بخشی از مقاله
چکیده
آگاهی صحیح از کاربرد مؤثر فرآیندهایی که در گرده افشانی، تشکیل میوه و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی میوه دخالت دارد، براي اداره موفقیت آمیز یک نخلستان ضروري است. زمان مناسب گرده افشانی یکی ازمهمترین عواملموثر بر تشکیلمیوه، عملکرد و کیفیت میوه در نظر گرفته میشود. مادگی براي مدت زمان طولانی قادر به پذیرش دانه گرده نبوده و دوره پذیرش با عوامل مختلف مانند شرایط آب و هوایی و ارقام متفاوت است. این پژوهش با پنج تیمار - روزهاي مختلف گرده افشانی شامل بلافاصله، یک، دو، سه و چهار روز پس از بازشدن اسپات - در چهار تکرار در قالب طرح بلوك کامل تصادفی روي خوشههاي چهار اصله درخت خرماي کبکاب 18 ساله جهت تعیین مناسبترین زمان گرده افشانی خرماي کبکاب در ایستگاه تحقیقات کشاورزي جهرم انجام شد. در مجموع نتایج این پژوهش نشان دهنده تاثیر زمانهاي مختلف گرده افشانی بر صفات کمی و کیفی میوه خرماي کبکاب بود. بهترین زمان گرده افشانی از نظر تشکیل میوه و عملکرد، چهار روز پس از بازشدن اسپات می باشد که در این زمان، کمترین وزن، حجم و طول میوه نیز مشاهده گردید. بهترین زمان گرده افشانی از نظر صفات کیفی، گرده افشانی در سه روز پس از بازشدن اسپات بود. به طور کلی، بهترین زمان گرده افشانی خرماي کبکاب در جهرم، سه تا چهار روز پس از بازشدن اسپات به نظر میرسد.
کلمات کلیدي: نخل خرما، زمان، گرده افشانی، جهرم.
مقدمه
طبق بررسی محققین، ارقام مختلف خرما از نظر طول مدت پذیرش گرده با یکدیگر فرق دارند، چنانچه تحقیقات نشان داده است که در اغلب ارقام، بالاترین محصول با گرده افشانی سه تا چهار روز بعد از شکافتن اسپات ماده حاصل میشود، اما محصول متوسط را در پارهاي اوقات هشت تا ده روز بعد از آن هم میتوان به دست آورد . - Dowson, 1982 - آگاهی صحیح از کاربرد مؤثر فرآیندهایی که در گرده افشانی، تشکیل میوه و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی میوه دخالت دارد، براي اداره موفقیت آمیز یک نخلستان ضروري است - خادمی، . - 1383 بررسی زمانهاي مختلف گرده افشانی در رقم داکی، نشان داد گرده افشانی تا چهار روز پس از باز شدن غلاف، حداکثر عملکرد میوه در هر خوشه را در برخواهد داشت . - Iqbal et al., 2004 - در پژوهشی کاهش میوهنشینی و وزن خوشه و بهبود ویژگیهاي فیزیکی و شیمیایی میوه رقم برحی در گردهافشانی با تأخیر - سه هفته پس از باز شدن طبیعی اسپات - گزارش گردید . - Al-Obeed. & Soliman, 2011 - در تعیین مناسبترین زمان براي گرده افشانی خرماي رقم رتهانا در ریاض عربستان، بیان گردید گرده افشانی یک روز بعد از باز شدن غلاف باعث افزایش تشکیل میوه و کاهش کیفیت آن شد. از سوي دیگر به تأخیر انداختن گرده افشانی به چهار تا شش روز بعد از بازشدن غلاف باعث کاهش تشکیل میوه و کاهش وزن خوشه گردید، اما داراي کیفیت بالاتري - از نظر فیزیکی و شیمیایی - نسبت به تیمار دیگر بود . - Ahmad et al., 2013 - گرده افشانی به عنوان مهمترین عامل موثر بر تشکیل میوه، عملکرد و کیفیت میوه در نظر گرفته میشود. مادگی براي مدت زمان طولانی قادر به پذیرش دانه گرده نبوده و دوره پذیرش با عوامل مختلف مانند شرایط آب و هوایی و ارقام متفاوت است - Marzouk et al.,. - 2002
هدف از اجراي این پژوهش، تعیین بهترین زمان جهت گرده افشانی خرماي کبکاب و بررسی میزان تغییرات خواص کمی و کیفی و تشکیل میوه در خرماي کبکاب بود که نتایج این پژوهش میتواند موجب افزایش عملکرد و کیفیت محصول خرما شود.
مواد و روشها
این آزمایش با پنج تیمار - روزهاي مختلف گرده افشانی شامل بلافاصله، یک، دو، سه و چهار روز پس از بازشدن اسپات - در چهار تکرار در قالب طرح بلوك کامل تصادفی روي خوشههاي چهار اصله درخت خرماي کبکاب 18 ساله جهت تعیین مناسب-ترین زمان گرده افشانی خرماي کبکاب در ایستگاه تحقیقات کشاورزي جهرم انجام شد. در این آزمایش، تعداد پنج خوشه از هر درخت خرماي کبکاب انتخاب گردیده، اثرات گرده افشانی پایهي نر محلی بلافاصله، یک، دو، سه و چهار روز پس از باز شدن اسپات گل آذین ماده بررسی گردید. بعد از گذشت تقریباً پنج هفته از گرده افشانی، میانگین درصد تشکیل میوه، درصد ریزش میوه و درصد میوههاي پارتنوکارپ در خوشهها محاسبه شد. در نیمه دوم مهرماه همان سال با رسیدن کامل میوهها، عملیات برداشت میوهها صورت گرفت و در هر دو آزمایش در مرحله خرما، ابتدا میزان عملکرد کل اندازه گیري شد و از هر درخت50 میوه به طور تصادفی انتخاب و صفات فیزیکی ازقبیل طول و قطر میوه، طول و قطر هسته، وزن میوه، وزن هسته، وزن گوشت میوه، نسبت گوشت به هسته، نسبت طول به قطر میوه، حجم میوه و صفات شیمیایی شامل pH، TSS، اسید قابل تیتراسیون، رطوبت میوه، ماده خشک و خاکستر میوه اندازه گیري و ثبت گردید - زرگري، . - 1390 پس از پایان آزمایش، دادههاي به دست آمده از نظر آماري توسط نرمافزارSAS تجزیه و تحلیل گردید و شکل مربوط به مقایسه میانگینها به کمک نرمافزار Exel رسم شد. میانگین دادهها با استفاده از آزمون LSD و در دو سطح یک وپنج درصد مقایسه شدند.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان دهنده وجود اختلاف معنی دار بین زمانهاي مختلف گرده افشانی و تشکیل میوه، عملکرد، صفات طول میوه، حجم میوه و نسبت طول به قطر هسته بود، در حالی که زمانهاي مختلف گرده افشانی با صفات قطر میوه، نسبت طول به قطر میوه، وزن میوه، طول و قطر هسته، وزن هسته، وزن گوشت و نسبت گوشت به هسته، رطوبت و ماده خشک، مواد جامد محلول کل، اسید قابل تیتراسیون، خاکستر و pH میوه اختلاف معنی داري نداشتند.
بیشترین میزان تشکیل میوه، مربوط به گرده افشانی در زمان چهار روز پس از باز شدن اسپات 55/63 - درصد - و کمترین میزان مربوط به گرده افشانی در زمان دو روز پس از بازشدن اسپات 32/78 - درصد - بود. از نظر میزان عملکرد نیز بیشترین میزان عملکرد در زمان گرده افشانی چهار روز پس از بازشدن 6993 - کیلوگرم در هکتار - و کمترین میزان در زمان گرده افشانی دو روز پس از بازشدن اسپات 5265 - کیلوگرم در هکتار - مشاهده گردید. بنابراین به نظر میرسد بین زمانهاي مختلف گرده افشانی و میزان تشکیل میوه و عملکرد، ارتباط مستقیم وجود دارد. نتایج این پژوهش با نتایج - Ahmad et al., 2013 - در مورد میزان تشکیل میوه و با نتایج - Iqbal et al., 2004 - در مورد میزان عملکرد مطابقت دارد.
همانطوري که بیان گردید، با افزایش تعداد روزها از باز شدن اسپات تا روز چهارم، میزان تشکیل میوه و عملکرد افزایش یافت. به نظر میرسد گلهاي ماده در ابتدا آمادگی کامل پذیرش دانه گرده را نداشتند و در روز چهارم از بازشدن اسپات، کلاله این آمادگی را پیدا کرده است.
بیشترین میزان طول میوه مربوط به گرده افشانی در زمان دو روز پس از بازشدن اسپات 42 - میلی متر - بود که با زمان سه روز 42 - میلی متر - اختلاف معنی داري نداشت. کمترین میزان طول میوه نیز مربوط به گرده افشانی در زمان چهار روز پس از بازشدن اسپات 39 - میلی متر - مشاهده گردید. این نتایج با نتایج - Ahmad et al., 2013 - در مورد طول میوه و با نتایج زرگري - 1384 - در مورد قطر و نسبت طول به قطر میوه مطابقت داشت. بیشترین میزان حجم میوه مربوط به گرده افشانی در زمان یک روز پس از بازشدن اسپات - 10/9 - بود که با زمان دو روز - 10/8 - اختلاف معنی داري نداشت. کمترین میزان حجم نیز مربوط به گرده افشانی در زمان چهار روز پس از بازشدن اسپات - 10/4 - بود. نتایج بدست آمده با نتایج - Ahmad et al., 2013 - مطابقت داشت. بیشترین نسبت طول به قطر هسته مربوط به گرده افشانی در زمان دو روز پس از بازشدن اسپات - 3/3 - و کمترین نسبت مربوط به زمان بلافاصله - 3/06 - بود که با زمان چهار روز پس از بازشدن اسپات - 3/11 - اختلاف معنی داري نداشت.
به نظر میرسد وجود اختلاف معنی دار بین زمان هاي مختلف گرده افشانی با صفات طول میوه، حجم میوه و نسبت طول به قطر هسته تحت تاثیر میزان تشکیل میوه بوده است. البته گرده افشانی در روزهاي مختلف - زمانهاي مختلف - میتواند با توجه به تغییرات دمایی بر میزان تشکیل میوه اثرگذار باشد. دوره پذیرش گلهاي ماده با توجه به نوع رقم، دما و رطوبت متفاوت است.
در مجموع نتایج این پژوهش نشان دهنده تاثیر زمانهاي مختلف گرده افشانی بر صفات کمی و کیفی میوه خرماي کبکاب بود. بهترین زمان گرده افشانی از نظر تشکیل میوه و عملکرد، گرده افشانی در چهار روز پس از بازشدن اسپات مشاهده شد که در این زمان، کمترین وزن، حجم و طول میوه نیز مشاهده گردید. بهترین زمان گرده افشانی از نظر صفات کیفی، گرده افشانی در سه روز پس از بازشدن اسپات بود. همچنین نامناسب ترین زمان گرده افشانی از نظر میزان تشکیل میوه و عملکرد، گرده افشانی در زمان دو روز پس از بازشدن اسپات بود که البته در این زمان، بیشترین نسبت طول به قطر میوه و بیشترین نسبت گوشت به هسته نیز مشاهده شد.
بنابراین با گذشت زمان گرده افشانی از بازشدن اسپات تا روز چهارم، درصد تشکیل میوه و عملکرد افزایش یافت، اما کیفیت میوه کاهش یافت. به طور کلی، بهترین زمان گرده افشانی خرماي کبکاب در جهرم، سه تا چهار روز پس از بازشدن اسپات به نظر میرسد.
