بخشی از مقاله
چکیده
تعیین مکان بهینه، فعالیتی جهت انتخاب مکانی مناسب برای کاربردی خاص توسط معیارهای از پیش مشخص شده میباشد. یکی از مسائل مطرح در زمینه مکانیابی، مسأله تعیین مکان بهینه پارک و فضای سبز شهری است. هدف این تحقیق مکانیابی بهینه پارک محلهای و اولویتبندی گزینههای پیشنهادی برای این کاربری در منطقه 4 شهر اصفهان میباشد.
به همین منظور، از یک سیستم پشتیبان تصمیمگیری مکانی تحت وب - WebSDSS - که از ادغام GIS و مدلهای تصمیمگیری تشکیل میگردد، در این تحقیق استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که از بین 5 گزینهی پیشنهادی، گزینه C در اولویت اول و سپس گزینههای D، E و A به ترتیب در رتبه های بعدی قرار دارند و در نهایت گزینه B کمترین اولویت را جهت مکانیابی پارک محلهای منطقه مورد نظر دارد. به منظور ارزیابی این مطالعه، نتایج اولویتبندی در اختیار صاحبنظران و کارشناسان حوزه محیط زیست و منابع طبیعی قرار گرفت که در نهایت سازگاری مناسبی با نظرات ایشان داشته است.
-1 مقدمه
تعیین مکان بهینه فعالیتی است جهت انتخاب مکانی مناسب برای کاربردی خاص، که قابلیتهای یک منطقه را از لحاظ وجود زمین مناسب و کافی و نیز ارتباط آن کاربری خاص با کاربریهای شهری دیگر مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد
یکی از مسائل مطرح در زمینه مکانیابی، تعیین مکان بهینه پارک و فضای سبز شهری می-باشد. اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری تا آن حد است که همواره این موضوع، به عنوان یکی از شاخصهای توسعه یافتگی جوامع مطرح است. استقرار پارکهای شهری از یکسو به جهت تأثیری که بر کیفیت زندگی شهری دارند و از سوی دیگر به جهت بار مالی بدون بازگشت مستقیم سرمایهوسود که برای شهرداریها به جای مینهند، ارزش بررسی گسترده را دارند
مکانیابی نادرست فضاهای سبز شهری و پارکها، در نهایت منجربه ایجاد ناهنجاری هایی از قبیل استفاده کم کاربران از پارکها و فضاهای سبز ایجاد شده، ایجاد محدودیت در ارائه طرح معماری مناسب، آشفتگی در سیمای شهر و کاهش امنیت روانی و اجتماعی خواهد گردید
با ظهور اینترنت در اواسط سال 1990 تحقیقات بسیاری در زمینهی یکپارچه سازی قابلیتها و روشهای تصمیمگیری چندمعیاره - MCDM2 - در محیط اینترنت انجام گرفت. در سال 2001، Zhu و همکارانش یک سیستم پشتیبان تصمیمگیری و اطلاعات تحت وب به نام VegMan3 را به منظور محافظت از تنوع زیستی و پوشش گیاهی بومی در کوئینزلند استرالیا ارائه دادند Sikder .[4] و Gangopadhyay در سال 2002 یک سیستم تصمیم گیری مکانی مشارکتی به نام Geo-ELCA را با هدف سهولت در دسترسی گستردهتر ذینفعان به اطلاعات مکانی در زمینه برنامهریزی زیست محیطی، ناحیهای صنعتی در نیوجرسی توسعه دادند
در سال 2008، Zucca و همکارانش مقالهای را به منظور انتخاب مکان مناسب برای استقرار یک پارک محلی در ایالت Bergamo ایتالیا با استفاده از تکنیک ارزیابی چندمعیاره مکانی ارائه دادند
در کشورمان ایران، احمدی زاده و بنای رضوی در سال 1388 با تلفیق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP4 - و GIS، مدلی را برای ارزیابی مکانهای مناسب پارکهای شهر بیرجند ارائه نمودند
در سال 1390 صابری و همکارانش تحقیقی مشابه را در شهر شوشتر انجام دادند. در همان سال عاطفه احمدی و همکارانش الگوی مناسبی برای توزیع بهینه فضای سبز منطقه 7 اهواز ارائه دادند .[8] محمدی و همکارانش در سال 1391 در پژوهشی تلاش کردند تا با توجه به کمبود فضای سبز شهر میاندوآب نسبت به سرانه پیشنهادی طرح جامع و تفصیلی این شهر و استانداردهای ملی، اولویتهای مکانی توسعه این فضاها را در سطح این شهر تعیین نمایند
با توجه به موارد ذکر شده، برای تصمیمگیری درباره تعیین مکان بهینه پارک و فضای سبز شهری در این تحقیق، از تلفیق ابزار تحلیلی GIS و MCDM به منظور تشکیل یک سیستم پشتیبان تصمیمگیری مکانی تحت وب - WebSDSS5 - استفاده گردیده است. توسعه و پیادهسازی SDSS فوق بر روی اینترنت، جایگزینی را برای برنامه ریزی مکانی سنتی ارائه میدهد که بدین طریق با افزایش مشارکت عمومی و غلبه بر محدودیت دسترسی بهGIS توسط عوامل زمان و مکان، نیاز به حضور فیزیکی صاحبنظران و تصمیمگیرندگان در یک زمان و مکان خاص نمی باشد. مدل تصمیمگیری چندمعیاره استفاده شده در این تحقیق AHP می باشد.
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - یکی از معروفترین فنون تصمیمگیری چندمعیاره است که اولین بار توسط Saaty در سال 1970، به عنوان ابزاری برای سازماندهی اطلاعات و قضاوتها در انتخاب بهترین گزینه در مسائل تصمیمگیری ارائه شده است. این تکنیک، مسائل پیچیده را براساس آثار متقابل آنها مورد بررسی قرار می دهد و آنها را به شکلی ساده تبدیل کرده، به حل آنها میپردازد
AHP ، یکی از جامعترین سیستمهای طراحی شده برای تصمیمگیری با معیارهای چندگانه است، زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مسأله را به صورت سلسله مراتبی فراهم می آورد و همچنین امکان در نظرگرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی را در مسأله دارد. علاوه بر این تکنیک فوق، بر مبنای مقایسه زوجی بنا نهاده شده که قضاوت و محاسبات را تسهیل می نماید. از دیگر مزایای ممتاز AHP در مقایسه با سایر روشهای تصمیمگیری چندمعیاره، قابلیت نشاندادن میزان سازگاری و ناسازگاری فرآیند تصمیمگیری می باشد
-2 منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه این تحقیق محدوده قانونی منطقه 4 شهر اصفهان می باشد که در محدوده طول جغرافیایی 51 42 تا 51 46 و عرض جغرافیایی 32 36 تا 32 40 قرار دارد. سیستم مختصات دادههای مکانی این تحقیق و همچنین نقشههای ارائه شده در این مقاله - zone 39 - UTM است. براساس اعلام معاونت شهرسازی و معماری در سال 1387، مساحت محدوده قانونی این منطقه برابر 1761 هکتار و جمعیت آن معادل 124671 نفر می باشد. شکل 1 عکس ماهوارهای Quick Bird منطقه مورد نظر را که در سال 2009 تهیه شده است، نشان می دهد.
شکل.1 نمایی از منطقه مورد مطالعه
-3 دادهها و معماری سیستم طراحی شده
اطلاعات مکانی و دادههای مورد استفاده در این تحقیق شامل: لایههای اطلاعاتی راهها، دادههای جمعیتی منطقه موردنظر، موقعیت مکانی پارکها و فضاهای سبز عمومی موجود، لایه کاربری اراضی - مراکز آموزشی، فرهنگی، درمانی و اداری صنعتی - و موقعیت مکانی منابع آبی موجود در منطقه مورد مطالعه می باشد.
جهت استفاده از هر کدام از دادههای فوق در این تحقیق پیشپردازشهای مختلفی مانند: ایجاد شبکه معابر، GIS Ready نمودن لایههای اطلاعاتی و افزودن اطلاعات توصیفی به لایهها صورت گرفته است. همچنین به منظور یکسانکردن سیستم مختصات لایههای اطلاعاتی مختلف در تحقیق حاضر از بیضوی مبنای WGS84 و سیستم تصویر UTM به عنوان سیستم مختصات مرجع استفاده شده است.
سیستم WebSDSS طراحیشده در این تحقیق، شامل یک وب سرور IIS و یک ArcGIS Server که سرویس های GIS را فراهم میآورد، است. در این معماری وب سرور IIS، دادههای مکانی و غیرمکانی را بین سرویسگیرنده و سرویسدهنده منتقل مینماید. به منظور تشکیل مؤلفههای تحلیلی SDSS در این سیستم، از تلفیق ArcGIS و تکنیک AHP استفاده گردیده است. همچنین در معماری فوق، برای جمعآوری ورودیهای کاربر، فرمهای واسط کاربر طراحی شده به کار گرفته شده است. روش AHP و واسط کاربر در محیط ویژوال استودیو کد نویسی شدهاند.
-4 روش تحقیق
در این تحقیق از تلفیق GIS و تکنیک AHP به منظور ایجاد WebSDSS برای مکانیابی بهینه پارک و فضای سبز محلهای استفاده شده است. بر این اساس مراحل زیر به منظور توسعه پروسه تصمیمگیری فوق طی می گردد:
▪ شناسایی گزینه های پیشنهادی
▪ شناسایی و تشکیل معیارها با استفاده از GIS
