بخشی از مقاله
چکیده
انسان بعنوان موجود اجتماعی از لحظه تشکیل و تکوین جنین تا پایان عمر فرایند جامعهپذیري و تربیت اجتماعی را تجربه میکند. این فرایند متأثر از عواملی چون روابط اجتماعی، فرهنگ، ارزشها، دین، مهارت و عادات فردي یک جامعه بعنوان زمینه هاي اجتماعی بوده و همین عوامل نوع تربیت انسانها –مثبت یا منفی-را ایجاد مینمایند.
دستیابی به شکوفایی توانمندیهاي انسانها، بعنوان هدف نهایی تربیت اجتماعی، فقط زمانی میسر میشود که از سرچشمه حکمت و علم الهی استفاده شود. با توجه به اینکه مواعظ و روش لقمان امروزه از نظر عالمان تربیتی از بهترین الگوهاي تربیتی محسوب می شود، در این مقاله با تکیه بر روش اسنادي، ابعاد تربیتی سوره مبارکه لقمان مورد بررسی قرار گرفته است. این سوره بعنوان یکی از سورههاي قرآن کریم-آخرین کتاب الهی و مبین دین کامل- ابعاد فرایند تربیتی، اصول تربیت، وظایف مربیان و متربیان را به خوبی تشریح مینماید.
مؤلفههاي خداپرستی و نداشتن شرك، احسان نسبت به والدین و تکریم آنان، دوري از اطاعت کورکورانه و بیتعقل، یادآوري حسابرسی در آخرت، برپا داشتن نماز، بیتفاوت نبودن نسبت به جامعه با انجام امر به معروف و نهی از منکر، صبر و استقامت در برابر سختیها و مصائب و داشتن ارادهاي قوي، روي نگرداندن و بی اعتنایی نکردن به مردم، داشتن تواضع و فروتنی و دوري از غرور و تکبر، داشتن اعتدال و میانهروي و پرهیز از افراط و تفریط از جمله ابعاد تربیتی می باشد که در این سوره مورد اشاره قرار گرفته اند.
.1 مقدمه و تبیین مسئله
انسان یک موجود اجتماعی بوده و فرایند جامعهپذیري، اجتماعی شدن و تربیت اجتماعی را از لحظه تشکیل و تکوین جنین تا پایان عمر تجربه میکند. در آیات شریفه 16-12 سوره مؤمنون مراحل تکوین و شکلگیري انسان تشریح شده است. بعد از مراحل تکوین جسمی که از مرحله گل بودن شروع و بعد از طی مراحل نطفه، خون بسته، گوشت له شده، استخوان و پوشیده شدن استخوان با گوشت، مرحله تکوین جسمی انجام میگیرد. بعد از این مراحل انسان خلق دیگري را طی نموده و خداوند بابت این خلقت به خود تبریک میگوید
بر این اساس انسان علاوه بر جسم از چیزي به نام نفس تشکیل میشود. رشد و تعالی هر دو ساحت انسان بدیهی بوده و بایستی زمینههاي این رشد و تعالی فراهم گردد. با توجه به تفاوت جنس آن دو ساحت - جسم و روح - ، اسباب رشد و تعالی آنها نیز همسان نمیباشد
به زعم اندیشمندان اسلامی شخصیت انسانی محصول علم و عمل بوده که از علم بعنوان اسباب رشد نفس و روح و از عمل بعنوان اسباب رشد جسم یاد میکنند. یعنی علوم، دانشها و شناختها غذاي نفس و روح میباشند
آنچه مسلم است این است که از یک طرف علم و عمل از هم جدا ناشدنی و مکمل همدیگر بوده و انسانها با تکیه بر علم و عمل به تعالی میرسند. از طرف دیگر هر دو اسباب یعنی علم و عمل اکتسابی هستند. بعبارت دیگر انسان در پرورش جسم و روح خود داراي اختیار بوده و فرایند پرورش از روي اراده انسانی محقق میشود. در قرآن نیز انسان موجودي داراي اراده و حق انتخاب است، با این تفاوت که این اراده مطلق نبوده و بدلیل وجود رابطهي متقابل بین ساختارها و عمل، متأثر از ساختارهاي اجتماعی و فرهنگی نیز می باشد
آنچه گفته شد بیانگر این نکته میباشد که رشد و تعالی انسانها به نحوي که سعادت دنیوي و اخروي را براي انسانها حاصل مینماید، اکتسابی بوده و در فرایند تربیت فردي و اجتماعی انجام می گیرد. اندیشمندانی همچون جان دیویی فیلسوف بزرگ آمریکایی اجتماعی بودن و مدنیت را محور مهم در انسان دانسته و از تربیت اجتماعی بعنوان متولی نظم بخشیدن به رفتارهاي آدمی در جامعه یاد میکنند.
تربیت اجتماعی متأثر از شرایطی همچون روابط اجتماعی، فرهنگ، ارزشها، دین، مهارت و عادات فردي یک جامعه انجام میگیرد. در واقع همین عوامل بعنوان زمینههاي اجتماعی، در رشد و تعالی انسانها و شکوفایی استعدادهاي وي و عکس آن تأثیرگذار بوده و بطور کلی نوع تربیت انسانها –مثبت یا منفی- را ایجاد مینمایند. لذا مسیر دستیابی به شکوفایی توانمندیهاي انسانها، که هدف نهایی تربیت اجتماعی میباشد، میسر نمیشود مگر اینکه از سرچشمه حکمت و علم الهی استفاده شود.
قرآن کریم بعنوان آخرین کتاب الهی، در این راستا رهگشا و رهنماي مربیان و متربیان جوامع انسانی است. آیات متعددي که اصول کلی تربیت را براي انسانها تبیین نموده و انتخاب بهترین راه زندگی را فراهم مینماید. سوره مبارکه لقمان یکی از سوره هایی است که ابعاد فرایند تربیتی را نشان داده است.
