بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این تحقیق تبیین نقش زنان در اصلاح الگوی مصرف خانوادهها میباشد. این تحقیق به روش پیمایشی از طریق ابزار پرسشنامه، با حجم نمونه به تعداد 200 نفر در شهرستان بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی انجام گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که اکثر بانوان به فرزندان خود در مورد صرفه جویی در مصرف آب آموزش میدهند و خانواده و مدرسه را در این امر موثر میدانند. آنها بهترین سن برای فرزندان جهت آموزش صرفه جویی در مصرف آب را 4 تا 10 سال میدانند. رسانه برای آموزش بانوان در خصوص روشهای صرفه جویی در مصرف آب به عنوان بهترین راه معرفی شد. اکثر بانوان به دلیل کمبود منابع آبی صرفه جویی میکنند و تعمیر شیری که چکه میکند و یا باز نگذاشتن شیر آب هنگام مسواک برای آنان مهم است. بین میزان آگاهی بانوان و صرفه جویی آنها در مصرف آب رابطه معنادار وجود دارد. بدین معنا که هر چه میزان آگاهی بانوان در زمینه راهکارها و راه حلهای موجود با هدف کاهش و صرفه جویی در مصرف آب بیشتر شود، مصرف آب نیز در بین آنها کاهش مییابد.
مقدمه
آب منبع زندگی و حیات بشر است. آینده جهان به نحوه استفاده از این منابع محدود و با ارزش در امروز بستگی دارد. همگان بر نقش آب در شکل گیری جوامع و نقشی که در توسعه ایفا مینماید اذعان دارند. متأسفانه رشد روز افزون جمعیت،گسترش صنایع وخشکسالیهای پی در پی و... منجر به ایجاد عدم تعادل بیشتر میان آب قابل دسترس و تقاضای آب شده است. دسترسی به آب حق هر انسان بوده و حفاظت از آب نیز بر عهده هر فرد است زیرا وجود آب سالم برای زندگی یک ضرورت است و نبود آب مساوی با نبود حیات است. مصرف یکی از شاخصها ومولفههای اصلی و بازتابی از الگوهای ذهنی و رفتاری اعضاء هر جامعه محسوب میشود به طوری که با شناخت هر یک میتوان نسبت به پیش بینی رویدادها، رفتارها،کنشهای اجتماعی و همچنین کارکردها و پیامدهای ناشی از آن دست یافت. مصرف نمادی از هویت و فرهنگ هر جامعه است و فرهنگ نیز در تعیین نقطه آغاز الگوی مصرف نقش تعیین کنندهای دارد. مدیریت مصرف آب به خصوص زمانی که منابع آب در محدودیت قرار میگیرد از اهمیت خاصی برخورداراست. اعمال مدیریت مناسب در زمینههای تأمین، توزیع، کنترل و حفظ کیفیت آب و همچنین شیوههای مصرف آب نقش تعیین کننده ای در بهرهگیری از این منابع محدود دارد. جامعه از خانواده تشکیل شده است و مجموعهای از پدر و مادر و فرزندان است که در مکانی واحد با اقتصاد و فرهنگ مشترک زندگی کرده و دارای حق و حقوق و تکالیف اجتماعی هستند. خانواده سلول تشکیل دهنده جامعه است. وظیفه خانواده تربیت و اجتماعی کردن کودکان، نوجوانان و جوانان است و در شکلگیری وجهه نظرها، باورها، ارزش ها، نگرش ها، هنجارها و عادتهای کودک نقش اصلی را بر عهده دارد. خانواده از طریق کنشهای متقابل و آموزش و پرورش،کودکان را با ارزشها ،هنجارها و موازین جامعه آشنا میسازد و آنان را برای هم نوایی با جامعه آشنا میکند. خانواده مانند هر امر دیگر اجتماعی، پدیده-ای پویا و در حال دگرگونی است. فرایند اجتماعی شدن کودک از خانواده شروع میشود و کودک هنجارهای اجتماعی را از طریق خانواده فرا می گیرد، زیرا نسبت به افراد جامعه زمان بیشتری را با این گروه صمیمی و خودمانی میگذراند.
تأثیر خانواده در شخصیت اعضا کم سن و سال بسیار عمیق است زیرا ارگانیسم انسان در 5 تا 6 سال آغاز عمر باسرعت بی نظیر رشد میکند. به دلیل تماس مستمر کودکان پس از تولد با خانواده برای یک مدت طولانی، خانواده در شکلگیری زیر بنای رفتاری کودک نقش اصلی را بر عهده دارد. لذا خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی بیشترین تأثیر را در تربیت افراد جامعه دارد. بانوان عهده دار وظیفه سنگین پرورش نسل و تربیت فرزندان هستند. بنابراین آنان عامل اصلی انتقال فرهنگ در زمینه آب به نسلهای بعد هستند. بانوان نقش وسیعی در اداره امور خانواده دارند و بالتبع یکی از الزامات آن دسترسی به آب سالم و مناسب است. بانوان بیشتر از آقایان در معرض اثرات نامساعد کم آبی قرار میگیرند. پس لازم است این گروه از افراد جامعه توجه ویژهای به رعایت الگوی مصرف بهینه آب داشته باشند. توجه به موضوع مدیریت آب و بانوان به مسئولیت بانوان برای ذخیره آب و مدیریت مصرف آب در کارهای منزل و مشارکتشان محدود نمیشود. بانوان نقش مهمی در مدیریت مصرف آب بازی میکنند و به دلیل وجود همین نقش، بانوان دارای دانش قابل توجهی در ارتباط با منابع آب هستند و بنابراین کلید موفقیت برنامهها و سیاستهای توسعه منابع آب محسوب میشوند. با توجه به حضور فعال بانوان در جامعه امروزی و امکان ایجاد فعالیت در قالب تشکلهای خود جوش مثل NGO سیطره مدیریت و تعامل کاری بانوان در سطوح مختلف خانواده، محله، شهر، اجتماع و مراکز فعالیتی گوناگون، میتواند نقش افرین فعالیتهای اساسی در زمینه مدیریت مصرف آب باشد.
بانوان عامل اصلی انتقال فرهنگ مصرف بهینه آب هستند و همچنین از مشارکت کنندگان اصلی در امر مدیریت مصرف آب میباشند. این گروه به دلیل موقعیتی که در خانواده دارند میتوانند آموزش دهندگان مجربی در زمینههای مختلف مصرف آب باشند و از طرفی به دلیل اینکه بانوان بیشتر از دیگر اعضا خانواده در منزل با آب سر و کار دارند مجری تغییر فرهنگ آب محسوب میشوند. در این میان مادر، رکن اصلی تربیت است و یک مادر فهمیده میتواند در خانه الگویی صحیح از مصرف را در جامعه بازی نماید. توجه لازم به نکات اصلی و حس مسئولیت پذیری و قانونمندی در بانوان یکی از ویژگیهایی است که خانواده با بهره مندی از آن میتواند مهر اصلاحات بر روی اشتباهات و نقاط ضعف خود بزند. با توجه به نقش یک بانو به عنوان مادر یا معلم در انتقال فرهنگ بایستی خود الگوی مناسب و شایستهای برای فرزندان باشد. یک زن به عنوان راهنمای اجتماعی خانواده باید درک عمیقی از مشکلات و راهکارها داشته باشد. او باید بتواند درست و نادرست را به خوبی تشخیص دهد تا سنتهای غلط را نادیده گرفته و عادتهای اشتباه را از بین ببرد. تشخیص جایگاه یک بانو در مدیریت مصرف خانواده فراتر از آن است که بتوان با اعداد وارقام سنجیده شود زیرا بسیاری از از تلاشهای بانوان در ابعاد مختلف قابل احتساب با ارقام ریاضی و کمی نیست و نیاز به مفاهیمی جدید در تحلیل دارد. یک بانو به عنوان مدیر اقتصادی خانواده در نحوه مصرف نقش مهمی به عهده دارد. بانوان باید در رابطه با نحوه درست مصرف کردن توجیه شوند و آموزش ببینند زیرا هر اندازه دانش و آگاهی آنان بیشتر باشد نسبت به نحوه درست مصرف کردن حساس تر میشوند و همچنین الگوی مناسبی برای دیگر اعضاء خانواده محسوب میشوند. بدین ترتیب آگاهی و رشد فرهنگی و اجتماعی بانوان خانه باعث اصلاح الگوی مصرف میشود.
یزدان داد و مظلوم - 1388 - در تحقیقی به بررسی عوامل موثر بر الگوی مصرف آب و بهینه سازی آن در بخش خانگی در شهر مشهد پرداختند. در این تحقیق از پرسشنامه و مصاحبه حضوری در منطقه به عنوان ابزار تحقیق استفاده شد و دو گروه مصرف کنندگان بالاتر و پایین تر از الگوی مصرف به عنوان نمونه در مناطق مختلف انتخاب شدند. نتایج حاصل نشان داد بیشترین مصرف آب مربوط به فعالیتهای آشپزی، شستشوی ظروف و لباس و سپس استحمام میباشد. تمایل مصرف کنندگان برای کاهش مصرف آب بر حسب اولویت انتخاب آنان مربوط به فعالیتهای شستشوی ماشین و حیاط، آبیاری باغچه، حمام، سپس آشپزی و شستشوی ظروف و لباس میباشد. همچنین براساس نظرسنجی صورت گرفته، راهکارهای بهینه سازی مصرف خانگی آب به ترتیب مربوط به بخشهای فرهنگ سازی، تبلیغات و اطلاع رسانی، بهبود و اصلاح وسایل انتقال آب، تشویق و تنبیه مشترکین و افزایش قیمت می باشد. نتایج حاصل از تحقیق صلاحی اصفهانی - 1380 - در رابطه با تغییر فرهنگ مصرف آب نشان داد که 85 درصد جامعه آماری مجری تغییر فرهنگ مصرف آب را بانوان تشکیل میدهند.
در سطح جهانی بانوان تلاش کردهاند که گروههای مختلفی را برای تأثیرگذاری منطقهای یا بین المللی بوجود آورند که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره نمود: در کشورهای آمریکای لاتین مشارکت گسترده و نهادی بانوان در تأمین آب بهداشتی برای خانوارها در مناطق فقیر نشین شهری در دهه 1980 موجبات بوجود آوردن تجربیات مهمی در زمینه بسیج و مشارکت به موقع محلی در حل و فصل امور مربوط به خود به حساب میآید. در موریتانی تعاونی های بانوان از سال 1997 شکل گرفت. این تعاونیها توانستند مصرف آب خانگی را تا 40 درصد و هزینههای آب را تا یک سوم کاهش دهند، سیستمهای آب را کنترل و هزینههای آن را جمع آوری میکنند. اطلاعات موردی در کاستاریکا، پاناما و برزیل حاکی از آن است که 37 درصد از سطوح بالای مدیریت منابع آب در اختیار بانوان است. اصلاح الگوی مصرف یک رسالت ملی است. وقتی افراد اصلاح الگوی مصرف را در جامعه رعایت کنند در واقع فرهنگ درست مصرف کردن را میآموزند. بنابراین میتوانند از منابع انرژی استفاده مستمر داشته باشند. خانواده در مصرف تابع بانوان خانواده است، لذا درک بانوان از مصرف و چگونگی اصلاح الگوی مصرف میتواند در همه افراد خانواده تأثیر گذار باشد. بانوان بایستی در رابطه با نحوه درست مصرف کردن آموزش ببینند تا بتوانند الگوی مناسبی در جهت رفتار صرفه جویی در جامعه و خانواده باشند. همچنین افزایش رشد فرهنگی و اجتماعی بانوان باعث میشود تا بانوان تحت تأثیر عادتهای غلط قرار نگیرند و اصلاح الگوی مصرف رعایت شود. مادران وظیفه دارند به فرزندان خود همواره این نکته را متذکر شوند که منابع تأمین انرژی محدود است و بایستی در مصرف آن صرفه جویی نمایند تا درآینده دچار مشکل نشوند.
