بخشی از مقاله
چکیده :
خرما از جمله اقلام مهم صادراتی و استراتژیک کشور می باشد ، اما متاسفانه ایران به دلیل نداشتن ارقام تجاری، ضعف تکنولوﮊی در مراحل فرآوری و بسته بندی، کمبود کارخانجات صنایع تبدیلی و جانبی خرما، علاوه بر اینکه نتوانسته است از جایگاه صادراتی شایسته ای برخوردار گردد سالانه نیز با حجم ضایعاتی معادل ٤٠-٢٥ % مواجه گشته است. از آنجائیکه درصد قابل ملاحظه ای از ترکیبات خرما را مواد قندی تشکیل می دهد در این تحقیق پروفیل قند ارقام تجاری کشور - ارقام سایر، دیری، زاهدی و حلاوی - پس از خشک کردن نمونه ها و استخراج قند با محلول اتانل ۰۸% با روش دقیق کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا - HPLC - به منظور تعیین پتانسیل به کارگیری ضایعات این محصول در صنایع تخمیری مورد بررسی قرار گرفت.
میانگین حاصل از آنالیز پنج تکرار در مرحله تمار هر رقم بررسی و بدین صورت محاسبه گردید: مقدار قند ساکارز نمونه ها بین ۴۸/۴۵ و ۲۰/۵۶ میلیگرم در یک گرم نمونه،.مقدار قند فروکتوز نمونه ها بین۶۸/۰۴ و ۵۷/۷۵ میلیگرم در یک گرم نمونه و مقدار گلوکز بین۶۹/۳۶۴ و ۴۴/۴۲۵ میلیگرم در یک گرم نمونه. بر این اساس و با توجه به اینکه گلوکز از مهمترین سوبستراهای تخمیر به شمار می رود، مصرف خرمای درجه سه و ضایعات کارخانجات بسته بندی خرما در تولید محصولاتی همچون الکل، سرکه اسیدهای آلی و مخمر نانوایی قابل توجیه و توصیه می گردد.
مقدمه:
حجم ضایعات محصولات کشاورزی در ایران متوسط ٣٠ درصد برآورد گزدیده است. در این میان علیرغم تحقیقات متعدد داخلی و خارجی بروی خرما، به دلیل تعدد ارقام بومی ، عدم بررسی دقیق ترکیبات شیمیایی خرما از جمله پروفیل قندهای خرما و نهایتا عدم تناسب شرایط انبارها و سرد خانهها با خصوصیات ارقام، مرحله پس از برداشت که یکی از مهمترین مراحل در تعیین کیفیت نهایی محصول صادراتی است، هر ساله با حجم ضایعات بالایی روبروست و مقادیر زیادی از این محصول با ارزش، از چرخه تولید و ارزآوری کشور خارج میگردد - جدول١ - - ١٠،١١ - .
بر این اساس، برای استفاده بهینه از ضایعات خرما و امکان سنجی مصرف آن در صنایع تخمیری، در این تحقیق پروفیل قند ارقام عمده بومی کشور - از نظر سطح زیر کشت و میزان تولید - با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا ١ - HPLC - تعیین و بررسی شد.
مواد و روشها:
۱-روش نمونه برداری و تهیه نمونه:
در این طرح از چهار رقم خرمای تجاری استان خوزستان در شهریور ماه ۵۸۳۱ در مرحله تمار نمونه برداری شد - ۴ - .
ارقام سایر، دیری، حلاوی و زاهدی از ایستگاه تحقیقاتی اهواز واقع در مرکز تحقیقات کشاورزی استان خوزستان تهیه شد . از هر رقم - تیمار - ، پنج درخت بطور تصادفی بعنوان تکرار انتخاب شد، و در نهایت برای تهیه نمونه نهایی از هر تکرار، میوه ها از خوشچه جدا و مخلوط شدند بطوریکه میوه برداشت شده از هر درخت به منزله یک تکرار در آزمایشها استفاده شد. نمونه های تهیه شده برای اندازه گیری قند در شرایط انجماد نگهداری شدند.
۲- اندازه گیری قند خرما توسط کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا.HPLC
در این تحقیق برای شناسایی کیفی و اندازه گیری کمی قندهای اصلی موجود در ارقام خرما از دستگاهHPLC استفاده شد.
۲-۱-آماده سازی و تهیه عصاره نمونه ها:
پس از خشک کردن نمونه گیاهی در دمای ۰۷ درجه سانتیگراد به مدت ۲۷-۸۴ ساعت نمونه گیاهی آسیاب و از غربال مش ۸ عبور داده شد و ۱/۰ گرم پودر غربال شده به لوله های مخصوص منتقل شد. مقدار ۵۱ میلیلیتر اتانول ۰۸% که قبلاﹰ گرم شده بود به لوله های حاوی ماده خشک اضافه و لولهها به مدت ۰۲ ثانیه بشدت تکان داده شدند.
به منظور جدا کردن فاز جامد از مایع، تیوﭖها به مدت ۰۱ دقیقه با سرعت ۰۰۰۳ دور در دقیقه سانتریفیوﮊ شدند. پس از سانترفیوﮊ، عصاره - فاز مایع - در لوله های ۰۵ میلی لیتری ریخته شد و لولهها تا زمانی که اتانول آنها کاملاﹰ تبخیر شود در دمای ۰۵ درجه سانتیگراد نگهداری شدند.
در ادامه پس از تبخیر الکل، مقدار ۰۴ میلی لیتر آب مقطر اضافه و لوله ها بشدت تکان داده شدند تا انحلال قندها در آب مقطر انجام پذیرد. به منظور حذف رسوبا ت اضافی و ترکیبات دیگر، ۵ میلیلیتر از محلول سولفات روی ۵% و ۷/۴ میلی-لیتر از محلول هیدروکسید باریوم ۳/۰ نرمال به ظروف اضافه شدند و مجددا لولهها به مدت ۰۱ دقیقه و با سرعت ۰۰۰۳ دور در دقیقه سانتریفیوﮊ شدند. در انتها ۲ میلیلیتر از فاز مایع هر نمونه از فیلترهای پلیتترافلوئورواتیلن ۵۴/۰ عبور داده شد تا عصاره مورد نظر بدست آید.
۲-۲-اندازه گیری قندهای اصلی خرما با سیستم : HPLC
برای اندازه گیری قندهای اصلی نمونه ها از سیستم مربوطه با مشخصات زیر استفاده گردید.
دستگاه HPLC شرکت Knauer آلمان ، ستون جداکننده از نوع Eurokat H ، پس از تهیه شدن عصاره ها مقدار جزئی از آن توسط سرنگ همیلتون به دستگاه تزریق شد. با تعیین زمان ماندگاری - Retention time - منحنیها، نوع قندهای مختلف و با تعیین سطح زیر منحنی و استفاده از نمودارهای کالیبراسیون، غلظت قندها در نمونهها مشخص شدند.
۲-۳-شناسایی نوع و غلظت قند نمونه های خرما:
جهت تشخیص نوع قند ابتدا مخلوط استاندارد موجود که از ساکارز، گلوکز، و فروکتوز خالص از شرکت مرک آلمان تهیه شده بود به دستگاه تزریق شد تا کروماتوگرام استاندارد که جهت تعیین و شناسایی نوع قند تکرارها بر اساس زمان ماندگاری هر یک و تشکیل پیک در زمان خاص از انجام آزمایش کاربرد دارد ترسیم شود.
جهت رسم منحنی کالیبراسیون و به دنبال آن تعیین غلظت هر یک از قندهای ساکارز، گلوکز و فروکتوز در نمونه ها، غلظتهای مختلفی از قند به دستگاه کروماتوگرافی تزریق شد و سطح زیر پیک مربوط به هر غلظت توسط دستگاه اندازه گیری و ثبت شد. در نهایت برای هر یک از قندها، منحنی کالیبراسیون رسم شد که در نهایت از این منحنیها جهت تعیین غلظت قند در نمونه ها استفاده گردید
۳- روش آماری:
این طرح در قالب یک طرح کاملا تصادفی با ۴ تیمارو پنج تکرار انجام پذیرفت و نتایج حاصله توسط نرم افزار آماری
SAS تجزیه و تحلیل گردید. میانگین تکرارها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح ۱ درصد مقایسه و در تجزیه واریانس استفاده شدند.
نتایج:
نتایج آنالیز قند ارقام خرما:
جهت تعیین نوع و غلظت قند در عصاره های تهیه شده از ارقام خرما ابتدا منحنی استاندارد از نمونه های استاندارد و خالص قند گلوکز، فروکتوز و ساکارز برای تعیین زمان ماندگاری - Retention time - و تشخیص نوع قند و سپس نمودارهای کالیبریبراسیون برای تعیین غلظت قند تهیه شدند.
