بخشی از مقاله
چکیده
یکی از ویژگیهای بسیار مهم کتاب آسمانی قرآن، جامع تمام علوم و معارف بودن آن است چه علومی که بشر تاکنون به آن دست یافته و چه علومی که هنوز در دسترس بشر قرار نگرفته است. پژوهشگران برای تبیین جامعیت قرآن به گروه آیات فراوان از جمله دال بر تبیان بودن و جاودانگی آن بهره گرفتهاند. این نوشته با روش توصیفی-تحلیلی، دیدگاه های برخی از مفسران را مورد بررسی قرار داده است. حاصل تحقیق آن که قرآن روشن کننده همه چیز است اعم از آنچه که مربوط به هدایت انسانها و مسایل دینی یا مسایل غیر دینی باشد. از این رو، قرآن که در حکم قانون اساسی دینی است، اصول کلی زندگی بشر را بیان کرده و بیان جزئیات را بهمبیّنان راستین یعنی بر عهده پیامبر و معصومان - علیهم السلام - واگذار کرده است.
کلید واژه: قرآن، جامعیت، آیات، تبیان، تفصیل، جاودانگی.
مقدمه
قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی بر پیامبر گرامی اسلام - ص - نازل گردید. این کتاب آسمانی برابر فراوان از جمله آیه89 سوره مبارکه نحل: تبیانا لکل شی...؛ دارای جامعیت میاشد. بدین معنا که اصول تمامی علوم و دانشها در حوزه نیازمندیهای بشری در آن آمده است. این موضوع در عصر نزول کمتر مورد توجه بود و با گذشت زمان و رشد تکنولوژی و پیش رفت بشر در تمامی ابعاد، رویکرد دانشمندان نسبت به این موضوع تغییر کرده است و اینکه آیا واقعا تمامی علوم در قرآن هست یا خیر قابل بحث و بررسی است و ضرورت تحقیق به این خاطر استتا این ادّعا که قرآن کریم شامل بیان تمامی علوم است یا خیر، صحت و سقمش روشن گردد و این که قرآن برای یک زمان نازل نشده است و چرا با گذشت زمان تازگیاش از دست نمیرود؛ حال آن که میبینیم زمینه تدبر وتفکر و کشف جدید، همیشه برای این دریای بی کران و مفاهیم بلند آن وجود دارد.
تحقیق پیش رو عهده دار بررسی جامعیت و جاودانگی قرآن با تکیه بر آیات دال بر تبیان بودن می باشد.مفهوم شناسی تبیان: در لغت به معنای واضح و روشن و آشکار می باشد. - معلوف،1375،ج1، ص. - 120 تفصیل: در لغت به معنای بخش بخش و دسته بندی - معلوف،1375،ج2،ص - 1578، شرح و بسط دادن - معین،1364، ص - 1114به معنای جزء به جزء آمده استجرَ،. - 1370،ج2،ص - 1230 جامعیت: واژه »جامعیت « از »جامع « و »یت « مصدری تشکیل شده است که مصدر صناعی خوانده میشود. »جامع «، اسم فاعل از ثلاثی مجرد »جمع « و به معنای ضمیمه کردن چیزی به دیگری - مصطفوی،1360، ج 2ص - 108، گردآوری اشیاء پراکنده - ابن منظور، 1414،ج 8،ص - 53، نزدیک نمودن و پیوستن اعضاء چیزی به یکدیگر می باشد - راغب اصفهانی، 1412ق،ص - 201 و در برخی دیگر از منابع به معنی »شمول و فراگیری« آمده است. - معلوف،1375،ج1،ص. - 237
تعریف اصطلاحی جامعیت:
1. منظور از جامعیت این است که در آن از هیچ نکته و مسأله ای غفلت نشده است و همه چیز را در خود دارد و وقتی جامعیت قرآن می گوئیم مرادمان این است که هر آنچه مورد نیاز انسان است در قرآن هست چه نیازهای دینی انسان و چه نیازهایی که وصف دینی ندارند. - سیوطی،1421ق، ج 2، ص . - 393
2.منظور از جامعیت جامع بودن در حوزه مسؤولیت دین است; یعنی آنچه را دین موظف به بیان آن بوده است را قرآن بیان کرده است. بنابراین مرادمان از جامعیت بیان امور غیر مرتبط با حوزه مسؤولیت دین نیست تا کسی انتظار بیان علوم و فنون مختلف را از قرآن داشته باشد. - ایازی،1380، ص . - 201
جاودانگی: به معنای همیشگی و دایمی و پایدار می باشد - وکیلی، 1375ش ،ص . - 146
اینک بعد از ارائه مباحث معناشناسی، با طرح آیات مرتبط، به دلالت آنها بر جامعیت قرآن پرداخته میشود:
.1 اثبات جامعیت با تکیه بر آیات
منظور از جامعیت قرآن، کامل بودن مجموعهی رهنمودها و دستورات این کتاب شریف در همهی زمینههایی است که به سعادت و خوشبختی ابدی او ارتباط دارد، که اگر آن رهنمودها و دستورات نبود، انسان به هدف اصلی خود از آمدن به این جهان نمیرسید و این نبودن رهنمودها نقصی برای دین تلقی میشد.نتیجه آنکه جامعیت در اصطلاح به معنی فراگیری و شمول است، حال این شمول چه در عرصه آموزه های دینی باشد و چه توسعه داشته باشد و امور غیر دینی را نیز شامل بشود. - ایازی،1381، ص. - 16تبیان بودن قرآن کریم نَزَّلْنا»وَ...عَلَیْکَالْکِتابَتِبْیاناًلِکُلِّشَیْءٍوَهُدیًرَحْمَهًوَلِلْمُسْلِمِینَوَبُشْری - .«نحل. - 89 /
در این آیه ، چند نکته در اثبات جامعیت قرآن مشاهده می شود:
الف - »الکتاب « به قرینه »نزلنا« اشاره به قرآن موجود دارد.
ب - »تبیان « مصدر ریشه »بین « است که دلالت بر مبالغه و شدت دارد. - مصطفوی، 1360، ج 367، - 1راغب می گوید: بیان ، یعنی کشف از چیزی، و اعم از نطق است و کلام را به این دلیل بیان می گویند که معنی مورد نظر گوینده را کشف می کند. - راغب اصفهانی،1412،ج1،ص. - 328
ج - تعبیر »کل شیء« تمامیت دارد که بر جامعیت دلالت می کند. این تعبیر در قرآن کاربرد فراوانی دارد و در نود مورد استفاده شده است.
قران کتاب هدایت برای عموم مردم است، لذا مرادلِکُلِّاز"شَیْءٍ " همه آن چیزهایی است که برگشتش به هدایت باشد از قبیل؛ معارف حقیقی مربوط به مبدأ و معاد و اخلاق فاضله و شرایع الهی و قصص و مواعظی که مردم برای هدایت به آن نیازمندند. - طباطبایی،1374، ج12، ص 469 و . - 470توضیح بیشتر اینکه هر چیزی که انسانها در اصلاح امور دنیا و آخرتشان از معارف و احکام و اخلاق و آداب و رسوم و ... به آن نیاز دارند در قرآن به روشنی بیان شده است. و کمبودی در بیان مطالب ندارد. چرا که هدف اصلی و نهایی قرآن تربیت و به کمال رسیدن انسان در تمام امور مادی و معنوی است و همه اموری که برای این راه لازم باشد در قرآن ذکر شده و در این زمینه چیزی را فروگذار نکرده است.امام صادق - علیهالسّلام - فرمود: »خداوند در قرآن هرچیزی را بیان کرده است؛ به خدا سوگند چیزی که نیاز مردم بوده است کم نگذارد تا کسی نگوید: »اگر فلان مطلب درست بود در قرآن نازل میشد«؛ آگاه باشید همه نیازمندیهای بشر را خدا در آن نازل کرده است. - حویزی، ج3، ص. - 74
