بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مقاله اندازه گیری و تجزیه و تحلیل اثرات کوتاه مدت و بلندمدت شاخص های اقتصادی بر آلودگی محیط زیست می باشد. بدین منظور، در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از روش های اقتصادسنجی به سؤالات تحقیق پاسخ داده شود. محاسبات این پژوهش با استفاده از آمارهای موجود در سری زمانی 1353-91 انجام شده است و با استفاده از روش خود همبسته با وقفه توزیع شده - ARDL1 - این مسئله مورد بررسی قرار گرفته است.
با توجه به نتایج آزمون کرانه ها و تخمین مدل پویا، وجود رابطه بلندمدت بین متغیرهای تحقیق اثبات گردید؛ در کوتاه مدت و بلندمدت متغیرهای درجه بازبودن اقتصاد، درآمد سرانه و مصرف انرژی دارای اثر معنادار و مثبت بر آلودگی محیط زیست و همچنین متغیرهای مالیات و توان دوم درآمد واقعی سرانه دارای اثر معنادار و منفی بر آلودگی محیط زیست می باشند؛ ضریب جمله تصحیح خطا نشان می دهد که آلودگی محیط زیست نسبت به انحراف آن از رابطه تعادلی بلند مدت با سرعت بالایی تصحیح و تعدیل می شود؛ و در نهایت نتایج تخمین و نمودارهای پسماند تجمعی و مجذور در مدل نشان می دهد که فرضیه صفر مبنی بر وجود ثبات ساختاری پذیرفته و وجود عدم آن رد می شود.
-1 مقدمه
رشد و توسعه اقتصادی باید بر اساس پایداری زیست محیطی ساخته شود، و صنعت محیط زیست می تواند یک نقطه شروع برای رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی باشد. علوم اقتصاد و محیط زیست، ارتباط نزدیکی با یکدیگر و همچنین با توسعه پایدار دارند. توسعه اقتصادی مهم است، اما نمی توان از حفاظت از محیط زیست غفلت کرد. تنها با هماهنگ کردن این دو امر جامعه می تواند توسعه پایدار داشته باشد
مشکل آلودگی زیست محیطی ناشی از رشد اقتصادی، آزادسازی تجاری و سایر متغیرهای اقتصادی محدود به یک منطقه نمی باشد، بلکه مشکل کل جهان است و دربردارنده مسائل مختلفی است که از جمله آلودگی آب و هوا، گرم شدن کره زمین، بالا آمدن آب دریاها و... اشاره کرد
محیط زیست جدا از اقتصاد نیست و تغییرات یکی، دیگری را تحت تاثیر قرار می دهد. هیچ تصمیم اقتصادی یافت نمی شود که بر محیط طبیعی و مصنوعی ما تاثیر نگذارد و هیچ تحول زیست محیطی یافت نمی شود که در آن تاثیری اقتصادی وجود نداشته باشد
در بسیاری از موارد با کاربرد تکنولوژی مناسب هم محیط زیست محافظت می گردد و هم با استفاده از منابع حاصل از پسماندهای یک صنعت به صورت مواد اولیه مورد استفاده برای صنایع دیگر، نه تنها از به هدر رفتن منابع تا حدود زیادی جلوگیری می شود بلکه با حفظ منابع تجدید ناپذیر یک کشور به حفاظت محیط زیست، به بودجه اقتصادی آن کشور نیز کمک شایانی خواهد شد
در این مقاله با توجه به مطالب مطرح شده، به بررسی اثرات کوتاه مدت و بلندمدت شاخص های اقتصادی بر آلودگی محیط زیست در ایران پرداخته شده است.
-2 بیان مساله
محیط زیست یکی از ارکان بسیار مهم حیات و توسعه محسوب می شود، زیرا نقش های متعددی را برای ایجاد تعادل در مؤلفه های مختلف حیات بازی می کند. اما هم اکنون این مؤلفه به دلیل فقدان قوانین و مقررات ویژه و عدم تعریف مالکیت برای آن، به طور آزاد و نامحدود مورد بهره برداری قرار می گیرد، که نتیجه آن تخریب محیط زیست و ایجاد آلودگی های مختلف در این حوزه است - قربانی و فیروز زاده، . - 1387 محیط زیست و منابع طبیعی تأمین کننده ی بسیاری از نهاده های تولید هستند و فرایند تولید علاوه بر خروجی های مطلوب - کالاهای مصرف - ، خروجی های غیر مطلوب - آلاینده های محیط زیست - نیز به همراه دارد. در صورتی که میزان این خروجی ها کنترل نشود و نامتناسب باشد، ضرر حاصل از خروجی های نامطلوب بیشتر از منافع تولیدات مطلوب خواهد بود ؛ به نحوی که هزینه های ناشی از صدمات وارد شده به محیط زیست خسارات جبران ناپذیری را ایجاد می کند و توسعه ی پایدار را با مخاطره ی جدی مواجه می سازد
هیچ نظام اقتصادی نمی تواند بدون حمایت نظام های بومشناختی - منابع زنده و غیرزنده و روابط متقابل بین آنها - به حیات خود ادامه دهد. به عبارت دیگر، به منظور به حرکت در آمدن اقتصاد - یعنی تأمین کالاها و خدمات یا ثروت برای انسان - باید منابع اولیه - مواد خام و سوخت - را از طبیعت استخراج و فرآوری کرد و پسماندها را به محیط بازگرداند. این موضوع بخوبی ارتباط تنگاتنگ بین نظام اقتصادی و محیطزیست را نمایان می سازد. فعالیتهای عمرانی به طرق مختلف بر محیطزیست تأثیر میگذارند و رضایتمندی آن را برای جامعه کاهش میدهند. از سوی دیگر ظرفیت محیطزیست محدود است. بنابراین فعالیت های اقتصادی که محیطزیست را آلوده میکنند نمیتوانند بدون هیچ محدودیتی ادامه یابند، زیرا ظرفیت خود پالایی محیط زیست محدود است
یکی از پدیده های بسیار قابل توجه دهه اخیر در اقتصاد جهانی، ادغام رو به افزایش اقتصادها در سطح جهان یا به عبارتی آزادسازی تجاری می باشد. اقتصاد جهانی شاهد بین المللی شدن روزافزون است که آثار آن را می توان در افزایش بازرگانی بین المللی، جهانی شدن تولید و جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی ملاحظه کرد.رشد متوسط سالانه مبادله کالا در سطح جهان دو برابر تولید جهانی در نیمه دوم دهه 1980 بوده است. این نسبت در نیمه اول 1990 به سه برابر افزایش یافته است
با توجه به روند صعودی شاخص ادغام در تجارت بین الملل در چند سال اخیر، ایران نیز به سمت آزادسازی تجاری در حرکت می باشد. باز بودن درجه اقتصاد، ایجادسرمایه گذاری های مستقیم خارجی و افزایش درآمد سرانه در جهت رشد اقتصادی اثرات مثبت و منفی به همراه دارد که در کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران، ارجح بودن این مسائل اقتصادی نسبت به ملاحظات زیست محیطی، سبب بروز آلودگی محیط زیست و تخریب آن شده است.
روند فزاینده ی آلودگی و تخریب محیط زیست دولت ها و مجامع بین المللی را بر آن داشته است تا با تدوین و اجرای قوانین و مقررات، از آلودگی و تخریب محیط زیست جلوگیری کنند. مذاکرات پروتکل کیوتو در سال 1997 صورت گرفت و طی آن کشورهای صنعتی از نظر قانونی به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای پایبند شدند. در ایران هم ماده ی50 قانون اساسی نمونه ی بارز این قوانین و مقررات است
از نظر بسیاری از اقتصاددانان استفاده از ابزار مالیاتی می تواند راه حلی برای مشکلات زیست محیطی باشد. این نوع مالیات معمولاً تحت عنوان مالیات آلودگی می باشد که با استفاده از آن می توان سطح بهینه تخریب محیط زیست را تعیین کرد
بنابراین با توجه به اهمیت ویژه ی محیط زیست در قانون اساسی و برنامه های پنج ساله ی توسعه کشور و از طرفی اهمیت شاخص های مهم اقتصادی - باز بودن درجه اقتصاد، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، درآمد سرانه و مالیات - به علت ماهیت تأثیرگذار آنها در فرآیند توسعه ی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران و مغایرت اهداف اقتصادی و زیست محیطی در بیشترموارد، همچنین با توجه به نقش غیر قابل انکار محیط زیست در حیات بشر و اثر آن بر تولیدات بخشهای مختلف اقتصادی، پرداختن به اثر این شاخص ها برآلودگی محیط زیست در جهت کاهش آلودگی، حفاظت از محیط زیست ویافتن راهکارهایی که قادربه حداقل کردن خسارات زیست محیط ی درفعالیت های اقتصادی باشد؛ بسیار حائز اهمیت می باشد. بنابراین، این مطالعه می کوشد تا به بررسی تاثیر شاخص های اقتصادی بر آلودگی محیط زیست ایران در کوتاه و بلندمدت بپردازد و در جستجوی پاسخ برای سوالات زیر می باشد:
آیا آزادسازی اقتصاد تاثیر مثبت و معناداری بر آلودگی محیط زیست دارد؟ آیا میزان مالیات تاثیر منفی و معناداری بر آلودگی محیط زیست دارد؟
آیا میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی تاثیر مثبت و معناداری بر آلودگی محیط زیست دارد؟ آیا درآمد واقعی سرانه تاثیر مثبت و معناداری بر آلودگی محیط زیست دارد؟
آیا توان دوم درآمد واقعی سرانه تاثیر منفی و معناداری بر آلودگی محیط زیست دارد؟
-3 ادبیات تحقیق
فطرس و همکاران - 1391 - در مطالعه ای اقدام به بررسی رابطه میان آلودگی هوا، شدت انرژی و باز بودن اقتصاد ایران نموده اند. در این پژوهش، برای بررسی ابعاد تازه ای از ارتباطات متغیرهای تأثیرگذار بر آلودگی هوا به مطالعه ای به روش ARDL پرداخته شد. نتایج حاکی از و جود رابطه مثبت و معنادار میان شدت انرژی و آلودگی هوا و ارتباط مثبت بین بازبودن اقتصاد و آلودگی هوا در بلند مدت است.
امین رشتی و معرفتی - 1391 - در مطالعه ای به بررسی اثر سرمایه گذاری مستقیم خارجی برعملکرد زیست محیطی در کشورهای منتخب اقدام نموده اند. نتایج حاکی از این حقیقت بودند که سرمایه گذاری مستقیم خارجی تاثیر مثبت و معنی داری بر عملکرد زیست محیطی در کشورهای با درآمد سرانه بالا دارد، اما این نتیجه برای کشورهای با درآمد سرانه پایین بدست نیامد.
حسینی نسب و پایکاری - 1391 - در مطالعه ای به بررسی تأثیر رشد اقتصادی و آزادسازی تجاری بر آلودگی محیط زیست اقدام نموده اند. نتایج به دست آمده از نمونه های مورد بررسی منحنی کوزنتس را برای هر دو نوع آلودگی در کشورهای توسعه یافته مورد تأیید قرار می دهد، اما برای گروه کشورهای درحال توسعه تنها آلودگی آب با منحنی کوزنتس منطبق بوده و آلودگی هوا از منحنی کوزنتس پیروی نمی کند.
عبداله و مورلی - 2014 - 1 در مطالعه ای با عنوان مالیات محیط زیست و رشد اقتصادی :شواهد حاصل از آزمون علیت، به تعیین رابطه بین مالیات های زیست محیطی و رشد اقتصادی، با استفاده از اقدامات مختلف از مالیات های زیست محیطی با تولید ناخالص داخلی پرداخته اند. نتایج نشان می دهد در بلند مدت برخی از شواهد حاکی از رابطه علیت بین رشد اقتصادی و افزایش درآمد حاصل از مالیات محیط زیست و همچنین برخی از شواهد در کوتاه مدت حاکی از رابطه علیت در جهت معکوس می باشد.
صبوری و سلیمان - 2013 - 2 در مطالعه ای به بررسی رابطه های کوتاه مدت و بلند مدت بین رشد اقتصادی، دی
اکسید کربن تولید گازهای گلخانه ای و مصرف انرژی، با استفاده از منحنی کوزنتس زیست محیطی - EKC - 3 در مالزی برای دوره -2009 1980پرداخته اند. آزمون علیت گرنجر بلند مدت نشان می دهد که علیت دو طرفه میان رشد اقتصادی و تولید گازهای گلخانه ای ، با زغال سنگ،گاز، برق و مصرف نفت وجود دارد. این نتایج نشان می دهد که کاهش مصرف انرژی مانند زغال سنگ، گاز، برق و نفت یک راه موثر برای کنترل انتشار می باشد اما به طور همزمان مانع رشد اقتصادی می شود.
احمد و لونگ - 2012 - 4، در مطالعه ای به "بررسی منحنی زیست محیطی کوزنتس - EKC - با فرض بررسی رابطه بین انتشار ، رشد اقتصادی، مصرف انرژی، آزادسازی تجارت و تراکم جمعیت در پاکستان" با داده های سالانه 2008-1971 پرداخته اند. نتایج تحقیق هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت، رابطه U شکل معکوس بین انتشار CO2 و رشد را تایید می کند.
-4 روش شناسی تحقیق
این تحقیق از نوع تحقیقات کتابخانه ای می باشد. برای گردآوری اطلاعات از بانکهای اطلاعاتی و سایت های اینترنتی موثق مانند سایت بانک مرکزی استفاده شده است. همچنین برای پاسخ به سؤالات تحقیق و آزمون فرضیه ها روش های اقتصاد سنجی به کار گرفته شده اند. به عبارت دیگر، پس از تعیین مدل مناسب با روش ها و تکنیک های اقتصاد سنجی و نرم افزار Microfit4، ضرائب به صورت کشش برآورد می شوند، سپس با استفاده از این ضرائب و بیان شدت و ضعف اثر آنها بر آلودگی محیط زیست در تابع مورد نظر و تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده سعی در ارائه راهبردهای مناسب خواهد شد.
به منظور بررسی روابط بلند مدت و کوتاه مدت بین متغیر وابسته و سایر متغیرهای توضیحی الگو، بعد از کسب اطمینان از یک بردار هم انباشتگی، از روش - ARDLروش خود توضیحی با وقفه های گسترده - استفاده شده است. تخمین های روش ARDL به دلیل اجتناب از مشکلاتی همچون خود همبستگی و درون زایی، نااریب و کارا هستند
روش ARDL شامل دو مرحله است در مرحله اول، وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای مورد بررسی آزمون خواهد شد. با توجه به تعداد مشاهدات حداکثر تعداد وقفه لحاظ می شود و به دلیل گرایش معیار شوارتز بیزین6 به تصریح مختصرتر، این معیار در مشاهدات کمتر از 100 نتایج بهتری را نشان می دهد
