بخشی از مقاله
دیباچه
اطمینان از سلامت جنین و تعیین جنسیت آن یکی از آرزوهاي دیرینه بشر بوده و هنوز هم یکی از خواستههاي مهم والدین است. براي نیل به این هدف تلاشهاي زیادي صورت گرفته و از علم اعداد، جادوگري، تعبیر خواب، آزمایش بر روي احشاء داخلی حیوانات قربانی، پرواز پرندگان و بسیاري کارهاي دیگر کمک و الهام گرفته شده است.
تعیین جنسیت هم براي خانوادههاي سلطنتی که در آنها دختران از رسیدن به تاج و تخت محروم بودهاند, و هم براي اقوام و خانوادههایی که احتیاج به نیروي کارآمد براي تأمین معاش, توسعه منبع درآمد خود - کشاورزي و دامداري - و دفاع در مقابل تهاجم اقوام دیگر داشتند, اهمیت داشته است. تاریخچه تعیین جنسیت جنین قبل از تولد در مطالعه بسیار جالب Cederquist و Fushs و در مقالهاي از نویسندهمفصلاً بیان شده است. در این نوشتار اهم نکات آن را نقل میکنم.
قدیمیترین گزارش در این باره مربوط به مصريها است. نوشتههایی کهاحتمالاً مربوط به 135 سال قبل از میلاد مسیح است، روش تعیین جنسیت جنین را قبل از تولد چنین شرح میدهد:
دو کیسه یکی محتوي دانههاي گندم و دیگري محتوي دانههاي جو را به وسیله ادرار زن آبستن آبیاري میکردند؛ در مدت معین چنانچه دانههاي گندم جوانه میزد جنین را پسر و در صورت رشد دانههاي جو جنین را دختر میدانستند. چنانچه هیچ یک از دانهها رشد نمیکرد دلیل بر عدم آبستنی میبود. مدت زمانی زهدان را دو شاخه میپنداشتند و عقیده بر این بود که شاخه راست محل پرورش جنین پسر و شاخه چپ محل رشد جنین دختر است.
اولین تلاشهاي علمی و عملی در سال 1937 با بررسی هورمونهاي ادرار مادر, کلرومتري بزاق, رادیولوژي,
ایمونولوژي و آمنیوگرافی صورت گرفت و بالاخره پس از کشف کروماتین جنسی در سال 1948 به وسیله دکتر بار و شاگرد وي برترام, با بررسی جسم بار در سلولهاي شناور مایع آمنیون وارد مرحله جدیدي شد.
در سال 1955 چهار گروه مختلف در چهار نقطه جهان Riis و Fuchs در کپنهاك, Shettles در نیویورك, Sachs ,Serr و Dahon در اورشلیم و Makowski و همکاران در مینیاپولیس با استفاده از کروماتین جنسی در سلولهاي مایع آمنیون در صدد تعیین جنسیت جنین برآمدند. از طریق بررسی کروماتین جنسی پیشبینی صحیح در 17 مورد از 18 مورد مایع مورد مطالعه Riis و ,Fuchs و در 21 مورد از 22 مورد تحت مطالعه ,Emery در 71 مورد از 75 مایع مورد مطالعه Barter وJacobson و در ده مورد از ده مورد مطالعه Nadler و در تمام 37 نمونه قابل بررسی در مطالعه Amarose گزارش شده است. به طور کلی دقت این پیشبینی %90-95 گزارش شده است که بین صفر تا 10 درصد اشکال به علت نقص تکنیک پیش آمده است.
نگارنده و همکاران نیز با مطالعه جسم X - جسم بار - 2 و جسم 3Y در سلولهاي کیسه آب جفت - آمنیون - در صدد تشخیص جنسیت جنین پیش از تولد برآمدند. هیچ یک از روشهاي یاد شده نتوانست خیال خانوادهها را آرام و طبع جستجوگر پزشکان و پژوهندگان را قانع کند.
شکل -1 الف: جسم بار - کروماتین جنسی - به صورت توده پررنگ چسبیده به جدار هسته دیده میشود.
ب: کروماتین جنسی به صورت توده براق و شفاف با رنگ آمیزي هیدروکیناکرین, روش فلورسنت چسبیده به جدار هسته دیده می شود.
ج: جسم ایگرگ - Y - به صورت توده فلورسنت گرد و کوچکتر از کروماتین جنسی در داخل سیتوپلاسم مشخص است - برگزیده از رفرانس شماره
بررسی و کشت سلولهاي آب کیسه جفت
با اینکه Balantine در سال 1903 مطالعه آب کیسه جفت - آمنیون - را براي کشف بیماريهاي ارثی پیشنهاد کرد, تا سال 1953 در این زمینه تلاش علمی به عمل نیامد, چون مایع آمنیون را فقط مایعی جهت حفاظت جنین از ضربههاي مکانیکی میپنداشتند. اولین کاربرد مایع آمنیون براي تشخیص و کنترل اریتروبلاستوز جنین در سال 1951 بود, سپس در سالهاي 1955-60 به وسیله چندین گروه براي تعیین جنسیت جنین از طریق بررسی جسم بار - کروماتین جنسی - سلولهاي شناور در مایع مورد استفاده قرار گرفت.
این روش تا %90-95 با واقعیت هماهنگی داشت. اولین کشت سلولهاي مایع آمنیون و تعیین جنسیت جنین به وسیله Steel و Berg در سال 1966 و اولین مورد تشخیص تریزومی 21 - سندرم داون - یک سال بعد - 1967 - به وسیله ژاکوبسون و بارتر گزارش شد. سال بعد نادلر نشان داد از طریق اندازهگیري آنزیم سلولهاي مایع آمنیون میتوان هشت بیماري متابولیک مادرزادي را تشخیص داد.
دکتر کان تشخیص پیش از تولد بیماري تکژنی - کمخونی داسیشکل - را از طریق بررسی ساختار مولکولی هموگلوبین جنین در سال 1972 گزارش کرد. پیدایش روشهاي رنگآمیزي نواري سیتوژنتیک و کاربرد ژنتیک مولکولی در تشخیص بیماريهاي تکژنی و تعیین جهشهاي ژنی موجب رشد سریع تشخیص پیش از تولد و مقبولیت عمومی آن شد.
در اوایل دهه هشتم قرن بیستم اکثر مراکز پزشکی معتبر در صدد تأسیس بخش تشخیص پیش از تولد برآمدند. در ایران نیز عدهاي از همکاران در زایشگاه حمایت مادران و نویسنده که در آن زمان مسؤولیت بخش پاتولوژي و ژنتیک بیمارستان زنان - جهانشاه صالح - را برعهده داشت براي تأسیس چنین مرکزي تلاش زیادي کردند, ولی متأسفانه قبل از اینکه این تلاشها به نتیجه برسد, جنگ تحمیلی مانع اجراي این هدف شد.
پس از آن در بهار سال - 1985 - 1364 پس از شرکت در هجدهمین همایش سالانه انجمن ژنتیک اروپایی در جزیره کرفو - یونان - و بازدید از بخش ژنتیک بالینی بیمارستان سوفیا, طی قرارداري با خانم مارگریت متاتوکسوتو مقرر شد در موارد ضروري, نمونه آمنیون در ایران تهیه و براي بررسی ناهنجاريهاي کروموزومی به بخش تحت نظر او ارسال شود. سرانجام اولین نمونه در بهار سال 1365 به آتن ارسال شد.
موارد لزوم انجام تشخیص پیش از تولد سن بالاي مادر ≥ 35 - سال -
سابقه داشتن فرزند با اختلال کروموزومی یکی از والدین حامل اختلال کروموزومی باشد مادر حامل ژن جهشی وابسته به X باشد
جنین در معرض خطر بیماري ارثی یا ناهنجاري قابل تشخیص با امکانات موجود باشد ناموزونی آلفا فیتوپروتئین یا آزمایش هاي غربال گري خطر را 1/250 یا بیش از آن نشان می دهد.
سابقه برخورد مادر با عوامل تراتوژن آزمایش هاي معمول در پزشکی الف - اقدامات غیرتهاجمی:
سونوگرافی هر آزمایش دیگر که بر روي نمونه اي که به طور طبیعی از بدن خارج می شود. مانند ادرار، مدفوع، بزاق خون گیري از وریدهاي سطحی رادیولوژي
ب - تهاجمی - نمونهبرداري -
جدا کردن سلولهاي جنینی از خون مادر: این فکر نخستین بار توسط Walknowska و همکاران در سال 1969
زمانی که در کشت و مطالعه خون مادر حامل جنین پسر, متوجه سلولهایی با ساختار کروموزومی XY شدند ایجاد شد. سپس de Grauchy و Trubuchet در سال 1971 و سایرین نیز به این نتیجه رسیدند که 0/1 تا 0/3 درصد سلولهاي شناور در خون مادر منشاء جنینی دارند
بررسی DNA جنینی در پلاسماي خون مادر: Lo و همکاران در سال 1997 نشان دادند که در پلاسما و سرم خون مادر DNA جنین وجود دارد و مقدار آن با پیشرفت آبستنی به تدریج افزایش مییابد. مطالعات بعدي نشان داد بر خلاف سلولهاي جنینی که ممکن است مدتها بعد از ختم بارداري در خون مادر دیده شوند, DNA در زمان کوتاهی از سرم خون مادر حذف میشود.
.3 نمونهبرداري از جفت: تاریخچهاي نسبتاً کوتاه دارد. در اوایل دهه 1980 میلادي تشخیص پیش از تولد از طریق آمنیوسنتز مقبولیت عام و کاربرد فراوان یافت. چون در آن زمانمعمولاً آمنیوسنتز از هفته 16 به بعد انجام میشد و گزارش نهاییمعمولاً یک ماه به طول میانجامید, پروفسور Mohr نمونه جفت را براي تشخیص پیش از تولد پیشنهاد کرد. نمونه برداري معمولا″ هفته 12-10 انجام می گیرد و خطر سقط و عوارض %1/5-2 می باشد.
.4 آمنیوسنتز: کشیدن آب کیسه جفت و مجموعه تحقیقاتی را که بر روي آب یا سلولهاي موجود در آن
- آمنیوسیت - انجام میگیرد آمنیوسنتز مینامند. زمان مناسب هفته 14- 20 و خطر بروز سقط در مطالعه ما کمتر از %1 می باشد.
در مواردي که فرد باردار Rh− و شوهر Rh+ باشد, تزریق آمپول روگام توصیه می شود.
چنانچه سرنگ اول حاوي خون باشد بهتر است 1-1/5 میلیلیتر از مایع اولیه را قبل از آنکه سرنگ پر شود بیرون ریخت. توصیه ما تهیه نمونه در دو سرنگ 10 ml می باشد و مقدار لازم تا 20 میلی لیتر می باشد.
