بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله ابتدا ارزشیابی پیشرفت تحصیلی از دیدگاههاي مختلف تعریف شده و سپس عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی - عوامل مربوط به دانشآموز، عوامل مربوط به خانواده و عوامل مربوط به مدرسه و نظام آموزشی - بحث شده و در آخر ارزشیابی از دیدگاه دین اسلام بررسی گردیده است.
واژگان کلیدي: ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، ارزشیابی از دیدگاه اسلام
مقدمه
اصطلاح پیشرفت تحصیلی به معناي موفقیت است و براي تعیین پیشرفت تربیتی به صورتی که از تستهاي حساب، دیکته و غیره نتیجه میشود بکار رفته است - منصور و دادستان،. - 1365 ارزشیابی پیشرفت تحصیلی یکی از مهمترین فعالیتهاي آموزشی معلمان است. معلم باید در پایان هر دوره آموزشی میزان یادگیري دانشآموزان خود را ارزیابی کند. این کار به معلم کمک خواهد کرد تا هم از چگونگی توفیق و شکست یادگیرندگان در یادیگري و هم از نقاط ضعف و قوت فعالیتهاي آموزشی خود آگاهی حاصل نماید. هدف آن بهبود شیوههاي آموزشی خود و تشخیص و رفع نواقص یادگیرندگان است - سیف،. - 1389
منظور از پیشرفت تحصیلی، موفقیت در امر تحصیل است که میتواند به مهارت در امري خاص یا تخصص در بخشی از دانش منجر شود. در نظام آموزش و پرورش منظور از پیشرفت تحصیلی دستیابی به اهداف آموزشی مورد نظر هر دوره آموزشی است - مهاجر،. - 1371وقتی صحبت از عملکرد مدارس است بسیاري از والدین، سیاستگذاران دولت و دانشمندان، اثربخشی سازمانی را خیلی دقیقتر تعریف میکنند. معمولاً منظور آنان نمرات دانشآموزان در آزمونهاي استاندارد شدهاي است که مهارتهاي شناختی را اندازه میگیرند. اریک هانوشک میگوید که تعدادي از مسؤولان مهم تعلیم و تربیت نمرات دانشآموزان را به عنوان اولین چیزي که داراي ارزش درونی است در نظر میگیرند.
به نوشته چارلز اي. بیدول و کاساردا اهداف مدرسه متعدد و مبهم میباشد، ولی روشن است که موفقیت علمی دانشآموزان یکی از آنها است. بعلاوه، برونداد مدرسه و نواحی آموزشی است که بطور وسیع و عمومی اندازهگیري میشود و موفقیت تحصیلی دانشآموزان نشانه مهمی از کسب اهداف میباشد - هوي ومیسکل،ترجمه سید عباس زاده،. - 1385 در نظام آموزشی کشور ما نیز یکی از ابعاد مهم آن پیشرفت تحصیلی دانشآموزان است که از آن، مفهوم موفقیت دانشآموزان در گذراندن دروس یک پایه تحصیلی مشخص، درك میشود و وجه مخالف آن افت تحصیلی میباشد. در کل میزان پیشرفت تحصیلی دانشآموزان یکی از ملاکهاي کارآیی نظام آموزشی است که بر اساس نمرات کسب شده در پایان هر سال تحصیلی ارزشیابی میشوند. بنابراین تحلیل و بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی میتواند زمینهساز اخذ تصمیماتی شود که این ملاك کارآیی درونی را بهبود بخشیده و زمینههاي بهبود نظام آموزشی را فراهم میسازد.
عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی به طور کلی عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی را میتوان به سه دسته کلی تقسیم نمود:
-1 ویژگیهاي فردي دانشآموز
-2 خانواده
-3 مدرسه و نظام آموزش و پرورش
-1 ویژگیهاي فردي دانشآموز:
از جمله عوامل موثر مربوط به دانشآموز و پیشرفت تحصیلی او هوش میباشد. بدین معنی که هر چه شاگرد باهوشتر باشد پیشرفت او به همان اندازه بیشتر است - پارسا،. - 1372 در مطالعهاي بین هوش - آزمون هوش استنفورد بینه - و پیشرفت تحصیلی همبستگیهاي زیر مشاهده گردیده است: هوش بهتر با فهم خواندن 0/73، سرعت خواندن 0/43 ، زبان انگلیسی 0/59، تاریخ 0/59، زیستشناسی 0/54 و با هندسه 0/48 رابطه دارد. در تحقیق دیگري نیز این نتیجه بدست آمده که کسانی که از شایستگی و موفقیتهاي تحصیلی بالا برخوردارند در آزمونهاي هوشی نیز نمرات خوبی کسب میکنند - صفوي،. - 1369
روانشناسان با تحقیقات انجام شده دریافتهاند که نقش انگیزش در مسایل یادگیري و پیشرفتهاي تحصیلی خیلی مؤثرتر از درجه هوش شاگردان است. همچنین مشاهده شده که بسیاري از شاگردان با استعداد متوسط و انگیزش بالا داراي پیشرفتها و موفقیتهاي تحصیلی جالب توجهی هستند - پارسا،. - 1372 علی معرفت در تحقیق خود به این نتیجه رسید که بطور کلی بین عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان مورد مطالعه رابطه معنیداري وجود ندارد. و بین پیشرفت تحصیلی دانشآموزان مدارس دولتی معمولی و نمونه مردمی تفاوت معنیداري وجود دارد و مشاهده شد که پیشرفت تحصیلی دانشآموزان مدارس نمونه مردمی از مدارس دولتی معمولی بیشتر است - معرفت،. - 1377
ولی افتخاري در تحقیق خود به این نتیجه رسید که بین عزت نفس دانشآموزان دختر و پیشرفت تحصیلی آنان - میانگین معدل سه ترم تحصیلی - ضریب همبستگی برابر 0/3 وجود دارد. بنابراین میتوان گفت که بین عزت نفس دختران و پیشرفت تحصیلیشان همبستگی در حد ضعیفی وجود دارد - افتخاري،. - 1373 عرفانی در تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطه تجارب موفق و ناموفق تحصیلی و عزت نفس دانشآموزان به این نتیجه رسید که دانشآموزان موفق به طور کلی از عزت نفس بالاتري نسبت به دانشآموزان ناموفق برخوردارند - عرفانی،. - 1374 فیندلی و کوپر در مطالعهاي بر روي 100 پژوهش انجام شده دربارة منبع کنترل و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان به این نتایج دست یافتند:
-1 منبع کنترل درونی با پیشرفت تحصیلی بالا در حد متوسطی رابطه دارد. -2 رابطه بین این دو متغیر در نوجوانان قويتر از بزرگسالان و کودکان است.
-3 رابطه بین منبع کنترل و پیشرفت تحصیلی براي مردان قويتر از زنان است - فیندلی و کوپر،. - 1983به طور کلی شواهد تحقیقاتی رابطه محکم و معنیداري را بین خودپنداري و پیشرفت تحصیلی نشان میدهد به نظر میرسد که این رابطه در پسران کاملاً روشن است ولی در دختران همبستگی کمتري وجود دارد. کمپ پل و بلاسو با استفاده از سیاهههاي گزارش خود، ارتباط قويتري بین خودپنداري و موفقیت تحصیلی براي پسران نسبت به دختران پیدا کردند. به نظر میرسد که تفاوت جنسی در ارتباط با خودپنداري و پیشرفت تحصیلی بویژه، در زمینه عدم موفقیتها تاثیر دارد. به طوري که ناموفهاي تحصیلی مذکر تمایل به خودپنداري منفی بیشتري نسبت به مؤنث دارند - پرکی، ترجمه میرکمالی،. - 1378
ارسطویی ایرانی در تحقیق خود به این نتیجه رسید که میزان خودپنداري دانشآموزان موفق از میزان خودپنداري دانشآموزان ناموفق بیشتر است - ارسطویی ایرانی،. - 1372 زانگ و استرنبرگ در مطالعهاي بر روي 622 نفر از دانشجویان هنگ کنگ به این نتیجه رسیدند که پیشرفت تحصیلی بالاتر از لحاظ آماري، رابطه مثبت معنیداري با استفاده از سبکهاي تفکر محافظهکارانه1 ، سلسله مراتبی2 و سبکهاي درونی تفکر دارد. و در مقابل پیشرفت تحصیلی بالا رابطه منفی معنیداري با استفاده از سبکهاي تفکر قانونی3، آزاداندیش4 و سبکهاي بیرونی تفکر دارد - زانگ و استرانبرگ،. - 1998 به طور خلاصه نتایج پژوهشهاي انجام شده نشان میدهد که بین متغیرهاي هوش؛ انگیزه عزت نفس، منبع کنترل، خودپنداري و سبکهاي تفکر دانشآموزان با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان رابطه معنیداري وجود دارد.
