بخشی از مقاله
چکیده
از آنجایی که در طراحی فضاهای درمانی با توجه به عملکرد آن، بیشترین تاثیر به عهده شاخصه های نور، رنگ و همچنین ایجاد فرمهای تاثیر گذار بصری می باشد، استفاده از عناصری مانند تابلوهای نقاشی و تصاویری زیبا از طبیعت در اتاقهای بیماران به خصوص کودکان و راهروهای منتهی به بخشهای مختلف درمانی در جهت القای حس آرامش، امنیت و تحریک احساسات بصری و همچنین ایجاد ارتباط فضایی و چشم انداز به فضاهای مختلف داخلی و یا طبیعت و مناظر محوطه خارجی فضاهای درمانی به منظور ایجاد آرامش و کاهش استرس، می تواند در تسریع روند درمان و افزایش روحیه بیمار تاثیر بسزایی داشته باشد.
مقاله حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی فضای درمانی کودکان را مورد بررسی قرار داده و به این مساله می پردازد که کودکان چه نیازهایی در محیط های درمانی داشته و آیا می توان با استفاده از رنگ و نور باعث کاهش استرس و روند سریع بهبودی آنها شد؟ شناخت چگونگی بهکارگیری رنگ و نور در فضای درمانی کودکان به عنوان عامل مؤثر درروند بهبود بیماری، کاهش ترس و اضطراب، افزایش آرامش بیماران و ایجاد یک فضای دوستانه، هدف اصلی این پژوهش است. نتایج حاصل بیانگر آن است که رنگ و نور در فضا درمانی به عنوان عامل مؤثر در روند بهبود بیماران و افزایش بازدهی فضای درمانی، ایجاد فضای آرامش و کاهش استرس برای بیمار مهیا خواهد شد.
-1 مقدمه:
کودکان حساسترین و تأثیرپذیرترین گروه سنی جامعه را تشکیل می دهند. دوره کودکی زمانی است که پایه های شخصیتی ذهنی- جسمی و اجتماعی افراد در آن شکل می گیرد. بسیاری از رخدادهایی که در کودکی افراد اتفاق می افتد، در بزرگسالی آنها تأثیر مستقیم داشته و درواقع بسیاری از رفتارهای انسانهای بالغ ریشه در دوران کودکی آن ها دارد. برای یک کودک بیمار که در این سالهای ابتدایی و پراهمیت زندگی اش به بیماری مبتلا می شود، به ناچار اجبار بر تقسیم دنیای کودکانه او با بیماری، محل درمان، مراحل درمان، ترس از محیطهای درمانی، پزشک، پرستار و عواملی ازاین دست است که گاهی در بیماران بستری در بیمارستان جزئی از روزمرگی شده، کودک را خسته کرده، مراحل رشد طبیعی وی را تحت الشعاع قرارداد و گاه روند آن را کندتر از نمود دیگر کودکان می کند.
بدین ترتیب نقش معماری و طراحی مرکز درمانی برای این کودکان، می تواند همانند یک مربی و راهنما، در جهت الگوهای رفتاری صحیح، مطرح شده و در کنار ایجاد حس آرامش و امنیت برای کودک، زمینه های رشد اجتماعی در کودک بیمار را نیز موردتوجه قرار دهد؛ بنابراین، بیمارستان کودکان نه فقط محلی جهت درمان کودک است، بلکه می تواند مکانی برای تعلیم و تربیت او در پایه ای ترین دوران رشد وی باشد. در حقیقت می توان ادعا کرد که معماری نوعی مسئولیت است که در این مجموعه باید بتواند از طریق فضاسازی باکودکِ بیمار ارتباط برقرار کرده و برای وی پیام رسان باشد پیامی هدفدار در جهت شناساندن محیط.
"رنگ و نور ازعناصر دکوراسیون داخلی در بیمارستان کودکان می باشد. طراحان بیمارستان های امروزیتقریباً همه قوانین سابق در ارتباط با محدودیتهای استفاده از نور و رنگ های گوناگون و ترکیب آنها با یکدیگر در بیمارستان ها را در هم شکسته اند و امروزه تقریبا، هر رنگی را می توان در دکوراسیون بیمارستان ها مشاهده نمود. به دلیل آنکه محدودیت گذشته در کاربرد نور و انواع رنگ در مراکز درمانی کمتر رعایت می شود، این عامل باعث گردیده، چگونگی و سازوکار انتخاب نور مناسب و مجموعه رنگ های دلخواه برای دکوراسیون یک بیمارستان مشکل ساز گردد.
پس در نهایت می توان ادعا نمود که بیمارستان امروزی ترکیبی معمارانه از محیطی برای انجام فرایند درمان، فضایی برای ارائه خدماتی در جهت رفاه افراد به همراه استفاده از روش های نوین ساخت و کنترل مصرف انرژی می باشد. که همواره در جستجوی راهکارهای مبتنی بر شواهد علمی برای، مهندسین بیمارستان ساز و طراحان داخلی استفاده از انواع رنگ و نور در مراکز درمانی هستند.
ارایه دهندگان خدمات درمانی, معماران, طراحان و مدیران بیمارستان براین باورند که محیط بیمارستان می تواند بر خلق و خو, اضطراب و رضایت کلی بیماران و خانواده آنها و کارکنان تاثیر بگذارد. این باور باعث شده است که ارایه دهندگان این خدمات به تشخیص کیفیت و نتایج حاصل از محیط های درمانی بپردازند. با توجه به رشد جنبش رضایتمندی استفاده کننده در محیط های درمانی, احساس نیاز به اندازه گیری این مولفه شد. به علاوه فوایدی که محیط های کاربرپسند و رضایت بخش چه در بهبود بیماری و چه در صرفه اقتصادی داشته است. باعث گردیده تا نگاهی ویژه و تازه به محیطهای درمانی صورت گیرد
فرضیه این تحقیق بر این باور است که به کار گیری نور و رنگ در فضای درمانی کودکان می تواند در کاهش ترس، اضطراب و همچنین روند بهبودی کودکان بیمار وکاهش طول درمان آن ها بسیار مؤثر است. اینکاملاً معلوم و واضح است که بین شفابخشی و محیط فیزیکی رابطه ای وجود دارد، اما روش طراحی محیطهای شفابخش در بیمارستان کودکان چگونه است؟آیا می توان با استفاده از رنگ و نور باعث کاهش استرس و روند سریع بهبودی آن ها شد؟
-2 پیشینه تحقیق:
رنگ و نور بر روحیه بیماران اثر انکارناپذیری دارد. استفاده از رنگ ها و نورهای مناسب می توانند وضعیعتی بیافرینند که در واقع درمان بخش است بدین معنی که سبب اعتماد به نفس شده و ترس را از ذهن بیمار دور می کند. تاکنون اکثر بیمارستان های کودکان در ایران بدون توجه به روحیات کاربران اصلی آن ها و تنها با محوریت درمانی طراحی شده اند.
در این زمینه " فلورانس نایتینگل در اواخر دهه 1900 ، از اولین افرادی است که به بررسی عناصر محیطی تأثیرگذار در تسریع بهبودی و کاهش فشار روانی بیماران در بیمارستان ها پرداخت و در این رابطه، اتاقهای بستری با ارتفاع بیشتر، پنجره های بزرگتر، تهویه و نور طبیعی مناسب را پیشنهاد داد". بعد از نظریات مطرح شده توسط او، از اواسط دهه 1970، محققان در خصوص این گونه از بناها، به بحث و بررسی پرداختند و اذعان داشتند که راهروهای بدون پنجره، کریدورهای پر پیچ و خم، محوطه های داخلی استرلیزه شده با بوی نامطبوع، حسی از ناخوشایندی در فضا را به وجود می آورد و در نتیجه سبب افزایش فشار روانی و استرس در بیماران می گردد".
در این زمینه،" دکتر راجر یولریچ، از محققانی است که به طور آکادمیک از سال 1890 به تحقیقات در زمینه ی اثر طراحی داخلی بر سلامتی افراد پرداخت و به طو خاص این مسأله را بر افراد بیمار و در محیطهای درمانی، در چندین پژوهش بازگو نمود. نقشی که عوامل فیزیکی در روند شفا بخشی و بالاخص نتایج بهبود بیماران و خانواده ها بازی می کنند توسط اکثر نویسندگان ذکر شده است؛ مثلا مور، وایزمن و ژوزف با تاثیر محیط فیزیکی بر روند شفا بخشی نه تنها در بیماران بلکه بر زندگی افرادجامعه موافق است
-3 اولین برخورد بیمار با معماری بیمارستان:
اولین فضایی که بیمار در بدو ورود به بیمارستان با آن در ارتباط هست، تأثیر شگرفی برنگرش او نسبت به فضا و ارتباط برقرار کردن او با محیط دارد. اولین چیزی که بیماران از فضای بیمارستان درک می نمایند، سایت مجموعه، ورودی و فرم بیمارستان است که اگر هندسه جذاب و دلپسندی داشته باشد اولین قدم موفق به سوی طراحی فضایی مورد قبول بیماران و خانواده هایشان برداشته شداست.
زیبایی ورودی بیمارستان به آن است که کمتر شبیه به بیمارستان و بیشتر شبیه ورودی یک هتل مرتب و تمیز بوده باشد. احترام به بیمار و همراهان او در مبلمان شهری و داخلی قسمت ورودی بیمارستان بایستیکاملاً هویدا باشد. رنگ و نوع و تعداد و آراستگی این لوازم از منظر استفاده بهینه مراجعه کنندگان بایستی دیده و انتخاب گردند نورپردازی ورودی بخصوص در شب مقدار زیادی در رفع خستگی و بی حوصلگی بیمار و کادر درمانی و آرامش همراهان آشفته بیمار مؤثر می باشد.
ورودی های رو باز بهتراست با سایبانیترجیحاً ازدرختان سایه دار پوشیده شود. اصلی ترین و اساسی ترین بخش عمومی بیمارستان که نقش اساسی در بالابردن روحیه، القاء حس اعتماد و اطمینان و ایجاد جو صمیمی برعهده دارد، لابی بیمارستان است که عنصری سازمان دهنده در نقش یک میدان شهری می باشد. اگر مجموعه لابی به خوبی طراحی شود، ذهنیت ماندگاری از فضا در ذهن بیمار و خانواده وی ایجاد خواهد کرد و باعث می شود که بیماران با آمادگی بهتری وارد محیط درمانی شوند چرا که با داشتن برداشتی خوب از ورود به مجموعه، به طبع فضاهای دیگر را نیز جالب و خوشایند تصور کرده و با کمترین استرس وارد بخش های درمانی می شوند
یک بیمارستان مناسب کودک تنها با نیاز دارویی و پزشکی رو به رو نیست، بلکه نیازهای حرکتی، اجتماعی، تکاملی و احساسی کودکان باید در نظر گرفته شود. یکی از عوامل مؤثر در بهبودی کودکی که در بیمارستان بستری است، همراه بودن یکی از والدین با اوست.
بنابراین فضای مناسب جهت استراحت و تفکر و عبادت والدین ضروری به نظر می رسد. در محیطی مانند بیمارستان، بجاست که اتاقی برای بازی، طراحی، وسایل و مبلمان با زوایایی نرم، درآن به کار برده شود. کودکانمعمولاً به آسانی از نشستن و انتظار، ناامید و خسته می شوند. در نتیجه در بیمارستان کودکان، اتاق انتظار و راهروها باید متنوع و شاد باشد تا باعث آن گردد که علاقه ی کودکان به ماندن در چنین محیطی تحریک شود. بنابراین، چشم انداز و مناظر سرگرم کننده و نقش و طرح ها و نقاشی های مناسب در بیمارستان کودکان امری ضروری است.
