مقاله تجارت درون صنعتی

بخشی از مقاله

خلاصه

الگوی تجاری جهان به طور محسوسی چند دههی اخیر تغییر کرده است. تجارت بینالمللی دیگر تابع الگوی ریکاردو در قرن 19 که به منظور تبادل لباس انگلیسی با شراب پرتغالی بود، نیست. حجم وسیعی از مبادلات جهانی را تجارت درون صنعتی تشکیل میدهد. تجارت درون صنعتی - IIT - ، جریان مبادلهی کالاهای مشابه را توضیح میدهد که نیاز یکسانی از مصرفکنندگان کشورهای مختلف را برطرف میسازد.

با توجه به عدم توانایی تئوریهای سنتی در توضیح این پدیده، تجارت درون صنعت قابل ملاحظه، میتواند دارای آثار سیاستی معنادار باشد. تجارت درون صنعتی به دلیل اینکه حجم تجارت را افزایش میدهد، گام بلندی در راستای جهانی شدن محسوب میشود. لذا در این مقاله سعی شده است که ضمن مرور ادبیات موضوع به موارد مربوطه پرداخته شود.

.1  مقدمه

برای اولین بار وردون1 در دهه 1960 طی تحقیقات خود بر روی تغییرات روند تجارت میان کشورهای عضو 2 - BENELUX - موافقت نامه بین سه کشور بلژیک، هلند و لوکزامبورگ - ، متوجه شد که بخش عمدهای از تجارت آنها در زمینه کالاهای مشابه صورت میگیرد و حتی حجم تجارت این سه کشور که از نظر موجودی منابع شبیه یکدیگر هستند، از این طریق افزایش نیز یافته است. پس از وی بالاسا3 در سال 1966 به همین نکته دست یافت و این نوع جدید تجارت را "تجارت درون صنعت 4" نامید و از آن پس، این پدیده یکی از مسائل اساسی در تجارت بینالملل شد

دههی1970، شاهد ظهور و معرفی تئوریهای جدید تجارت بینالملل بود. این نظریات موجب چالش جدی در منطق و اساس تئوریهای مرسوم تجارت بینالملل شدند. ظهور این نظریهها سر فصل جدیدی را در ادبیات تجارت بینالملل گشود و موجب ظهور رویکرد اقتصاد صنعتی در ادبیات اقتصاد بین الملل شد. در این میان، مبحث تجارت درون صنعت از اهمیت خاصی برخوردار است ، چون با بررسی تجارت درون صنعت یک کشور، در واقع ساختار صنعتی اقتصاد آن کشور، مورد توجه و ارزیابی قرار میگیرد.

تجارت بینالملل به دو بخش تقسیم میشود: تجارت بین صنعتی5 و تجارت درون صنعت. اولی شامل مبادلهی کالاهای تجاری گوناگون - متفاوت - ، میان صنایع مختلف کشورهاست و دیگری، صادرات و واردات همزمان در یک صنعت و در زمینهی کالاهای مشابه را در بر میگیرد. بخشی که شامل تجارت بین صنعتی است را میتوان به وسیله نظریههای سنتی تجارت توضیح داد. اما بخش دیگر تجارت درون صنعتی بایست به کمک نظریه-های جدید تجارت توضیح داده شود.

به همین منظور این مطالعه در نظر دارد به بررسی تجارت درون صنعتی پرداخته تا اهمیت این بخش در اقتصاد را شدن نشان دهد.

.2  تاریخچه

.1-2 نظریههای تجاری مبتنی بر تفاوت

تا قبل از دههی1990، تجارت میان کشورها توسط تئوریهای مرسوم تجارت بینالملل و بر مبنای تفاوتهای ساختاری، مانند تفاوت در تکنولوژی و موجودی عوامل کشورها و بر مبنای فروض عمدتا غیر واقعی، ازجمله: بازار رقابت کامل، همگن بودن کالاها و... توضیح داده میشد. پس از آن مشاهدات تجربی این واقعیت را اثبات نمود که این تئوریها تنها تجارت بین صنایع یعنی تجارت محصولات مختلف متعلق به صنایع مختلف را مد نظر قرار میدهند و سهم عمدهای از تجارت که مربوط به تجارت همزمان کالاهای متعلق به یک صنعت خاص میگردد، بدون توضیح میماند. این بخش همان تجارت درون صنعت میباشد

 . - 2 در ذیل به این تئوری و نظریهها، نگاه اجمالی میشود:

1-1-2 نظریههای مزیت مطلق اسمیت و مزیت نسبی ریکاردو
از قدیمیترین نظریههای تجارت بینالملل نظریه مزیت مطلق1، ارائه شده توسط آدام اسمیت 2 است. آدام اسمیت در کتاب معروف خود به نام ثروت ملل ابتدا نظریه مرکانتیلیستها3 را مورد انتقاد قرار داده و سپس به تشریح علل و آثار انجام مبادلات بین کشورها پرداخته و منابع ورود به این داد و ستدها را برای ملتها بازگو نموده است. از دیدگاه اسمیت کشورها از نظر کارایی در تولید کالاها شرایط متفاوتی دارند.

وی بر این باور بود که هر کشور باید در تولید کالاهایی تمرکز یابد که در آنها نسبت به سایر کشورها از مزیت مطلق برخوردار است و همچنین کالاهایی را وارد نماید که کشورهای دیگر نسبت به آن دارای برتری باشند. به نظر اسمیت یک کشور هیچگاه نباید کالایی را در داخل تولید کند در صورتی که میتواند آن را از خارج ارزانتر تهیه نماید. 

نظریه مزیت مطلق آدام اسمیت سؤالاتی را در ذهن اقتصاددانهای پس از اسمیت مطرح کرد. یکی از این سؤالات این بود که اگر یک کشور در تولید تمام کالاها نسبت به سایر کشورها برتری مطلق داشته باشد چه نقشی در مبادلات بین المللی میتواند ایفا نماید. دیدگاه اسمیت این بود که چنین کشوری نمیتواند در مبادلات خارجی منافعی به دست آورد، بنابراین احتمالا در این مبادلات شرکت نخواهد کرد پس از مدتی دیوید ریکاردو4 با انتشار کتاب اصول اقتصاد سیاسی و مالیات در سال 1817 تئوری مزیت مطلق آدام اسمیت را به نقد و بررسی کشاند و به سؤال فوق چنین پاسخ داد که وقتی کشوری در تولید تمام کالاها از برتری مطلق برخوردار باشد میتواند کالاهایی را که در آنها بیشترین کارایی را دارد تولید و صادر کند و در مقابل کالاهایی را که کار آمدی کمتری در آنها دارد از خارج وارد نماید. با اجرای چنین سیاستی این کشور هم از مبادلات خارجی منافعی کسب خواهد کرد. این دیدگاه که با استدلالهای اقتصادی قویتری همراه بود به نام تئوری مزیت نسبی5 شهرت یافت که میتوان آن را شکل تکامل یافته نظریه آدام اسمیت تلقی کرد. ریکاردو اعتقاد داشت که تفاوت در مزیت نسبی به دلیل تفاوت در بهرهوری عوامل تولید است

2-1-2 نظریه هکچر- اوهلین و معمای لئونتیف

دیدگاه کلاسیکی تجارت بینالملل معتقد بود مهمترین عامل شکلگیری تجارت بینالملل را تفاوت در بهرهوری نیروی کار، و تئوری هکچر- اوهلین6 - HO - نسبتهای مختلف موجودی عوامل میداند. این تئوری به دلیل تلاشهای ساموئلسون7 ، به مدل - HOS - نیز معروف است. فروض این تئوری به به قرار زیر است:
-1 وجود دو کشور که هرکدام دو کالای مصرفی مشابه تولید می کنند.

-2 هردو کالای مصرفی بدون هیچ وقفه زمانی توسط دو عامل همگن و با به کارگیری توابع تولید 8CRS با - با بازدهی ثابت نسبت به مقیاس - تولید می-میشوند. تابع تولید - تکنولوژی - در دو کشور یکسان می باشند.

-3 شدت به کارگیری عوامل تولید، ثابت است.

-4 عوامل تولید کشورها از لحاظ کیفی یکسان، ولی برخورداری کشورها از این عوامل - بدون تحرک بین المللی - متفاوت است.

-5 شرایط رقابت کامل، تجارت آزاد، هزینه حمل و نقل صفر و اشتغال کامل عوامل تولید وجود دارد. -6 تمام مصرف کنندگان دارای ترجیحات یکسان و هموتتیک هستند.

قضیه اصلی - HOS - در شکل قیمتی2 بیان میکند که هر کشور در کالایی مزیت نسبی دارد که در فرآیند تولیدآن از عوامل نسبتاً ارزانتر با با شدتنسبتاً بیشتری استفاده شود. آزمون تجربی این تئوری در آمریکا توسط واسیلی لئونتیف3 منجر به یافتن تناقض - پارادکس - لئونتیف شد

3-1-2 نظریه سیکل عمر کالا
در دههی 1960ریموند ورنون4 نظریه سیکل عمر کالا5 یا گردش تکنولوژی در جهان را مطرح نمود. بر پایه این نظریه ورود یک کالا به مراحل مختلف مختلف عمر مصرفی آن و تفاوتهایی که بین کشورها از این نظر وجود دارد و نیز انتقال تکنولوژی کالای مذکور از کشور ابداع کننده به کشورهای صنعتی درجه دوم و در ادامه کشورهای تازه صنعتی شده، جایگاه تولید و جریان صادرات و واردات این کالاها را تغییر داده و در الگوی تجارت آنها تأثیر میگذارد.

تفاوت در هزینههای تولید یک کالا در کشورهایی که از منظر درجات توسعه اقتصادی با یکدیگر فاصله دارند و نیز انتقال فنآوری، موجب گردش تکنولوژی در جهان و تغییر جهت تجارت میگردد. هر چه زمان بیشتری از عمر محصول گذشته باشد، توان بالقوهی تولید محصول متنوع، بیشتر و به تبع آن پتانسیل تجارت درون صنعت بالاتر خواهد بود.

.2-2 نظریه های تجاری مبتنی بر شباهت
1-2-2 نظریه لیندر
بر اساس این نظریه، کشورهای مشابه نسبت به کشورهای غیر مشابه تمایل بیشتری به تجارت با یکدیگر دارند. به علاوه این متغیر از طرف عرضه تفاوت در موجودی عوامل تولید دو کشور، و از طرف تقاضا تفاوت در ساختار و ترجیحات مصرف کنندگان دو کشور را نشان میدهد.

بر اساس مدلهای کروگمن-7 هلپمن8، تفاوت در موجودی عوامل تولید - سرمایه و نیروی کار - دو کشور، موجب کاهش تجارت درون صنعت و افزایش تجارت بین صنایع میشود. همچنین بر اساس فرضیهی لیندر، کشورهای دارای ساختار درآمدی مشابه، ساختار تقاضای مشابه خواهند داشت و در صورتی که دو کشور دارای الگوی یکسان درآمدی - تقاضا - باشند، محصولات قابل ورود و صدور دو کشور نیز یکسان ولی متمایز خواهد بود، بنابراین تجارت درون صنعت بالاتر خواهد رفت. در مجموع براساس مبانی نظری تجارت درون صنعت، رابطه متغیر لیندر و تجارت درون صنعت منفی خواهد بود

2-2-2 الگوی جاذبه

الگوی جاذبه9 چارچوبی استاندارد جهت توضیح الگوی تجارت است بحث روابط دوجانبه تجاری میان دو شریک تجاری، موضوعی است که در قالب مدل جاذبه گنجانده میشود. ساختار این مدل در دههی60 و 70 میلادی ارائه شد. مدل جاذبه یکی از ابزارهای مهم درتحقیقات تجربی تجارت بینالملل است که امکان برآورد جریانهای تجارت دوطرفه در یک مقطع زمانی خاص و به طور هم زمان از دیدگاه کشور صادرکننده و واردکننده را فراهم میآورد، اچگری.10 این مدلها بیان میکند که حجم تجارت دو جانبه با مقیاس اقتصادی یاGDPهای دو شریک تجاری، رابطهی مستقیم و با مسافت دو شریک رابطهی معکوس دارد ساختار این الگو به نحو مناسبی در مطالعات کلاسن11 و کلاسن و وانویکرن12 ارائه شده است

1ترجیحات هموتتیک - Homothetic Preferences - میگوید که نرخ نهایی جانشینی در طول خطی که از مبدأ به نقشه بی تفاوتی رسم میشود، ثابت است. اگر این فرض را درنظر نگیریم، با سطوح درآمدی مختلف و در قیمتها و با سلیقههای یکسان الگوهای متفاوت تقاضا را نتیجه میدهد.