بخشی از مقاله
چکیده
نعناع فلفلی - Mentha piperita L. - از مهمترین گیاهان تیره نعناعیان - Lamiaceae - و از جمله گیاهان بسیار مهم دارویی و معطر است، که مصارف گستردهای در صنایع دارویی، غذایی و بهداشتی دارد. محرکهای زیستی ضمن حفاظت از محیط زیست و تامین سلامت بشر و با هزینه کمتر قدرت رقابت با کودهای شیمیایی را دارا میباشند. این پژوهش به منظور بررسی اثر محرکهای زیستی بر صفات کمی و کیفی گیاه دارویی نعناع فلفلی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان - خوراسگان - بهصورت قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار - در هر تکرار سه گلدان - و هشت تیمار در سالهای 1392 و 1393 اجرا گردید.
تیمارها شامل: کادوستیم در دو سطح 1 و 2 در هزار، آمینول فورته در دو سطح 1 و 2 در هزار، فسنوترن در دو سطح 1 و 2 در هزار، کود NPK در یک سطح و تیماری که بهعنوان شاهد هیچگونه محرک زیستی و کودی دریافت نکرده است، بودند. در این آزمایش وزن تر و وزن خشک اندام هوایی اندازهگیری شدند. نتایج بدست آمده نشان داد که این صفات تحت تاثیر محرکهای زیستی و کود NPK افزایش یافتند. محرکهای زیستی فسنوترن 2 در هزار و کادوستیم 2 در هزار را میتوان بهعنوان بهترین تیمارهای بکار رفته در این آزمایش اعلام کرد. با توجه به نتایج این پژوهش، از آنجاییکه اثر افزایشی کود NPK با اثرات محرکهای زیستی بکار رفته، تفاوت چشمگیری نداشتند؛ لذا برای حفظ محیط زیست، جلوگیری از اثرات مخرب کودهای شیمیایی از جمله کودهای نیتروژنه و گسترش کشاورزی پایدار؛ میتوان استفاده از محرکهای زیستی را برای کشت و پرورش نعناع فلفلی با کیفیت بالا و سلامت بیشتر را توصیه کرد.
واژههای کلیدی: نعناع فلفلی، آمینول فورته، کادوستیم، فسنوترن، وزن اندام هوایی
-1 مقدمه
استفاده از گیاهان دارویی و فرآوردههای حاصل از آنها نقش این گیاهان را در چرخه اقتصادی پر اهمیت کرده است، بهطوری که مصرف رو به افزایش آن تنها به کشورهای در حال توسعه محدود نشده بلکه اخیرا در کشورهای توسعه یافته نیز جایگاه ویژهای را به خود اختصاص داده است - محمدی گلرنگ، . - 268 : 1380نعناع فلفلی با نام علمی Mentha piperita L. متعلق به خانواده نعناعیان - Lamiaceae - گیاهی علفی و پایا از جمله گیاهان بسیار مهم دارویی است که مصارف گستردهای در صنایع دارویی و غذایی دارد. یک گیاه دارویی و معطر است که بهطور گستردهای در بسیاری از کشورها کشت میشود. مصرف این گیاه در اشکال مختلف دارویی، غذایی و بهداشتی سبب امتیاز این گیاه نسبت به سایر گیاهان دارویی شده است . - Costa et al., 2013: 202-210 -
در طب سنتی از گیاه خشک شده نعناع فلفلی و اسانس آن برای کاهش اشتها، سرماخوردگی، سرفه، تب، تهوع، سردرد، آماس روده بزرگ استفاده میشود . - Galeottia et al., 2002: 145-148 - اثرات درمانی این گیاه عمدتا مربوط به مواد موثره موجود در اسانس روغنی آن میباشد. ترکیبات اصلی اسانس نعناع فلفلی را منتول 30 - تا 40 درصد یا بیشتر - ، منتون 15 - تا 25 درصد - و متیل استات - حداکثر 10 درصد - و منتوفوران - کمتر از 5 درصد - تشکیل میدهند - ویک و وینک، . - 442 : 1387استفاده از محرکهای زیستی جهت رشد بهتر محصولات زراعی یک از اهداف کشاورزی پایدار محسوب میشود. مصرف متعادل و به هنگام کودها تاثیر قابل توجهی در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات مختلف دارد.
مصرف بلند مدت و غیر اصولی کودهای شیمیایی نتیجهای جز تخریب تدریجی کیفیت خاک، کاهش ارزش کیفی محصول، بهم زدن تعادل طبیعی اکوسیستم و گسترش آلودگیهای زیست محیطی نخواهد داشت - صالح راستین، . - 5-32 :1384 استفاده از کودهای آلی و زیستی و مصرف آنها هنگام نیاز گیاه در مراحل مختلف رشد میتواند به رفع این مشکلات کمک کند . - Gawronaka, 2008: 89 - محرکهای زیستی گروهی از مواد است که زیستن را تحریک میکند. این اصطلاح معمولا به ترکیباتی اشاره دارد که باعث ارتقا واکنشهای مناسب بر فیزیولوژی گیاهی از جمله فرآیندهای متابولیکی اولیه مانند فتوسنتز، مکانیسمهای دفاعی و جذب مواد مغذی میشود . - Smolen et al., 2010: 25-36 -
گروهی از آنها بهعنوان ترکیبات موثر در افزایش پاسخهای مطلوب گیاهی و همچنین گروهی دیگر، بهعنوان موادی که رشد کیفی و کمی گیاه را تحریک میکنند، فعالیت دارند - . - Thomas et al., 2009: 228-236; Gawronaka, 2008: 89براساس پژوهشهای انجام شده عناصر معدنی و مواد آلی علاوه بر تحریک رشد و نمو سبب تغییر در فعالیتهای متابولیکی گیاهان دارویی میشود. از بین این عوامل، نیتروژن - به شکل اوره - علاوه بر افزایش تولید برگ، وزن خشک برگ، درصد گلدهی وکربوهیدراتها افزایش سنتز اسانس را نیز در گیاهان تیره نعناع به دنبال دارد - Bhardwaj and Kausal, 1989: 182-195; Clark. - and Menary, 1980: 489-498کاربرد کودهای بیولوژیک نقش مفید و موثری در بهبود ویژگیهای رشد و عملکرد اندامهای هوایی و خصوصیات کیفی گیاه دارویی نعناع فلفلی دارد - پورهادی، . - 137- 148 :1390
بهدلیل تطابق بالای محرکهای زیستی با محیط و کاهش نیاز به مصرف کود، محرکهای زیستی نه تنها آثار منفی کودهای شیمیایی را کاهش میدهند بلکه بازدهی محصول را در ارتباط با کشاورزی پایدار افزایش میدهند. بهعلاوه کاربرد محرکهای زیستی در شرایط استرس محیطی آثار استرس را کاهش داده، ظرفیت نگهداری آب، رشد ریشه و بازدهی محصول را افزایش میدهد . - Li and Ni, 1996: 42- 84; Fisher and Wilson, 1975: 31-41 - با توجه به توسعهی کشاورزی پایدار و اهمیت گیاهان دارویی از جمله گیاه نعناع فلفلی، هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر کاربرد محرکهای زیستی بر وزن تر و وزن خشک اندام هوایی در گیاه دارویی نعناع فلفلی بود.
-2 مواد و روشها
این آزمایش در سالهای 1392 و 1393 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان - خوراسگان - بر روی گیاه دارویی نعناع فلفلی انجام شد.خاک گلدانها قبل از کشت در آزمایشگاه پژوهشی دانشگاه آزاد واحد اصفهان - خوراسگان - مورد آنالیز قرار گرفت که نتایج آن در جدول - 1 - ارائه شده است.
ریزومهای نعناع فلفلی از موسسه کشت و فرآوری گیاهان دارویی پورسینا تهیه شد. هر واحد این آزمایش شامل یک گلدان 4 لیتری بود که حاوی 25 درصد کوکوپیت و 25 درصد پرلیت بود. در هر گلدان یک ریزوم گیاه نعناع فلفلی قرار داده شد. برای هر تکرار 3 گلدان اختصاص یافت این طرح مجموعا در 72 گلدان اجرا شد.محرکهای زیستی مورد استفاده در این آزمایش، از شرکت فرآوردههای بیولوژیک ایناگروپارس - جهت مصرف در اقلیم ایران - تهیه شد - جدول. - 2 مقدار و نوع اسیدهای آمینه آزاد به کار رفته در فرمولاسیون محرکهای زیستی مورد استفاده در این تحقیق بر
