بخشی از مقاله
چکیده
امروزه محیط زیست، صرفه جویی در مصرف انرژیهای فسیلی و توسعه پایدار به مباحث بسیار مهم و رایج در سطح بینالمللی تبدیل شدهاند . به طوری که حفظ منابع انرژی، جلوگیری از آلوده کردن زمین و محیط زیست، کاهش میزان مصرف انرژیهای فسیلی و هم زیستی با شرایط طبیعی و اقلیمی مبدل به یکی از مهمترین تدابیر در معماری و شهرسازی شده و معماران و شهرسازان را ملزم به رعایت اصول و قواعد خاصی در زمینه ساخت و ساز میکند. افزایش مداوم جمعیت، کشورهای جهان را بیش از پیش با مشکل کمبود انرژی رو به رو ساخته و حیات بشر را تهدید میکند. شاید با کوشش مداوم دانشمندان، پرتو امیدی بر چهره حیات بر روی کره خاکی بتابد و بیم متلاشی شدن تمدن بشر در اثر کمبود انرژی و کثرت آلودگی محیط، از بین برود.
خورشید به مثابه منبعی لایزال، پاک، بیهزینه و هماهنگ با کلیه جنبههای زیست محیطی و روانشناختی انسان مورد توجه قرار گرفته است و استفاده روزافزون از آن در ساختمانها، در دهههای اخیر مؤید این نظر است. این رویکرد که بخصوص با بحرانهای ناشی از کمبود انرژی آغاز شد، به تدریج و با افزایش دانش و یافتههای بشری در زمینه تأثیرات انسانی، محیطی و اقتصادی کاربرد روشنایی خورشید رنسانس جدیدی را به معرض تجربه گذاشت. تحقیقات نشان میدهد که میزان شدت، نوع منبع، رنگ، جهت و شیوه توزیع نور در محیطهای متفاوت فعالیت انسانی ممکن است تا حدود زیادی بر رفتارها، روحیات، بازدهی و کارآیی وی تأثیر بگذارد.
نور و ارتباط بصری با محیط خارج در فضاهای زیستی انسان اعم از محل کار، فراغت، تفریح، تحصیل و غیره علاوه بر افزایش کارآیی و بازدهی موجب کاهش اضطراب، بهبود رفتار و نیز حفظ و افزایش سلامتی و آسایش میشود. در این پژوهش، از روش تحقیق کتابخانهای استفاده شده است و سعی براین است با بازدید از امکانات موجود، مطالب به دست آمده را تحلیل و تکمیل نموده و به جمعبندی نهایی رساند. فنون و قواعد به کار رفته، مفاهیم نوین در عرصه معماری پایدار را در خود دارد که این مقاله به بررسی این مفاهیم میپردازد.
واژههای کلیدی: توسعه پایدار، نور در معماری، معماری پایدار، نور طبیعی، محیط زیست، روانشناسی محیط.
-1 مقدمه:
در بحث توسعه پایدار و به طبع آن معماری پایدار اینکه هر ساختمان باید با بستر و محیط طبیعی پیرامون خود تعامل داشته باشد به امری بدیهی مبدل شده است. قسمت بحث برانگیز و مورد توجه این امر چگونگی برقراری تعامل و نوع تدابیر در نظر گرفته شده میباشد . این درست همان مطلبی است که سالها پیش ساکنین این مرز و بوم با مهارتی ویژه از آن بهره جستهاند و با اجرای فنون و قواعد خاص در زمینه استفاده بهینه از انرژیها و منابع طبیعی به خصوص خورشید و هماهنگی با اقلیم از آن استفاده کردهاند و امروزه با سهل انگاری به ورطه نابودی و فراموشی کشانده شده است. این تدابیر، نه تنها در زمینههای زیست محیطی بلکه در ابعاد دیگر پایداری چون ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیز مشهود است.
استفاده از شاخصهای عملکردی و اصول و مبانی زیباشناسی در طراحی فضاها، علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روحی و جسمی افراد، موجب پرورش استعدادها و شکوفایی خلاقیتهای آنان خواهد شد. شناخت امتیازات روشنایی طبیعی و همچنین استفاده بهینه از روشنایی مصنوعی به همراه توصیههای طراحی معماری که در تأمین نور مناسب مؤثرند، برای طراحان و برنامهریزان کمک شایانی محسوب میشود. برخورداری افراد از فضاهای با کیفیت فیزیکی مطلوب، یکی از راههای مؤثر بهرهوری بیشتر از سرمایههای انسانی و مادی میباشد. فضاهای با کیفیت به فضاهایی اطلاق میشود که در طراحی آن استاندارد شاخصهایی از قبیل هوای سالم، دمای مناسب، رطوبت کافی، نور، صوت، دید و منظر مناسب، کارآیی انرژی، دسترسیها و ارتباطات رعایت شده باشد.
-2 روش تحقیق:
هر پژوهش علمی نیاز به یک روش تحقیق متناسب با موضوع خود دارد. انتخاب روش تحقیق مناسب و تداوم آن در تمامی فرآیند و مسیر پژوهش از اصول راهبردی یک تحقیق علمی است. روش مواجهه با مسأله و پژوهش در ارتباط تنگاتنگ و دو سویه با ساختار و ماهیت تحقیق است. از همین رو برای بدست آوردن نتایج مطلوب در این مقاله، از تحقیق کتابخانهای اعم از کتاب، مقالات و سایتها استفاده شده است و در نهایت با بازدید از امکانات موجود، مطالب به دست آمده را تحلیل و تکمیل نموده و به جمعبندی نهایی میرساند.
-3 پایداری از نظر لغوی:
دهخدا پایداری را به معنای بادوام و ماندنی آورده است. واژه پایداری، Sustainable، از ریشه لاتین، Sustain، گرفته شده است - دهخدا، . - 479 : 1324 پایداری مجموعهای از وضعیتهاست که در طول زمان تداوم داشته باشد. پایداری در یک نظام، نشاندهنده تداوم بنیادی در زمان است که منجر به حفظ و بقای یک نظام میگردد - صیادی، . - 28 :1391 پایدار یعنی با ثبات، با دوام، یعنی چیزی که ثابت و برقرار میماند. پایداری، پدیدههای پایدار ناشی از دوام الگو، روش یا سیستم پدیدهها در طی زمان طولانی است - صیادی، . - 34 :1391 پایداری به معنای مداومت، پیوستگی و استمرار است. پایداری فعال است و به معنی جنبش و حرکت است و به معنی ذخیره برای آینده میباشد - گرجی مهلبانی، . - 98 :1389
-4 توسعه پایدار و تعاریف آن:
واژه توسعه پایدار از اواسط دهه 70 میلادی و پس از بحران نفتی سال 1973، بسیار به کار رفته است. امروزه، بحث توسعه پایدار، یکی از بحثهای بسیار مهم و رایج در سطح بینالمللی است. سازمانها و نهادهای پرطرفدار محیط زیست در جهان و همچنین سازمان ملل از مهمترین ارگانهای دخیل در این امر هستند. بحث جدی و کارشناسانه در این مورد، پس از بحران مذکور، آغاز شد که نقطه اوج این بحثها، در سال 1992 به کنفرانس جهانی توسعه پایدار، معروف به اجلاس زمین در شهر ریودوژانیرو برزیل انجامید که بعدها به اجلاس ریو مشهور شد و در آن قطعنامهای برای ارائه راهبردهایی در جهت توسعه پایدار کشورهای جهان صادر شد و کشورهای جهان ملزم به پیروی از این قطعنامه شدند.
10 سال بعد، در سال 2002 ، کنفرانس دیگری در شهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی در سطح وزرای کشورها و کارشناسان محیط زیست برگزار شد و هدف آن تأکید بر مصوبات کنفرانس ریو و اجراییتر کردن این مصوبات در سطح جهانی بود. مهمترین تعریفی که در اجلاس ریو از توسعه پایدار ارائه شد، بدین قرار است: توسعهای که نیازهای کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسلهای آینده، برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسلهای فردا توجه شود. هرچند تاکنون تعریفهای زیادی از توسعه پایدار ارائه شده، ولی محور تمامی آنها توجه به نسلهای بعدی، آینده محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی، بوده است.
توجه به فرهنگ، ویژگیهای بومی و تجربیات گذشته، بهرهگیری از انرژیهای تجدید پذیر و پرهیز از بکارگیری انرژیهای تجدید ناپذیر از اصول توسعه پایدار است - حاتمی گلزاری، . - 37 :1387 بر اساس تعریف کمسیون جهانی سازمان ملل توسعه پایدار عبارت است از توسعهای که پاسخگوی نیازهای فعلی باشد، بدون آنکه توان نسلهای آینده در تأمین نیازهای خود را تحت تأثیر قرار دهد. بانک جهانی توسعه پایدار را چنین تعریف میکند: توسعهای که دوام یابد - عزیزی، . - 20 :1380در جهان کنونی، توسعه به عنوان یکی از بزرگترین عوامل تغییر محیط زیست و به تبع آن ساخت و ساز که باعث از بین رفتن زمینهای کشاورزی و فرسایش خاک و آلوده کننده محیط زیست و به مخاطره انداختن بهداشت و سلامتی مردم شده است، بر بحران انرژی دامن میزند.
دهه 60 و 70 میلادی آغاز نگرانیها و توجه مردم به حفظ محیط زیست و آثار زیست محیطی در فعالیتهای اقتصادی بود و اندیشمندان تخریب و نابودی زمین را هشدار دادند - سلیمانی، . - 33 :2008 در عصر مدرن تأمین رفاه جامعه سرلوحه توسعه بود. بنابراین با مطرح شدن مباحث مربوط به رابطه میان انسان، محیط زیست و توسعه در دهه 1970، مفهوم توسعه پایدار مورد توجه جدی قرار گرفت. توسعه پایدار در کمیسیون استراتژی حفاظت جهان توسط اتحادیه بین المللی برای حفاظت طبیعت در سال 1980 میلادی مدون گردید - گرجی مهلبانی، . - 92 :1389 با فعالیتهای علمی دانشگاهها و متخصصان علوم انسانی در کنار کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه سازمان ملل در سال 1987، اصولی برای توسعه پایدار تعیین گردید - ادوارد، . - 22 :1389
علاوه بر آن، این موضوع توسط کمیته جهانی توسعه و محیط با عناوین آینده مشترک ما در سال 1987 میلادی و حفظ زمین در سال 1991 میلادی نیز مطرح گشته است - حقیقی بروجنی، . - 21 :1389 توسعه پایدار یک ایده و اصطلاح بسیار گسترده است که معانی متفاوت و بسیاری دارد که واکنشهای متفاوت صاحبنظران را برمیانگیزاند. مفهوم توسعه پایدار یک تغییر مهم در فهم رابطه انسان و طبیعت و انسانها با یکدیگر میباشد. مفهوم توسعه پایدار حاصل رشد آگاهی از پیوندهای جهانی مابین مشکلات محیطی در حال رشد، موضوعات اجتماعی، اقتصادی، فقر و نابرابری و نگرانیها درباره یک آینده سالم برای بشر است - گرجی مهلبانی، . - 92 :1389 در سال 1987 کمیته براند در آینده مشترک ما، یک تعریف جامع از توسعه
