بخشی از مقاله
خلاصه
فضای کالبدی به عنوان بستر فعالیتهای انسان تأثیرات عمیقی بر سلامت روان دارد. یکی از محیطهای معماری که پر استرس میباشد بیمارستان است. استرس موجود در بیمارستان با اثرات منفی که درپی دارد بهبودی بیماران را به تأخیر میاندازد. استرس در انسان به عنوان یکی از شاخصههای سلامت روان میتواند با طراحی درست کاهش یابد، به گفتهی دیلانی "محیط کالبدی بر رفتار فرد تأثیر میگذارد و محیطهایی با تجربهی مثبت میتوانند سبب شوند که فرد بر استرس خود غلبه کند". در طراحی بیمارستانها و مراکز بهداشتی- درمانی، به دلیل اهمیت بالای ماهیت کاربری که با سلامت روح و جسم انسان در ارتباط است و نیز حاکم بودن روابط پیچیده عملکردی - روابط برونبخشی و درونبخشی بیمارستان - در آن، توجه به الزامات طراحی مناسب نقش حیاتی دارد. یکی از این الزامات استفاده صحیح از نور روز است. تحقیقات نشان میدهد که توزیع نور روز که در محیطهای متفاوت فعالیت انسانی جریان دارد تا حدود زیادی بر رفتارها، روحیات، بازدهی و کارآیی افراد تأثیرگذارد است.
در این میان نقش نور طبیعی به مثابه کاملترین و مطلوبترین نور انکار ناپذیر است. پژوهش حاضر در صدد است که با اتکاء به مطالعات و تحقیقات تجربی و میدانی معتبر انجام شده - در مورد تأثیر نور روز در بیمارستانها - به تشریح اثرات جسمی و روحی نور روز بر بیماران بپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که طراحان فضاهای درمانی میتوانند با استفاده درست و مناسب از نور روز، تأثیر عمیقی در کاهش استرس بیماران بگذارند و در پی کم شدن استرس در بیماران فشار خون، افسردگی، مدت زمان بستری، اختلالات خواب، آشفتگی، استفاده از داروهای مسکن و ضد درد نیز کاهش مییابند در نتیجه کمک بسیاری به تسریع بهبود بیماران میکنند. این مطالعه به روش توصیفی- تحلیلی به انجام رسیده است. برای جمعآوری دادهها از جست و جوی نظاممند در پایگاههای معتبر اینترنتی استفاده شد. پس از غربالگری مدارک جمعآوری شده، چندین مورد گزینش و پس از تحلیل، تفسیر و تعمیم مطالب، یافتههای مطالعه ساختاردهی و گزارش شد.
کلمات کلیدی: نور روز، بیمارستان، درمان، استرس، افسردگی
.1 مقدمه
مراکز درمانی با هدف درمان بیماران و بهبود سلامتی افراد جامعه احداث و به بهرهبرداری میرسند. بنابراین در اکثرموارد، صرفاً کیفیت درمان این مراکز مورد بحث و بررسی قرار میگیرد و متأسفانه کالبد فیزیکی بنا از جهت بهداشت عدم آلودگی و ارتباطات عملکردی و فیزیکی فضاهای موجود ارزیابی میشود و احساس رضایت کاربران مجموعه - بیماران کارکنان - از فضا و جنبههای ادراک دیداری و بصری موجود و تأثیر آنها بر رفتار بیماران اهمیت چندانی ندارد. اما بر مبنای تعریف سازمان بهداشت جهانی1، سلامتی یک مساله چند بعدی است و علاوه بر بعد جسمی، دارای ابعاد روحی-روانی و اجتماعی است.
باید توجه داشت که ابعاد مختلف سلامتی و یا بیماری بر یکدیگر اثر گذاشته و تحت تأثیر یکدیگر قرار میگیرند. طراحی داخلی فضای درمانی، جزء جدایی ناپذیر کیفیت طراحی محیط به شمار میرود. اما نباید عناصر و لوازم لوکس و شیک را با مبحث طراحی داخلی اشتباه گرفت. پژوهشها نشان میدهد که ایجاد انعطافپذیری بالا، امنیت، صمیمیت و آرامش در محیطهای درمانی که حضور در آن منجر به اضطراب و هراس در مراجعین میگردد، علاوه بر آنکه بر غنای مجموعه خواهد افزود، دغدغههای ناشی از حضور کاربر در محیطی ناآشنا و غیرخانگی را نیز برطرف مینماید - مطلبی،. - 1394 عدم توجه به طراحی کالبدی2 و طراحی داخلی3 در فضاهای درمانی، نارضایتی کاربران را در پی دارد.
همانگونه که اینگام4 و اسپنسر - 1997 - 5 در پژوهشی دریافتند که بهرهگیری از نورمناسب، مبلمان زیبا و راحت در کنار کالبد فیزیکی و معماری بنا، در کاهش میزان استرس بیماران موثر است. یک محیط شفابخش با جنبههای کالبدی مناسب به طور غیرمستقیم در بهبود حال بیمار - مثلاً با کاهش طول اقامت بیمار در بیمارستان، کاهش استرس، افزایش رضایتمندی بیمار - مؤثر است، یکی از جنبههای مهم ایجاد محیطی شفابخش به کمک معماری، استفاده صحیح از نور روز است 2003 - ، . - Ulrich تاکنون مطالعات زیادی درباره تأثیر نور بر سلامت بیماران انجام شده که اغلب برپایه مشاهدات تجربی و میدانی بر روی بیماران بوده است.
که با استفاده از آنها میتوان به اینکه چگونه نور بر سلامت بیماران تأثیر میگذارد، پیبرد. نور برای فعالیتهای بصری بشر دارای نقش بسیار مهمی است و از طرفی بر سلامت روحی و جسمی نیز بسیار مؤثر است. مطالعات متعدد اهمیت نور در کاهش افسردگی، کاهش خستگی، بهبود هوشیاری، تعدیل ریتم شبانهروزی، و درمان بیماریهایی مانند زردی در بین نوزادان را نشان داده است - مهدیزاده،. - 1391 اگرچه امروزه تحقیقات پر دامنهای در زمینه اهمیت نورپردازی و بهخصوص نور طبیعی بر انسان صورت گرفته و شواهد انکار ناپذیری بر تأثیر مثبت نور روز و بهرهمندی از منظر طبیعی بر سلامت، آسایش و بازدهی افراد به دست آمده است، جای تعجب است که چرا همچنان بسیاری از طراحان و معماران در نورپردازی فقط رؤیتپذیری - وضوح - و قابلیت عملکردی - کارآمدی - و در طراحی پنجره فقط زیبایی نما و دید نهچندان سنجیده به خارج را مدنظر قرار میدهند.
البته هنوز تأثیر پیچیده روشنایی روز بر انسان از جنبههای گوناگون به طور کامل شناخته شده نیست، اما در حال حاضر میتوان از یافتههای اخیر در این زمینه بهرهها جست.» معماران و طراحان میتوانند از طریق طراحی سنجیده و دقیق پنجرهها، کمک شایانی به افزایش بازدهی و سلامتی جسمی- روانی ساکنان بنا کنند.2003 - «، . - Franta حال در این پژوهش به پرسشهای زیر پاسخ میدهیم:
-1 آیا نور روز در معماری فقط با هدف تأمین روشنایی برای انجام دادن فعالیتی صورت میگیرد؟
-2 آیا نور طبیعی بر وضع فیزیولوژیکی انسان مؤثر است؟
.2 رابطه ی شفابخشی با محیط فیزیکی
شفابخشی بر خلاف درمان یک مفهوم روانشناسانه از سلامتی است. همانطور که ادراک هم مربوط به درمان است. کل پروسهی شفابخشی دو حیطهی درونی و بیرونی را شامل میشود که حیطهی درونی شامل پیشرفت و تحریک تمایل به شفابخشی است، با شناخت انسان از خود و ترویج رابطهی شفابخشی در روح و جان خود، در حالیکه در حیطهی بیرونی شامل تمرین سبک زندگی شفابخشانه و همچنین خلق چنین محیطهایی است - 2010، . - YusoffAbassحتماً یک اهمیت ویژهای در طراحی و خلق محیطهای شفابخش بوده است، برای مثال ابرلین عقیده دارد که چنین محیطی باید با در نظر گرفتن و لحاظ کردن فاکتورهایی مثل رنگ، شکل، نور، بو ، صدا و احساس خلق شود 2008 - ، . - Oberlin برگ - 2005 - 6 میگوید: » در این محیطها نقش طبیعت، روشنایی روز، هوای آزاد و آرامش بیشتر است.
« نقشی که عوامل فیزیکی در روند شفابخشی و بالاخص نتایج بهبود بیماران و خانوادهها بازی میکنند توسط اکثر نویسندگان ذکر شده است،مثلاٌ مور، وایزمن و ژوزف با تأثیر محیط فیزیکی بر روند شفابخشی نه تنها در بیماران بلکه بر زندگی افراد جامعه موافق است 2000 - ، Moore ؛ 2006، . - Joseph مور پیشنهاد میکند که خلق یک محیط شبیه خانه و خانواده به کودکان سودهای بیشتری میرساند و احساسی شبیه خانه پیدا میکنند و خیلی سرشار از نشاط و فعال میشوند. وارنی اشاره میکند که جو فیزیکی و فرهنگی که برای حمایت از خانوادهها هنگام بستری شدن در بیمارستان ساخته شده باعث دلگرمی آنها میشود 2001 - ، . - Varni با الهام از پیشرفت بحث محیطهای شفابخش ، مؤسسهی ساموئلی یک مرکز تحقیقاتی با علاقهی کاوش در روندهای شفابخشی ، کانسپتی - مفهومی - با عنوان محیطهای شفابخش بهینه تهیه کرده است، که میگوید مؤلفههای اجتماعی، روانشناختی، فیزیکی، روحی و رفتاری شخص درمانشونده ، ظرفیت فطری بدن او را حمایت و تحریک میکند تا خود را شفا بخشد 2008 - ، . - Ananth
.3 تأثیر محیط کالبدی معماری بر رفتار
بنا بر عقیده راپاپورت - - 1982، از آنجا که همه رفتارها در بستر یک زمینه اتفاق میافتند و هر زمینه ای بر پایه معانی ساخته شده است، چنین نتیجه م شود که افراد در زمینه های مختلف با یافتن اشارههای ممکن برای آن معانی، رفتارهای متفاوتی از خود بروز میدهند و این اشارهها ممکن است در محیط کالبدی وجود داشته باشند. محیطها نه تنها موجب یادآوری میشوند، بلکه پیشبینی کننده و تجویز کننده هستند. در واقع، جوابها را هدایت میکنند؛ یعنی احتمال جوابهای معینی را توسط محدود و منحصرکردن دامنه پاسخهای ممکن و بدون اینکه تعریف شوند، بیشتر میکنند. انسان با توجه به نیازها، ارزشها و هدفهای خود محیط را دگرگون میکند و بهطور متقابل، تحت تأثیر محیط دگرگون شده قرار میگیرد.
محیطهای ساخته شده، برخی الگوهای رفتاری و نقشهای اجتماعی نوینی را بر ساکنان خود تحمیل میکنند یا برخی الگوها و معیارهای رفتاری را تقویت و برخی دیگر را تضعیف کرده و بهطور خلاصه، جهت و ابعاد جدید به رفتار ساکنان خود میبخشند - مرتضوی، . - 1367 در تحقیقات معاصر، انسان محصول محیط، بیولوژی و تعامل این دو باهم شناخته شده است. به این ترتیب، عوامل فیزیکی و محیطی به طور مداوم بر زندگی انسان تأثیر گذاشته و او نیز بیش از هر موجود دیگری محیط پیرامون خود را تغییر میدهد - آلتمن، . - 1975
