلاس به نسبت کلاس هایی که فاقد پنجره اند و روشنایی آنها تنها از طریق الکتریسیته صورت می گیرد، می شود.[1]
